1, 2. Tongana nyen Bible afa dutingo ti azo, na oko lege ti sigigi dä ayeke so wa?

“YE KUE ti création abima na gua ate ala.” (aRomain 8:22). A yeke na atënë so si bazengele Paul afa dutingo ti e so ayeke tâ ye ti mawa mingi. Na azo, lege ti sigigi na yâ pasi, siokpari, na kui ayeke pëpe. Me Jéhovah ayeke pëpe zo ti duti na akatikati (Nombre 23:19). Nzapa ti mbilimbili aleke mbeni ye ti zi e na yâ kpale ti e. A hiri ni kota ngele.

² Kota ngele ayeke matabisi so ayeke kota ahon amatabisi kue so Jéhovah amû na zo. A mû lege ti zi e na yâ siokpari na kui (aÉphésien 1:7). A yeke na gunda ti beku ti fini ti lakue lakue, atâa na yayu wala na ndo ti sese so ayeke ga paradis (Luc 23:43; Jean 3:16; 1 Pierre 1:4). Me kota ngele ni ayeke nyen biani? Tongana nyen a fa na e ye na ndo mbilimbili ti Jéhovah so ahon atanga ni kue?

3. (a) Ngbanga ti nyen a hunda lani ti mû kota ngele? (b) Ngbanga ti nyen Nzapa alingbi lani ti gbian gi yâ ti ngbanga ti kuâ so lo dë na ndo amolenge ti Adam pëpe?

³ A hunda ti mû kota ngele ngbanga ti siokpari ti Adam. Na kengo yanga ti Nzapa, Adam azia amolenge ti lo na gbe ti kobela, vundu, pasi, na kui (Genèse 2:17; aRomain 8:20). Tongana fade Nzapa azia si atënë ti bê ti lo apusu lo ti gbian gi yâ ti ngbanga ti kuâ so lo dë, ka lo sala ye pëpe alingbi na ndia ti lo mveni, so a tene: “Futa ti siokpari ayeke kui.” (aRomain 6:23). Na tongana fade Jéhovah asala ye pëpe alingbi na andia ti lo ti mbilimbili, ka ye kue ayeke ga kirikiri na yâ dunia so, na kengo ndia ayeke wu!

4, 5. (a) Tongana nyen Satan atene mvene na iri ti Nzapa, na ngbanga ti nyen Jéhovah abâ so a lingbi lo kiri tënë na agingo yanga so? (b) Tënë wa Satan abi na li ti awakua be-ta-zo ti Jéhovah?

 ⁴ Tongana ti so e bâ awe na yâ chapitre 12, kengo yanga na Eden asala si akota tënë so ahon kengo yanga ni abâ gigi. Satan abuba nzo iri ti Nzapa. Biani, lo tene so Jéhovah ayeke zo ti tenengo mvene, nga so lo yeke komande na ndo azo na ngangu, si lo gbanzi ala ti sala ye ti bê ti ala (Genèse 3:1-5). Tongana a lingbi ti tene tongaso, Satan asala ye ti kanga lege na ye so Nzapa aleke, ti tene sese kue asi na azo ti mbilimbili. Tongaso, lo fa nga Nzapa tongana zo so aye ti lo kue alinda ngu (Genèse 1:28; Ésaïe 55:10, 11). Tongana fade Jéhovah azia atënë so gi tongaso, ka mingi ti a-ange nga na azo ayeke zia peut-être bê mingi pëpe na ndo komandema ti lo.

⁵ Satan apa nga iri ti awakua be-ta-zo ti Jéhovah. Lo tene so ala yeke sala na Lo gi ti wara mbeni ye na pekoni, na tongana a zia ala na gbele kpale, zo oko ayeke ngbâ be-ta-zo na Nzapa pëpe (Job 1:9-11). Atënë so ayeke lani kota mingi ahon kpale ti azo. Tâ na lege ni, Jéhovah abâ so a lingbi lo kiri tënë na atënë ti mvene ti Satan. Me fade Nzapa ayeke leke atënë so, nga lo yeke sö azo tongana nyen?

6. Ambeni tënë so a sala kusala na ni na yâ Bible ti fa lege so Nzapa amû ti sö na azo ayeke so wa?

⁶ Lege so Jéhovah aleke na atënë so ayeke mbeni ye ti be-nzoni so ahon atanga ni kue, nga ayeke tâ mbilimbili. Zo oko alingbi lani ti bi bê na ni lâ oko pëpe. Ye oko, a yeke tâ pendere mingi, na a kpengba pëpe. A sala tënë ni tongana futango ngele, kiringo ti sala songo, zingo zo, zingo siokpari, nga na kangango ndo ti siokpari (Psaume 49:8; Daniel 9:24; aGalate 3:13; aColossien 1:20; aHébreu 2:17). Me tënë so peut-être a fa atënë ni so nzoni mingi ayeke ti so Jésus mveni atene: “Molenge Ti Zo aga si azo asala boi na Lo pëpe, me ti sala  boi, na ti mû fini ti Lo tongana [kota ngele, wala lutron na yanga ti Grec] teti azo mingi.”—Matthieu 20:28.

7, 8. (a) Na yâ Mbeti ti Nzapa, tënë “kota ngele” aye ti tene nyen? (b) Na lege wa a hunda mbeni ye so alingbi na kota ngele?

⁷ Kota ngele ayeke nyen? Tënë na yanga ti Grec so a sala kusala na ni ge alondo na mbeni tënë so aye ti tene “ti zi”. A sala lani kusala na tënë so ti fa na nginza so a mû ni ti zi na azo so a gbu ala na bira. Tongaso, a lingbi ti fa peko ti kota ngele tongana mbeni ye so a futa ti kiri ti vo na mbeni ye. Na yâ Mbeti ti Nzapa so a sû na yanga ti Hébreu, tënë so a kiri pekoni na “kota ngele” (koʹpher) alondo na mbeni tënë so nda ni ayeke “ti kanga ndo ti”. Na tapande, Nzapa atene lani na Noé ti “kanga” (mbeni tënë so ague oko na ni) yâ ti arche nga na tele ni na goudron (Genèse 6:14). Ye so amû maboko na e ti hinga so ti mû kota ngele aye nga ti tene ti kanga ndo ti asiokpari.

⁸ Mbeni bakari (Theological Dictionary of the New Testament) abâ nga so tënë so (koʹpher) “aye lakue ti fa mbeni ye so alingbi na ni”. Ni la, konongo ti yanga ti arche ti mbele alingbi na arche ni mveni. Legeoko nga, ti kanga ndo ti siokpari, a lingbi a futa mbeni ngele so alingbi biani na sioni so siokpari aga na ni, wala a kanga ndo ni. Ni la, Ndia so Nzapa amû na Israël atene: “Fini teti fini, lê teti lê, pembe teti pembe, maboko teti maboko, gere teti gere.”—Deutéronome 19:21.

9. Ngbanga ti nyen azo ti mabe amû lani asandaga ti anyama, na Jéhovah abâ ni tongana nyen?

⁹ Azo ti mabe, a londo na Abel ti ga na ni, amû lani anyama na sandaga na Nzapa. Na salango tongaso, ala fa so ala hinga so ala yeke na siokpari, na so a lingbi a zi ala na yâ ni. Ala fa nga so ala mä na bê na zendo ti Nzapa ti zi azo na lege ti “hale” ti lo (Genèse 3:15; 4:1-4; Lévitique 17:11; aHébreu 11:4). Jéhovah ayeda na asandaga ti awavorongo  so, si ala luti nzoni na gbele lo. Ye oko, sandaga ti anyama ayeke gi mbeni fä. Ti tâ tënë ni, anyama alingbi ti kanga ndo ti siokpari ti zo pëpe, teti ala lingbi na zo pëpe (Psaume 8:4-8). Ni la, Bible atene: “Mênë ti akoli-bagara na ti angasa alingbi lungula siokpari pëpe.” (aHébreu 10:1-4). Asandaga so ayeke gi fä ti tâ sandaga ti kota ngele so ayeke ga.

10. (a) A lingbi zo ti mungo kota ngele alingbi na zo wa, na ngbanga ti nyen? (b) Ngbanga ti nyen a hunda ti mû gi sandaga ti zo oko?

¹⁰ Bazengele Paul atene: “Azo kue akui na yâ Adam.” (1 aCorinthien 15:22). Ni la, ti mû kota ngele, a hunda kuâ ti mbeni zo so alingbi na Adam, koli so ayeke mbilimbili-kue (aRomain 5:14). Mbeni zo nde alingbi pëpe ti sala si kilo ti fango ngbanga ti mbilimbili aluti nzoni. Gi mbeni zo so ayeke mbilimbili-kue, so ayeke na gbe ti ngbanga ti kuâ ti Adam pëpe, si alingbi ti mû “kota ngele so alingbi na ni”: kota ngele so alingbi mbilimbili na Adam (1 Timothée 2:6, NW). A hunda pëpe ti mû sandaga ti azo kutu mingi mingi ti lingbi na amolenge ti Adam oko oko kue. Bazengele Paul afa nda ni tongaso: ‘Siokpari aga na sese so na lege ti zo oko [Adam], na kui aga na lege ti siokpari.’ (aRomain 5:12). Na teti “kui aga na lege ti zo oko,” Nzapa aleke mbeni ye ti zi azo kue na “lege ti zo oko.” (1 aCorinthien 15:21). Tongana nyen?

11. (a) Tongana nyen zo ti futango kota ngele ayeke “tara kui teti azo kue”? (b) Ngbanga ti nyen Adam na Eve alingbi lani ti ku ti wara nzoni na lege ti kota ngele so pëpe? (Bâ kete tënë na gbe ni).

¹¹ Jéhovah aleke ti tene mbeni zo so ayeke mbilimbili-kue alondo na bê ti lo ti mû fini ti lo na sandaga. A-Romain 6:23 atene: “Futa ti siokpari ayeke kui.” Na mungo fini ti lo na sandaga, zo ti futango kota ngele ayeke “tara kui teti azo kue”, wala lo yeke futa ye ndali ti siokpari ti Adam (aHébreu 2:9; 2 aCorinthien 5:21; 1 Pierre 2:24). Ye so ayeke ga na akota ye mingi na lege ti ndia. Na zingo ngbanga ti kuâ na ndo  amolenge ti Adam so amä yanga, kota ngele ni ayeke zi ande ngangu ti futi ye ti siokpari tâ gi na gunda ni. *—aRomain 5:16.

12. Fa tongana nyen futango yongo ti mbeni zo alingbi ti ga na ye ti nzoni na azo mingi.

¹² E mû mbeni tapande: Tara ti bâ so mo lango na mbeni gbata so mingi ti azo ni ayeke sala kua na yâ mbeni kota ndokua. A futa mo na avoizin ti mo nzoni, na ala duti nzoni, ngbii a si na lango so ndokua ni akanga yanga-da ti lo. Ye nyen asi? Wayinda ni anzi nginza, si ndokua ni atï kue. Mo ye ti bâ, a zi mo nga na avoizin ti mo na kua, lege ti futa yongo ti ala ayeke pëpe. Azo so ayeke na koli wala wali, amolenge, nga na awa ti yongo ni abâ pasi ndali ti ye ti nzi ti zo oko so. Lege ti sigigi na yâ ni ayeke dä? A yeke dä biani! Mbeni nzoni zo ti nginza alondo asala mbeni ye. Lo hinga ngele ti ndokua ni, na lo bâ nga mawa ti gbâ ti azo ti kua ni nga na asewa ti ala. Tongaso, lo leke ti futa yongo ti ndokua ni na ti zi yanga ni. Zingo yongo so adë bê ti gbâ ti azo ti kua ni, asewa ti ala, nga na awa ti yongo ni. Legeoko nga, futango yongo ti Adam aga na ye ti nzoni na azo kutu mingi mingi.

13, 14. (a) Tongana nyen Jéhovah amû kota ngele ndali ti azo? (b) A mû kota ngele ni na zo wa? Ngbanga ti nyen a hunda ni?

¹³ Gi Jéhovah oko si alingbi ti mû “[Molenge ti] Ngasangbaga . . . so alungula siokpari ti sese so.” (Jean 1:29). Ye oko, Nzapa atokua pëpe gi mbeni ange tongaso ti ga ti sö azo. Me, lo tokua Zo so alingbi ti kiri tënë biaku biaku  na mvene so Satan abi na li ti awakua ti Jéhovah. Biani, Jéhovah amû sandaga so ayeke kota ahon asandaga kue na tokuango Molenge ti lo ngengele oko, “lo so lo ndoye lo mingi”. (aProverbe 8:30, NW​). Molenge ti Nzapa ayeda na bê ti lo mveni ti “zia gloire ti Lo” ti yayu (aPhilippien 2:7). Na lege ti ye ti kpene, Jéhovah azia fini nga na salango ye ti tele ti kozo Molenge ti lo ti yayu na yâ Marie, mbeni wali Juif so ade ti hinga koli pëpe (Luc 1:27, 35). So a dü lo zo, a hiri lo Jésus. Me na lege ti ndia, a lingbi fade ti hiri lo use Adam, teti lo lingbi tâ nzoni mingi na Adam (1 aCorinthien 15:45, 47). Tongaso, Jésus alingbi ti mû tele ti lo na sandaga tongana mbeni kota ngele ndali ti azo ti siokpari kue.

¹⁴ A yeke mû fade kota ngele so na zo wa? Psaume 49:7 atene mbilimbili so a mû kota ngele so “na Nzapa”. Me a yeke Jéhovah si aleke ti tene a mû kota ngele so kozoni pëpe? A yeke tongaso. Me ye so asala si kota ngele ni aga pëpe gi mungo ye teti mbeni ye nde so a sala ni gi tongaso, tongana mungo nginza na yâ mbeni bozo ti bongo ti yôro ni na yâ mbeni nde. A lingbi e hinga nzoni so kota ngele ayeke mbeni mungo ye so alingbi na lê ti ndia, me pëpe mbeni tâ mungo mbeni ye teti mbeni ye nde. Na mungo mbeni kota ngele, même tongana a hunda na lo ye mingi, Jéhovah afa so lo luti ngangu na ndo fango ngbanga ti lo ti mbilimbili-kue.—Genèse 22:7, 8, 11-13; aHébreu 11:17; Jacques 1:17.

15. Ngbanga ti nyen a lingbi Jésus abâ lani pasi na akui?

¹⁵ Na tongo nda ti ngu 33 ti ngoi ti e, Jésus Christ ayeda ti wara mbeni tara so amû lege ti mû kota ngele ni. Lo zia si a tene atënë ti mvene na li ti lo si a gbu lo, a bâ lo tongana zo so tënë ayeke na li ti lo, nga a pika lo na ndo keke ti pasi. A hunda biani ti tene Jésus abâ pasi mingi tongaso? Biani, ngbanga ti so a lingbi a leke tënë ti dutingo be-biani ti awakua ti Nzapa. A yeke nzoni e hinga so Nzapa azia pëpe si Hérode afâ kete molenge Jésus (Matthieu 2:13-18). Me tongana Jésus aga lani koli awe, lo hinga nda ti atënë ni so nzoni,  tongaso lo lingbi ti luti na gbele angangu tara ti Satan. * Atâa so a sala ye ti ngangu mingi na lo, Jésus angbâ “[“be-ta-zo, tënë ayeke na li ti Lo oko pëpe”, NW​], Lo yeke na siokpari oko pëpe, Lo kangbi na awasiokpari”. Na lege so, Jésus afa tâ polele so Jéhovah ayeke na awakua ti lo so ayeke ngbâ be-ta-zo na gbe ti tara (aHébreu 7:26). Ni la, a yeke ye ti dongo bê pëpe so tâ kozoni si lo kui, Jésus adekongo: “Ye kue ahunzi awe!”—Jean 19:30, Fini Mbuki, 2001.

16, 17. (a) Tongana nyen Jésus angbâ lani ti sala kua ti lo ti zi zo? (b) Ngbanga ti nyen a lingbi lani Jésus ‘asi na gbele Nzapa teti e’?

¹⁶ Me Jésus ade lani ti hunzi kua ti lo ti zi zo pëpe. Na lango ota ni na peko ti kuâ ti Jésus, Jéhovah azingo lo (Kusala 3:15; 10:40). Na lege ti kota ye so lo sala, Jéhovah afuta gi pëpe Molenge ti lo ndali ti kusala so lo sala na be-biani, me lo mû nga lege na lo ti hunzi kua ti lo ti zingo zo tongana Kota Prêtre ti Nzapa (aRomain 1:4; 1 aCorinthien 15:3-8). Bazengele Paul afa nda ni: “Tongana Christ aga, Lo yeke Kota [Prêtre] . . . , Lo lï na Ndo ti Nzoni-kue na lege ti mênë ti angasa na ti amolenge ti bagara pëpe, me Lo lï na yâ ni na lege ti mênë ti Lo mveni lege oko teti lakue, na Lo ton e teti lakue lakue. Teti Christ alï pëpe na Ndo ti Nzoni-kue so maboko ti zo asala, so akpa tâ ye ni mveni; me Lo lï na yayu mveni ti si na gbele Nzapa fadeso teti e.”—aHébreu 9:11, 12, 24.

¹⁷ Christ alingbi lani ti gue na yayu na tâ mênë ti lo pëpe (1 aCorinthien 15:50). Me lo mû ye so mênë ni aduti fä ni:  ngele ti fini ti lo ti zo so ayeke mbilimbili-kue, so alingbi na lê ti ndia. Na pekoni, na gbele Nzapa, lo fa dandara ngele ti fini so tongana kota ngele ti zi azo ti siokpari. Jéhovah ayeda lani na sandaga so? Lo yeda na ni, na a bâ ni na Pentecôte ti ngu 33, tongana a zia yingo vulu na ndo ti adisciple ndulu na 120 na Jérusalem (Kusala 2:1-4). Atâa ye so asi amû ngia na bê, a yeke gi na ngoi so la si kota ngele ni ato nda ti ga na apendere ye.

18, 19. (a) Abungbi use wa ti azo awara nzoni na lege ti songo so a kiri a sala ni ndali ti mênë ti Christ? (b) Ti “azo mingi so asi singo,” ambeni nzoni ye ti kota ngele so ala yeke wara laso nga kekereke ayeke so wa?

¹⁸ Na yâ mbeti so lo tokua na azo ti Colosses, Paul afa so Nzapa abâ so a yeke nzoni ti tene songo akiri na popo ti lo na aye ti dunia kue, na lege ti Christ. A yeke na salango siriri na ala na lege ti mênë ti Jésus so ayuru na ndo keke ti pasi. Paul afa nga so kiringo ti sala songo so andu abungbi use ti azo: “ye so ayeke na ayayu,” nga “ye so ayeke na ndo sese”. (aColossien 1:19, 20; aÉphésien 1:10). Kozo bungbi ni ayeke bungbi ti aChrétien 144 000, so ayeke na beku ti sala kua na yayu tongana aprêtre na ti komande tongana agbia na ndo ti sese legeoko na Jésus Christ (Apocalypse 5:9, 10; 7:4; 14:1-3). Fade na lege ti ala, a yeke tuku yeke yeke aye ti nzoni ti kota ngele ni na ndo azo so amä yanga na ngoi ti angu 1 000.—1 aCorinthien 15:24-26; Apocalypse 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ “Ye so ayeke na ndo sese” ayeke azo so ayeke ku ti duti na fini so ayeke nzoni-kue na yâ Paradis na ndo ti sese. Apocalypse 7:9-17 afa ala tongana “azo mingi so asi singo,” so ayeke sö ande kuâ na “kota ye ti vundu” so ayeke ga. Me a hunda na ala pëpe ti ku juska na ngoi so ti wara aye ti nzoni ti kota ngele ni. Ala “sukula bongo ti ala awe, na ala sala si bongo ti ala avulu na lege ti mênë ti Molenge Ti Ngasangbaga.” Teti so ala fa na gigi mabe na yâ kota ngele ni, ala wara même  laso aye ti nzoni na lege ti yingo, so alondo na ye so Nzapa aleke na ndoye. A diko ala azo ti mbilimbili tongana akamarade ti Nzapa! (Jacques 2:23). Sandaga ti Jésus amû lege na ala ti “gue na trône ti grâce na mbito pëpe”. (aHébreu 4:14-16). Tongana ala girisa lege, ala yeke wara tâ mungo pardon (aÉphésien 1:7). Atâa so ala yeke mbilimbili-kue pëpe, yingo-ti-hinga ti ala ayeke nzoni (aHébreu 9:9; 10:22; 1 Pierre 3:21). Tongaso, ti kiri ti sala songo na Nzapa ayeke pëpe mbeni ye so a ku ti sala ande, me a yeke tâ ye biani laso! (2 aCorinthien 5:19, 20). Na ngoi ti komandema ti ngu 1 000, a yeke ‘zi ala yeke yeke na yâ ye ti futi so asala ala na ngbâa’. Na nda ni, ala yeke wara “liberté ti gloire ti amolenge ti Nzapa.”—aRomain 8:21.

20. Gbungo li na ndo kota ngele asala nyen na mo mveni?

²⁰ “Singila na Nzapa, na lege ti Jésus Christ” ndali ti kota ngele ni! (aRomain 7:25). A yeke ngangu pëpe ti gbu tâ nda ni, me tënë ti yâ ni ane si apika bê ti e mingi (aRomain 11:33). Nga, tongana e gbu li na bê ti kiri singila na ndo kota ngele ni, a yeke ndu bê ti e na a yeke ga na e ndulu mingi na Nzapa ti mbilimbili. Legeoko tongana wasungo psaume, e yeke na anda ti tënë mingi ti sepela Jéhovah tongana lo so ‘andoye mbilimbili na fango ngbanga ti mbilimbili’.—Psaume 33:5.