NGU oko oko, azo ahon million omene ayeke sara voyage ti gue na yâ ti mbeni gbako so akeke ti cèdre ayeke dä mingi, so ayeke na zoa ti Shima na sese ti Japon. Ala yeke gue na Kota sanctuaire ti Ise, ndo so a yeke voro Amaterasu Omikami, so a tene lo yeke nzapa-wali ti lâ. A yeke voro lo na ndo ni so a sara angu 2000 tongaso awe. Ti fa so ala zi sioni na tere ti ala, kozoni kue, azo ni ayeke sukula maboko ti ala nga na yanga ti ala. Na pekoni, ala yeke gue ala luti na devant ti sanctuaire ni, ala yeke kuku, ala yeke pika maboko na ala yeke sambela nzapa-wali ni. a A mû lege na azo so asara nzapa ti Shinto ti sara ambeni nzapa nde na tere ni, nga ambeni zo so asara nzapa ti aBouddhiste, aChrétien nga na ambeni nde abâ ti ala sioni ye dä ape tongana ala sara angobo ti aye so aShinto ayeke sara na yâ ti sanctuaire ni so.

Mingi ti abungbi ti anzapa na ndo ti dunia ayeke na aplace ti sanctuaire ti ala, b na azo mingi la ayeke gue ti bâ ni. Na akodoro so aChrétien la ayeke dä mingi, a yeke wara gbâ ti aEglize nga na asanctuaire so a sara ni ndali ti Jésus, Marie nga na asaint. A leke ambeni na ando so Bible afa so ambeni ye asi dä, wala na ando so azo atene ambeni “ye ti kpene” asi dä ade ti ninga ape, wala na ando so a zia ambeni ye ti vorongo ni dä. Mingi ti azo ayeke gue na aplace ti sanctuaire ngbanga ti so ala bâ ti ala atene peut-être Nzapa ayeke mä ande sambela ti ala tongana ala tene ni na lo na mbeni ndo so ayeke nzoni-kue. Ti ambeni, tongana ala gue na pélérinage na asanctuaire ni so, a yeke fa so ala ye tënë ti Nzapa mingi.

Eskê Nzapa ayeke kiri tënë na asambela nga na adema ti azo, gi tongana ala fa ni na lo na aplace ti asanctuaire si? Eskê so azo asara pélérinage na bê ti ala kue ti gue na asanctuaire anzere na Nzapa? Na ndo ni, eskê aChrétien adoit ti gue ti voro Nzapa na yâ ti asanctuaire? Akiringo tënë ni ayeke fa na e tongana nyen la a lingbi e bâ vorongo nzapa so a yeke sara na aplace ti asanctuaire nga ayeke aidé e ti hinga mara ti vorongo wa la Nzapa ayeda biani na ni.

Lisoro so Jésus asara na mbeni wali ti Samarie amû lege na e ti hinga bango ndo ti Nzapa na ndo ti vorongo so a yeke sara na ando so a bâ ni tongana ndo so ayeke nzoni-kue wala asanctuaire. Jésus ayeke sara voyage lani na hongo na yâ ti Samarie na lo luti na tere ti mbeni dû ti ngu so ayeke nduru na gbata ti Sychar. Lo komanse lisoro na mbeni wali so aga ti tö ngu. Na ngoi ti lisoro ni, wali ni afa mbeni kota kangbi so ayeke na popo ti vorongo ti aJuif na ti azo ti Samarie. Wali ni atene: “Akotara ti e avoro lani Nzapa na ndo ti hoto so. Me ala, ala tene a lingbi azo avoro Nzapa gi na Jérusalem.”​—Jean 4:5-9, 20.

 Wali ni angbâ ti sara tënë ti Hoto ti Guérizim la, so ayo kilomètre 50 na mbage ti nord ti Jérusalem. Kâ, azo ti Samarie ayeke lani na mbeni temple so ala yeke gue dä ti sara amatanga ti ala, na tapande matanga ti Pâque. Me, ahon ti tene Jésus aluti gi mingi na ndo ti kangbi so ayeke na popo ti aJuif na azo ti Samarie, lo tene na wali ni, lo tene: “Wali, mä tënë ti mbi so: Ngbonga ni ayeke ga so ala yeke voro Babâ na ndo ti hoto so pëpe nga na Jérusalem pëpe.” (Jean 4:21). Tënë so ayeke ngangu mingi, na a yeke mbeni Juif la atene ni! Ngbanga ti nyen la a yeke zia ande lege ti voro Nzapa na temple na Jérusalem?

Jésus akiri atene: “Ngbonga ni ayeke ga, na a si awe, so atâ zo ti vorongo Nzapa ayeke voro Babâ na yingo nga na tâ tënë, teti, biani, Babâ ayeke gi mara ti azo tongaso ti voro lo.” (Jean 4:23). Teti angu mingi, aJuif abâ pendere temple ti Jérusalem tongana kota ndo so a lingbi ala voro Nzapa dä. Ala yeke voyagé ti gue kâ, fani ota na yâ ti ngu oko oko, ti tene ala mû asacrifice na Nzapa ti ala, Jéhovah (Exode 23:14-17). Me Jésus atene so aye ni so kue ayeke changé na so “atâ zo ti vorongo Nzapa” ayeke voro Nzapa “na yingo nga na tâ tënë.”

Temple ti aJuif ayeke lani mbeni da, na a soro mbeni ndo la a leke ni dä. Me, yingo nga na tâ tënë ayeke mbeni ye so zo alingbi ti ndu ni na maboko ape, na a yeke ngbâ gi na ndo oko ape. Ni la, Jésus aye ti fa lani so, atâ Chrétien ayeke voro ande Nzapa gi na yâ ti mbeni ndo oko tongaso ape, atâa na ndo ti Hoto ti Guérizim, na temple na Jérusalem, wala na mbeni ndo so azo abâ ni tongana ndo so ayeke nzoni-kue.

Na yâ ti lisoro ti lo na wali ti Samarie so, Jésus atene nga so “ngbonga” so a yeke changé na lege so a yeke voro na Nzapa “ayeke ga”. Ngbonga ni asi lawa? Ngbonga ni asi na ngoi so Jésus, na lege ti kuâ ti lo, asara si vorongo ti aJuif, so aluti na ndo ndia ti Moïse, akaï (aRomain 10:4). Me, Jésus atene nga atene: “Ngbonga ni . . . a si awe.” Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lo, so lo yeke Messie ni, lo wara lege awe ti bungbi adisciple so ayeke sara ande ye alingbi na commandement so: “Nzapa ayeke mbeni Yingo, na a lingbi azo so ayeke voro lo avoro lo na yingo nga na tâ tënë.” (Jean 4:24). Me fadeso, ti voro Nzapa na yingo nga na tâ tënë aye ti tene nyen?

Tongana Jésus asara tënë ti vorongo Nzapa na yingo, lo yeke sara pëpe tënë ti vorongo Nzapa so andu aye ti yingo wala so azo ni ayeke sara ye kirikiri na ngoi ti vorongo ni, ti fa a tene yingo amû ala. Me, lo yeke sara tënë ti ziango si yingo vulu afa lege na e, so ayeke nga mbeni oko ti aye so ayeke mû lege na e ti mä yâ ti Bible nzoni (1 aCorinthien 2:9-12). Nga, tâ tënë so Jésus ayeke sara tënë ni so ayeke tâ hingango ye na ndo ti atâ tënë ti Bible. Ahon ti tene e voro Nzapa gi na  mbeni place so ayeke nde mingi, Nzapa ayeke yeda ande na vorongo ti e gi tongana ague oko na ye so Bible afa nga tongana e zia lege si yingo vulu ti lo la afa lege na e.

Fadeso, a lingbi aChrétien abâ tënë ti apélérinage nga na vorongo nzapa na yâ ti asanctuaire tongana nyen? Tongana e luti na ndo ti tënë ti Jésus, so atene a lingbi atâ wakua ti Nzapa avoro lo na yingo nga na tâ tënë, a yeke polele so vorongo nzapa na yâ ti asanctuaire, wala na ando so a bâ ni tongana ndo so ayeke nzoni-kue, ayeke mbeni ye so Babâ ti e na yayu abâ ni na nene ni ape. Na ndo ni, Bible afa na e bango ndo ti Nzapa na ndo ti tënë ti vorongo ayanda. A tene: “Ala kpe vorongo ayanda” nga “ala kpe lege ti ayanda.” (1 aCorinthien 10:14; 1 Jean 5:21). Tongaso, tâ Chrétien adoit ti voro Nzapa pëpe na ando so a bâ ni tongana ndo so ayeke nzoni-kue wala na mbeni ndo so a yeke voro ayanda dä. Tongaso, ndali ti so e hinga ye so ayeke na gunda ti asanctuaire, a lingbi atâ Chrétien avoro Nzapa na ando tongaso ape.

A ye pëpe ti tene so Mbeti ti Nzapa ake ti tene e wara mbeni ndo so e lingbi ti sambela Nzapa dä, ti manda ye dä wala ti gbu li na ndo ti aye so e manda. Mbeni da so a leke ni nzoni nga so wusuwusu ayeke dä ape alingbi ti duti mbeni nzoni ndo ti mandango ye nga ti sarango lisoro na ndo ti Nzapa. Na mbage, a yeke nga sioni ape ti leke cimetière ti mbeni zo. A ye gi ti fa so azo ni adabe ti ala na wakuâ ni wala ala ye lo mingi. Me ti bâ mara ti ndo tongaso tongana mbeni ndo so ayeke nzoni-kue wala ti voro a-image wala astatue na ndo ni so, a yeke mbeni ye so ague tâ nde mingi na atënë ti Jésus.

Ni la, mo bezoin pëpe ti gue na asanctuaire tongaso si Nzapa alingbi ti mä asambela ti mo nzoni. Mo yeke nga na bezoin pëpe ti sara pélérinage na mbeni sanctuaire tongaso si Nzapa aye mo wala lo zia ambeni tufa so ayeke nde na ndo ti mo. Bible atene na e so Jéhovah Nzapa, so ayeke ‘Seigneur ti yayu na ti sese, alango pëpe na yâ ti atemple so zo si asara ni na maboko’. Me ye so aye ti fa ape so lo yo mingi na e. E lingbi ti sambela lo na lo lingbi ti mä e atâa ndo wa la e yeke dä, ngbanga ti so “lo yeke yongoro na e oko oko kue pëpe.”​—Kusala 17:24-27.