1, 2. (a) Kodi Rute akhaphata basa ya ntundu wanji? (b) Ndi makhundu api adidi adapfundza Rute thangwi ya Mwambo wa Mulungu na mbumbace?

RUTE wakuti akakhala ku Bhetelehemu, agodama cifupi na nkuku wa sevada udagumanya iye ntsiku ineyi. Dzuwa ikhadoka na anyakuphata basa azinji akhaenda mu nzinda wacifupi ukakhala pa nthunda. Rute akhadaneta, thangwi iye akhadabesera mbaphata basa mwaphinga ntsiku yamumphu. Ngakhale tenepo, iye apitiriza kuphata basa mbakabubuda sevada. Maseze basa yace ikhali yakunentsa, mbwenye ikhali ntsiku yadidi kakamwe kupiringana pikhadikhira iye.

² Kodi pinthu mbipidacinja kwa nzice unoyu wacitsikana? Ninga taona mu nsolo udamala, iye akhadasankhula kukhala na mebzwalace Naomi, mbadumbira kukhala naye na kulambira Mulungu wa Naomi, Yahova. Anyakuferwa anewa awiri abuluka ku Moabhu mbaenda ku Bhetelehemu, pontho Rute wakuti akhali wa ku Moabhu mwakucimbiza abva pya Mwambo wa Yahova ukhalonga pya masasanyiro akuphedza anyakutcerenga mu Israele, kuphatanizambo anthu a dziko inango. Cincino aona kuti anthu anango a mbumba ya Yahova akuti akhaphatisira Mwambo mbatsogolerwa nawo, akhapangiza makhaliro auzimu na kukoma ntima, pyakuti pyakhuya ntimace.

3, 4. (a) Kodi Bhoazi awangisa tani Rute? (b) Kodi citsandzo ca Rute cinatiphedza tani ntsiku zino zakusoweka kwa kobiri?

³ M’bodzi wa anthu anewa akhali Bhoazi, mamuna wakupfuma wakuti akhali wakugwesera, mwanaciro munda ukhaphalakatira mphendzi Rute. Ntsiku ineyi, Bhoazi akomerwa na makhaliro adidi a Rute mbamuona ninga mwanace. Mwakukhonda penula, Rute akomerwa mukhanyerezera iye mafala acitsalakano a Bhoazi, mbakansimba thangwi yakutsalakana kwace Naomi wakugwesera na kusaka citsidzikizo m’maphapido a Mulungu wandimomwene, Yahova.—Lerini Rute 2:11-14.

⁴ Ngakhale tenepo, panango Rute akhadzudzumika na tsogolo yace. Nakuti akhali ntcerengi wa dziko inango, pontho nee akhali na mamuna nee mwana, mbadakwanisa tani kutsalakana umaso wace na wa Naomi m’pyaka pyantsogolo? Kodi kuphalakatira mphendzi mbukudakwana? Pontho, mbani akhafuna kuntsalakana mu unkhalamba wace? Mphyacibaliro kudzudzumika na pinthu pyenepi. Mu ntsiku zino zakuti ndi pyakunentsa kukhala na kobiri, anthu azinji asapswipambo ntima  na pinthu ninga pyenepi. Munapfundza ife kuti cikhulupiro ca Rute camphedza tani toera kuthimbana na pinentso pyenepi, tinadzagumana pizinji toera kuntowezera.

5, 6. (a) Kodi Rute apembera tani paulendo wakutoma wakuphalakatira mphendzi m’munda mwa Bhoazi? (b) Naomi alonganji mudaona iye Rute?

⁵ Pidamala Rute kububuda na kugumanya sevada, iye aona kuti akhadasaka mphendzi zakukwana efa m’bodzi peno malitru 22 a sevada. Panango ntolo wace ukhalemera makilu 14! Pisaoneka kuti Rute amanga sevada pa nguwo mbathuka pa nsolo mbaenda ku Bhetelehemu pikhadoka dzuwa.—Rute 2:17.

⁶ Naomi akomerwa mudaona iye nkwenyace na panango adzumatirwa mudaona iye Rute na ntolo wakulemera wa sevada. Pontho Rute abweresa cakudya cikhadakhunganya Bhoazi toera kupasa anyabasa cakuti nee akhadacidya, natenepa uwiri wawo adya cakudya ceneci. Naomi abvundza: ‘Lero waphata kupi basa yakuphalakatira? Mbapaswe nkhombo ule adakutsalakana.’ (Rute 2:19) Naomi akhali wacitsalakano; pidaona iye ntolo wakulemera udabweresa Rute, adzindikira kuti alipo adapangiza citsalakano cadidi kuna nzice unoyu wacitsikana.

7, 8. (a) Kodi Naomi aona kukoma ntima kwa Bhoazi ninga kwakubuluka kwa ani, pontho thangwi yanji? (b) Ndi munjira ipi inango idapangiza Rute ufuni wace wakukhonda mala kuna mebzwalace?

⁷ Uwiri wawo atoma kucedza, Rute apanga Naomi pyakukoma ntima kwa Bhoazi. Naomi atawira: ‘Mbapaswe nkhombo iye mwa Yahova, thangwi ya ntsisi zidapangiza iye kuli anthu a maso na akufa.’ (Rute 2:20) Naomi aona citsalakano ca Bhoazi ninga cakubuluka kwa Yahova, wakuti asacitisa atumiki ace kukhala akupasa mwakudzala manja na asapikira kupasa nkhombo mbumbace thangwi yakukoma ntima kunapangiza iwo. *—Lerini Misangani 19:17.

⁸ Naomi aphemba Rute toera kutawira uphungu wa Bhoazi wakupitiriza kuphalakatira mphendzi m’maminda yace na kukhala cifupi na atsikana akhaphata basa panyumba pace toera akhonde kucitirwa pyakuipa na anyakubvuna. Rute abvera uphungu unoyu. Pontho iye ‘apitiriza kukhala na mebzwalace.’ (Rute 2:22, 23) M’mafala anewa tikuona pontho n’khaliro wakupambulika wa Rute—ufuni wakukhonda mala. Citsandzo ca Rute cisafunika kutikulumiza toera kubvundzika khala tisalemedza uxamwali wathu wa m’banja mbatiphedzera  mwakukhulupirika acibale athu. Ndzidzi onsene Yahova asapereka takhuta kwa anthu anapangiza ufuni unoyu wakukhonda mala.

9. Tisapfundzanji kubulukira kwa Rute na Naomi thangwi ya banja?

⁹ Kodi Rute na Naomi nee akhali na banja yandimomwene? Anango asanyerezera kuti banja yandimomwene ndi ire inakhala na mamuna, nkazi, anapiana, yavu na anango. Mbwenye citsandzo ca Rute na Naomi cisapangiza kuti ngakhale anthu awiri anakwanisa kuoniwa ninga banja angapangiza citsalakano, kukoma ntima na ufuni kwa unango na ndzace. Kodi imwe musalemedza banja yanu? Yezu akumbusa atowereri ace kuti mpingo Wacikristu unakwanisa kukhala ninga banja kwa ale akuti nkhabe acibale.—Marko 10:29, 30.

10. Kodi Naomi akhafuna kuphedza Rute munjira ipi?

¹⁰ Kutomera mu ndzidzi wakubvuna sevada mu nthanda ya Bwinja mpaka pa kubvunwa kwa trigu mu nthanda ya Khoni, Rute akhapitiriza kuphalakatira mphendzi m’maminda mwa Bhoazi. Mukhapita masumana, mwakukhonda penula, Naomi akhanyerezera kakamwe kuti anacitanji toera kuphedza nkwenyace. Pikhali iye ku Moabhu, Naomi akhanyerezera kuti nee mbadakwanisa kuphedza Rute toera kugumana mamuna wakumanga naye banja. (Rute 1:11-13) Mbwenye cincino iye akhatoma kunyerezera mwakusiyana. Iye afendedzera Rute mbalonga: ‘Mwananga, si pyakuthema tayu kukusakira mbuto toera upume?’ (Rute 3:1) Mu ntsiku zenezi, pikhali pyakudzolowereka kwa anyakubala kusaka anthu toera kumanga banja na anawo, pontho Naomi akhaona Rute ninga mwanace wandimomwene. Iye akhafuna kusakira Rute ‘mbuto yakupuma’—nkhubveka kuti citsidzikizo cakuti banja na mamuna mbadakwanisa kucipereka. Mphapo Naomi mbadacitanji?

11, 12. (a) Mudalonga Naomi kuti Bhoazi ndi ‘mpulumusi,’ kodi iye akhalonga pya masasanyiro api aufuni a Mwambo wa Mulungu? (b) Kodi Rute atawira tani uphungu wa mebzwalace?

¹¹ Mudalonga Rute pya Bhoazi pa ulendo wakutoma, Naomi alonga: ‘Mamuna unoyu ndi wacibale wathu. Iye ndi m’bodzi wa apulumusi athu.’ (Rute 2:20) Pyenepi pikhabvekanji? Mwambo wa Mulungu kwa Aisraele ukhaphataniza masasanyiro aufuni kwa mabanja akhathimbana na nyatwa peno umphawi. Khala nkazi aferwa na mamuna mbadzati kukhala na mwana, iye akhatsukwala kakamwe thangwi pyenepi mbipidacitisa dzina ya mamunace na dzindza yace  ikhonde kubvekera. Mbwenye, Mwambo wa Mulungu ukhatawirisa kuti m’bale wa mamuna amange banja na nzice toera akwanise kukhala na mwana wakuti mbadaendesa kutsogolo dzina ya mamunace na kutsalakana mpfuma ya banja. *—Deut. 25:5-7.

¹² Naomi apanga Rute pikhafuna iye kucita toera pyenepi pikwanisike. Tinakwanisa kunyerezera Rute mbakadzudzumika mu ndzidzi ukhalonga mebzwalace masasanyiro anewa. Mwambo wa Israele ukhali wacilendo kwa Rute na misambo yawo mizinji iye nee akhaibvesesa. Ngakhale tenepo, iye akhalemedza kakamwe Naomi mbabvesera mwacidikhodikho mafalace onsene. Uphungu udapereka Naomi kuna Rute unakwanisa kuoneka ninga wakunentsa peno wakupasa manyadzo—mbwenye Rute autawira. Mwakucepeseka alonga: ‘Ndinacita pyonsene pinandipanga imwe.’—Rute 3:5.

13. Tinapfundzanji kubulukira ku citsandzo ca Rute cakutawira uphungu wa akulu? (Onanimbo Yobe 12:12.)

¹³ M’midzidzi inango pisakhala pyakunentsa kwa aphale na atsikana kubvesera uphungu wa akulu akuti atamba pizinji. Mphyakukhonda nentsa kunyerezera kuti akulu nee asabvesesa pinentso na nyatwa zinathimbana na aphale na atsikana. Citsandzo cakucepeseka ca Rute cisatipfundzisa kuti kubvesera udziwisi wa akulu akuti asatifuna, pontho asatitsalakana, kunakwanisa kukhala kwakuphindulisa. (Lerini Masalmo 71:17, 18.) Mphapo, uphungu wa Naomi ukhali upi, pontho Rute aphinduladi thangwi ya kuubvera?

14. Kodi mbuwa ikhali tani na ikhaphatisirwa tani?

¹⁴ N’cidodo ca ntsiku ineyi, Rute aenda pa mbuwa—mbuto yakuzwerera yakuti anyakulima akhaenda penepa na pyakulima pyawo toera kububuda na kuulusa. Kazinji kene, iwo akhaenda padzulu pa phiri peno nkhwetekwete, mbuto yakuti ikhamenya mphepo n’cidodo. Toera kusiyanisa mbeu na pirombo, anyabasa akhaphatisira mafoxolo peno pinthu pinango toera kuulusa pirombo mbipikwatwa na mphepo mbeu mbizisala.

15, 16. (a) Fokotozani pidacitika n’cidodo pidamala Bhoazi kuphata basa pa mbuwa. (b) Kodi Bhoazi adzindikira tani kuti Rute akhagona ku miyendo kwace?

¹⁵ Rute akhayang’ana mwacidikhodikho mukhamalisa anyabasa basa yawo n’cidodo. Bhoazi akhayang’anira basa ineyi yakugumanyiza nkuku ukulu wa mbeu. Pakumala kudya mwadidi, iye agona cifupi na nkuku unoyu. Pyenepi pikhacitwa kazinji kene, panango toera kuonera pinthu pyakubvunwa toera pikhonde kubiwa. Rute aona Bhoazi mbakagona, natenepa adzindikira kuti ukhali ndzidzi toera acite pidampanga Naomi.

¹⁶ Rute afendedzera mwapang’ono-pang’ono, ntimace mbukapaluka. Iye aona kuti Bhoazi akhali n’citulo cikulu kakamwe. Ninga pikhadalonga Naomi, Rute aenda pakhagona Bhoazi, akundzula miyendo yace mbagonambo cifupi. Buluka penepo adikhira. Ndzidzi ukhapita. Panango Rute nee akhadziwa pikhafuna kucitika. Pakumalisira, cifupi na tcititciti, Bhoazi atoma kupfukunyuka. Mukhadzadzamira iye na mphepo, adzongoka toera kufinikiza miyendo yace. Mbwenye iye adzindikira kuti ku miyendo kwace kwagona munthu. Ninga munalonga Bhibhlya, iye ‘atutumuka na kuona nkazi akhagona ku miyendo kwace!’—Rute 3:8.

17. Kodi anthu analonga kuti pyakucita pya Rute pikhali na pifuno pyaulukwali, asapwaza ntsonga zipi ziwiri?

 ¹⁷ Iye abvundza: “Ndiwe ani?” Rute atawira, panango mwakugopa: ‘Ndine Rute bitcu wanu na musafunika kufinikiza bitcu wanu nkumi wanu, thangwi ndimwe mpulumusi.’ (Rute 3:9) Athumburuzi anango asanyerezera kuti pyakucita na mafala a Rute akhali na pifuno pyaulukwali, mbwenye iwo asapwaza ntsonga ziwiri. Yakutoma, Rute akhacita pyenepi mwakubverana na misambo ya ndzidzi unoyu, yakuti cincino nee isaphatisirwabve. Natenepa, mbipidakhala pyakuphonyeka kulandanisa makhaliro a Rute na makhaliro akuipa a ntsiku zino. Yaciwiri, Bhoazi atawira Rute munjira yakuti isapangiza kuti iye akhaona makhaliro a Rute kukhala akulungama na akuthema kusimbwa.

18. Ninji pidalonga Bhoazi toera kubalangaza Rute, pontho iye alonga kuti Rute apangiza kukoma ntima munjira zipi ziwiri?

¹⁸ Mwandimomwene, mafala akukoma ntima na akukhurudzika a Bhoazi abalangaza Rute. Iye alonga: ‘Yahova akupase nkhombo mwananga. Kukoma ntima kwako kwakumalisa, nkhukulu kupiringana kwakutoma, thangwi nee wasaka aphale akutcerenga nee akupfuma.’ (Rute 3:10) Fala yakuti ‘kwakutoma’ isafuna kulonga ufuni wakukhonda mala udapangiza Rute mu kuperekera Naomi toera kubwerera ku Israele na kuntsalakana. Fala yakuti ‘kwakumalisa’ isapangiza pikhacita iye pa ndzidzi unoyu. Bhoazi akhadziwa kuti ntsikana ninga Rute, mwakukhonda nentsa mbadasaka mamuna pakati pa aphale akupfuma peno akutcerenga toera kumanga naye banja. M’mbuto mwace, Rute anyerezera kucita pyadidi tayu basi kwa Naomi, mbwenye kwa mamuna adafa wa Naomi toera kuendesa kutsogolo dzina yace n’dziko yawo. Nee ndi pyakunentsa kuona thangwi idacitisa Bhoazi kukhuiwa na kukhonda cenama kwa ntsikana unoyu.

19, 20. (a) Thangwi yanji Bhoazi nee amanga banja na Rute mwakucimbiza? (b) Kodi Bhoazi apangiza kukoma ntima na citsalakano kwa Rute na mbiri yace munjira zipi?

¹⁹ Bhoazi apitiriza: ‘Mwananga, cincino leka kugopa. Pyonsene pinalonga iwe, ine ndinakucitira thangwi anthu onsene a mu nzinda wanga asakudziwa kuti ndiwe nkazi wadidi kakamwe.’ (Rute 3:11) Iye akomerwa na cidikhiro ca kumanga banja na Rute; panango Bhoazi akhadikhira kuphembwa toera kukhala mpulumusi wa Rute. Mbwenye Bhoazi akhali mamuna wakulungama, pontho nee akhafuna  kucita pinthu m’maonero ace basi. Iye apanga Rute kuti alipo mpulumusi unango, wakuti akhali m’bodzi wa acibale a mamuna adafa wa Naomi. Pakutoma Bhoazi mbadalonga na mamuna unoyu toera kumpasa mwai wakumanga banja na Rute.

²⁰ Bhoazi apanga Rute toera agone pontho mpaka m’bambakuca; natenepa iye mbadaenda mwakukhonda kuoniwa. Iye akhafuna kutsidzikiza mbiri yadidi ya Rute na yace ene, thangwi anthu mbadanyerezera mwakuphonyeka kuti acita pinthu pyaulukwali. Rute agona pontho ku miyendo kwa Bhoazi, panango mwakukhonda kudzudzumika thangwi phembo yace ikhadatawirwa mwacitsalakano. Natenepa, mbakudzati kuca Rute alamuka. Bhoazi mwakudzala manja a dzadza nkumi wace na sevada na Rute abwerera ku Bhetelehemu.—Lerini Rute 3:13-15.

21. Ninji cidacitisa kuti Rute adziwike ninga ‘nkazi wadidi kakamwe’ na tinatowezera tani citsandzo cace?

²¹ Panango Rute akomerwa kakamwe mukunyerezera mafala adampanga Bhoazi—kuti anthu onsene akhandziwa ninga ‘nkazi wadidi kakamwe’! Mwakukhonda penula, Rute akhadziwika na mbiri yadidi thangwi ya cifuno cace cakudziwa Yahova na kuntumikira. Iye akhadapangizambo kukoma ntima kukulu na citsalakano kwa Naomi na mbumbace, mbakhala wakusudzuka toera kupfundza misambo yakuti nee akhadaidzolowera. Tingatowezera cikhulupiro ca Rute, tinadzawangisira toera kutsalakana makhaliro na misambo ya anthu anango na cilemedzo cikulu. Tingacita pyenepi, tinakwanisambo kukhala na mbiri yadidi kakamwe.

22, 23. (a) Ninji panango cidacitisa Bhoazi kupasa Rute muoni? (Onanimbo cidzindikiro capantsi.) (b) Kodi Naomi apanga Rute toera kucitanji?

²² Pidafika Rute panyumba, Naomi abvundza: ‘Ndiwe ani, mwananga?’ Panango cidima cikhadzati kumala na iye nee akhaona mwadidi, mbwenye Naomi akhafunambo kudziwa khala Rute akhapitiriza ninga nzice wakuti akhadzati kubvundzirwa peno akhali na cidikhiro cakumanga banja. Mwakucimbiza Rute apanga mebzwalace pyonsene pidacitika pikhali iye na Bhoazi. Iye apangizambo muoni wa sevada udapaswa iye mwakudzala manja na Bhoazi toera kupasa Naomi. *—Rute 3:16, 17.

²³ Mwandzeru Naomi apanga Rute kuti ntsiku ineyi akhonde kuenda kasaka mphendzi m’maminda. Iye apasa Rute cinyindiro ici:  ‘Mamuna unoyu nee anadzapuma mbadzati kucita pidadumbira iye.’—Rute 3:18.

24, 25. (a) Kodi Bhoazi apangiza tani kuti akhali mamuna wakulungama na wakukhonda kucenama? (b) Kodi Rute apaswa nkhombo munjira zipi?

²⁴ Pidalonga Naomi thangwi ya Bhoazi pikhali pyandimomwene. Bhoazi aenda pa nsuwo wa nzinda, mbuto yakuti akulu a nzinda kazinji kene akhagumanyikana mbadikhira mpaka mamuna wakuti akhali wacibale wace wacifupi apite na penepo. Pamaso pa amboni, Bhoazi apasa mamuna unoyu mwai wakukhala ninga mpulumusi mukumanga banja na Rute. Mbwenye mamuna akhonda, mbalonga kuti pyenepi mbipidafudza unthaka wace. Natenepa, pamaso pa amboni akhali pa nsuwo wa nzinda, Bhoazi alonga kuti mbadakhala ninga mpulumusi, mbagula unthaka wa mamuna wa Naomi adafa, Elimeleki na kumanga banja na Rute, nzice wa mwana wa Elimeleki, Maloni. Mukucita pyenepi, Bhoazi akhapangiza pakweca cifuno cace ca ‘kuendesa kutsogolo dzina ya unthaka wa mamuna adafa.’ (Rute 4:1-10) Mwandimomwene Bhoazi akhali mamuna wakulungama na wakukhonda kucenama.

²⁵ Bhoazi amanga banja na Rute. Bhibhlya isalonga: ‘Yahova ampasa nkhombo zakukhala na mimba mbabala mwana wamamuna.’ Akazi a ku Bhetelehemu apasa miyoni Naomi mbasimba Rute thangwi yakukhala wadidi kwa Naomi kupiringana ana anomwe akuti mbadakhala nawo. Pontho, tapfundza kuti mwana wa Rute adzakhala mbuya wa Mambo wankulu Dhavidhi. (Rute 4:11-22) Dhavidhi adzakhalambo mbuya wa Yezu Kristu.—Mat. 1:1. *

26. Kodi citsandzo ca Rute na Naomi cisatikumbusanji?

²⁶ Mwandimomwene Rute apaswa nkhombo ninga Naomi, wakuti aphedzera kukuza mwana ninga wace ene. Umaso wa akazi anewa awiri usatikumbusa kuti Yahova Mulungu asadziwa onsene akuti mwakucepeseka asaphata basa toera kutsalakana umaso wawo na kuntumikira mwakukhulupirika pabodzi na mbumbace yakusankhulwa. Cipo iye asaduwala kupasa nkhombo anthu akukhulupirika ninga Bhoazi, Naomi na Rute.