1. Thangwi yanji anthu a ku Silo akhali akutsukwala kakamwe?

SAMWELI akhali wakutsukwala kakamwe ku Silo. Pisaoneka kuti anthu a nzinda wa Silo akhali paciliro. M’manyumba mazinji, akazi na anapiana akhalira thangwi yakudziwa kuti nee mbadaonabve anyakubalawo, amunawo, anawo na acibale awo. Ife tisadziwa kuti nzinda wa Israele ukhadaluza anyankhondo 30.000 mukhacita iwo nkhondo yakugopswa na Afilisti pakumala kuluza anyankhondo anango 4.000 pa nkhondo inango.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Kodi ndi pinthu pipi pyakupasa manyadzo na pyakutsukwalisa pidacitika ku Silo?

² Ineyi ikhali ibodzi mwa nyatwa zizinji. Ana awiri a Nyantsembe Wankulu Eli, Hofni na Fineya, akhadakwata bokosi ya cibverano ku Silo. Kazinji kene bokosi ineyi ikakhala m’mbuto yakupambulika ya tabhernakulu—templo yakuti ikhali ninga nsasa, pontho ikhali cidzindikiro cakuti Mulungu ali pa mbuto ineyi. Mbwenye anthu akwata Bokosi toera kuenda nayo kunkhondo, mbanyerezera kuti mbidaaphedza toera kuwina nkhondo. Natenepa, Afilisti akwata Bokosi mbapha Hofni na Fineya.—1 Sam. 4:3-11.

³ Anthu akhalemedza kakamwe tabhernakulu ya ku Silo thangwi mukhakoyerwa Bokosi ya cibverano. Mbwenye cincino Bokosi ineyi ikhadakwatwa kunkhondo. Mudabva iye pyenepi, Eli wakuti akhali na pyaka 98, agwa pa mpando ukakhala iye mbafa. Ntsiku ibodzi ene, nkwenyace wakuti akhali nzice, afambo mu ndzidzi ukhabala iye. Mbadzati kufa, iye alonga: “Yamala mbiri ya Israele.” Mwakukhonda penula, Silo cipo mbadakhala pontho ninga mukhali iye.—1 Sam. 4:12-22.

4. Tinadzadinganji mu nsolo uno?

⁴ Kodi Samweli mbadacitanji na nyatwa zenezi? Kodi cikhulupiro cace mbicidawanga toera kuphedza anthu akuti akhadaluza citsidzikizo na kutawirika kwa Yahova? Lero, midzidzi inango tinakwanisambo kuthimbana na nyatwa na mayesero a cikhulupiro cathu, natenepa, tendeni tione kuti tinapfundzanji mu citsandzo ca Samweli.

5, 6. Kodi Bhibhlya isalonganji mwa pinthu pidacitika m’pyaka 20 pya umaso wa Samweli, pontho iye akhacitanji mu ndzidzi unoyu?

⁵ Mu ntsonga ino, Bhibhlya isasiya kulonga pya Samweli mbilonga  pya Bokosi yakupambulika, pontho isapangiza nyatwa zidatamba Afilisti mukukwata Bokosi yakupambulika na kukakamizika kudabva iwo toera kuibwezera. Bhibhlya isatoma pontho kulonga pya Samweli pakupita pyaka 20. (1 Sam. 7:2) Kodi iye acitanji m’pyaka pyenepi? Bhibhlya isatiphedza kudziwa pikhacita iye.

⁶ Bhibhlya isalonga kuti, mbudzati kutoma ndzidzi unoyu wa pyaka 20, ‘Samweli apitiriza kulonga na Aisraele onsene.’ (1 Sam. 4:1) Iyo isalongambo kuti pakumala pyaka 20, Samweli atoma kucedzera mizinda mitatu ya Israele, pontho akhacita pyenepi pyaka pyonsene toera kutsalakana na kutonga miseru ya Aisraele. Buluka penepo akhabwerera ku nzinda wace wa Rama. (1 Sam. 7:15-17) Pyenepi pisapangiziratu kuti Samweli akhali wakuphatika kakamwe, pontho m’pyaka 20 pyenepi acita pizinji kakamwe.

7, 8. (a) Kodi Samweli alonga mphangwa zanji kuna mbumba pakupita pyaka 20 pya basa yace yakuwanga? (b) Kodi mbumba yacitanji pidapaswa iyo cinyindiro na Samweli?

⁷ Makhaliro aulukwali na uipi wa ana a Eli pikhadzudzumisa cikhulupiro ca anthu. Azinji a iwo akhadatoma kulambira adzimunthu. Mbwenye pakupita pyaka 20 pya basa yakuwanga, Samweli apanga anthu mphangwa zakuti: ‘Khala mukubwereradi kuna Yahova na ntima wanu onsene, bulusani pakati panu alungu apezi na pithundzithundzi pya Astarte mbamuperekeka na ntima wanu wonsene kuna Yahova na kutumikira iye basi, pontho iye anadzakubvunulirani m’manja mwa Afilisti.’—1 Sam. 7:3.

⁸ Aisraele akhanentseka kakamwe thangwi yakukhala “m’manja mwa Afilisti.” Nakuti anyankhondo a Israele akhadakundwa, Afilisti akhaona kuti ali na ufulu wakuponderera mbumba ya Mulungu. Mbwenye Samweli apasa cinyindiro mbumba kuti pinthu mbipidacinja iwo angabwerera kwa Yahova. Kodi iwo akhali dzololo toera kucita pyenepi? Samweli adzatsandzaya kakamwe mudaona iye Aisraele mbakasiya alungu awo apezi ‘mbatoma kutumikira Yahova basi.’ Samweli acemeresa onsene ku Mispa, nzinda wa ku mapiri kunkwiriro kwa Yerusalemu. Anthu agumanyikana kweneku mbakhonda kudya toera kupangiza kuti atcunyuka kakamwe madawo awo akulambira adzimunthu.—Lerini 1 Samwele 7:4-6.

9. Afilisti anyerezera kucitanji pidabva iwo kuti Aisraele agumanyikana ku Mispa na mbumba ya Mulungu yacitanji pidabva iwo pyenepi?

⁹ Natenepa, pidabva Afilisti kuti Aisraele agumanyikana aona ninga  mwai toera kafudza alambiri anewa a Yahova. Iwo atumiza anyankhondo awo ku Mispa. Aisraele abva mphangwa za pinthu pyakuipa pikhafuna kuacitikira. Na kugopa kukulu, iwo aphemba Samweli toera aacitire phembero. Iye acita pyenepi na kuperekambo ntsembe thangwi ya iwo. Mu ndzidzi ukhaperekwa ntsembe, anyankhondo a Aafilisti atoma kumenya nkhondo ku Mispa. Natenepa Yahova atawira phembero ya Samweli, pontho toera kupangiza ukali wace, ‘Yahova acitisa njazi kulira kakamwe pa ntsiku ineyi kuna Afilisti.’—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Thangwi yanji tinakwanisa kulonga kuti njazi idatumiza Yahova kuna Afilisti ikhali zakusiyana na inango? (b) Ninji pidacitika na nkhondo idatoma ku Mispa?

¹⁰ Kodi musanyerezera kuti Afilisti anewa akhali ninga anang’ono akuti asathamanga kuna amai awo angabva dzumbi ya njazi? Nkhabe, iwo akhali anyankhondo amphambvu na a maluso mu nkhondo. Natenepa, njazi ineyi ikhali yakusiyana na pinthu pinango pikhadziwa iwo kale. Kodi iwo agopa thangwi ya kukula kwa ‘dzumbi’ ineyi? Kodi pidabveka dzumbi, kudambo kukhali na makole peno njazi yalira m’mapiri? Mwakukhonda tsalakana kudabuluka njazi, dzumbi yacitisa Afilisti kugopa. Na thangwi ineyi, pinthu pyacinja mwakucimbiza. Anyankhondo Aisraele abuluka ku Mispa mbakunda Afilisti na kuatowerera mu nsindzo wakulapha mpaka kubangwe kwa mabulukiro a dzuwa a Yerusalemu.—1 Sam. 7:11.

¹¹ Kumenyana kweneku kwabweresa macinjo makulu kwa mbumba ya Mulungu. Afilisti cipo amenyana pontho na Aisraele mu ndzidzi onsene udakhala Samweli ninga mambo. Mwapang’ono na pang’ono, mizinda ikhadakwatwa na Afilisti yadzakhala pontho m’manja mwa Aisraele.—1 Sam. 7:13, 14.

12. Kodi asabvekanji mafala akuti Samweli ‘acita pinthu mwakulungama,’ pontho ndi makhaliro api adamphedza toera kupembera?

¹² Pyaka madzana mazinji patsogolo pace, mpostolo Paulu aikha Samweli pa ndandanda wa atongi na aprofeta akukhulupirika akuti ‘acita pinthu mwakulungama.’ (Aheb. 11:32, 33) Mwandimomwene, Samweli aphedza anthu anewa toera kucita pinthu pyadidi pamaso pa Mulungu. Iye apitiriza kupembera thangwi akhadikhira Yahova mwakupirira, mbacita basa yace mwakukhulupirika, mwakukhonda tsalakana nyatwa. Iye akhapangizambo nzimu wakupereka takhuta. Pakumala kuwina nkhondo ku Mispa, Samweli acita cidzindikiro toera mbumba ikumbukire kuti ikhadaphedzwa tani na Yahova.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Kodi tisafunika kukhala na makhaliro api toera titowezere Samweli? (b) Ndi ndzidzi upi unaona imwe kuti ndi wakuthema kukulisa makhaliro ninga akhali na Samweli?

 ¹³ Kodi musafunambo ‘kucita pinthu mwakulungama’? Khala ndi tenepo, musafunika kupfundza kupirira kwa Samweli, n’khaliro wace wakucepeseka na nzimu wakupereka takhuta. (Lerini 1 Pedro 5:6.) Mbani mwa ife wakuti nkhabe funa makhaliro anewa? Pyakhala pyadidi kwa Samweli kukhala na makhaliro anewa mbali mphale, thangwi mukupita kwa pyaka, iye adzathimbana na nyatwa zizinji kakamwe.

14, 15. (a) Ndi nyatwa ipi idathimbana na Samweli ‘mudakalamba’ iye? (b) Kodi Samweli akhali baba wakuti akhafunika kusandikwa ninga Eli? Fokotozani.

¹⁴ Mudatoma pontho Bhibhlya kulonga pya Samweli, iye ‘akhadakalamba.’ Mu ndzidzi unoyu, Samweli akhali na ana akulu awiri, Yoele na Abhiya mbaapasa miyai yakuphedzera basa yace ninga mambo. Mbwenye mwakutsukwalisa, iwo nee akhadathema kupaswa basa ineyi. Maseze Samweli akhali munthu wakulungama na wakukhulupirika, anace aphatisira miyai ineyi mwaumbirimi, asiya kucita pinthu mwakulungama, mbatawira kudyekerwa.—1 Sam. 8:1-3.

¹⁵ Ntsiku inango akulu a mu Israele aenda kadungunya kuna mprofeta wakugwesera: “Anako nkhabe kutoweza manyalo ako.”  (1 Sam. 8:4, 5) Kodi Samweli akhadziwa pikhacitika? Bhibhlya nee isalonga pyenepi. Mbwenye mwakusiyana na Eli, Samweli nee akhali pai wakuti akhafunika kusandikwa. Yahova akhadasandika na kutcunyusa Eli thangwi yakulekerera uipi wa anace na kualemedza kakamwe kupiringana Mulungu. (1 Sam. 2:27-29) Yahova cipo agumana madodo anewa kuna Samweli.

16. Ndi mabvero api akutsukwalisa asakhala na anyakubala akuti ali na ana akukhonda bvera, pontho ndi cibalangazo cipi na citsogolero pinagumana iwo mu citsandzo ca Samweli?

¹⁶ Kodi Samweli akhala na manyadzo, kupswipa ntima peno kuipirwa pidapangwa iye pya makhaliro akuipa a anace? Bhibhlya nee isalonga pya mabvero ace. Mbwenye, anyakubala azinji anakwanisa kunyerezera mabvero akhali na iye. Ntsiku zino zakuipa, ana azinji nkhabe kubvera pitsogolero na uphungu wa anyakubala. (Lerini 2 Timoti 3:1-5.) Citsandzo ca Samweli cinakwanisa kubalangaza na kupereka citsogolero kuna anyakubala azinji akuti asathimbana na makhaliro ninga anewa. Samweli cipo atawirisa kuti kukhonda khulupirika kwa anace kucinje makhaliro ace adidi. Kumbukani, ngakhale kuti uphungu na kusandika pikhonde kukhuya mitima ya ana, citsandzo ca anyakubala cinakwanisa kupfundzisa pinthu pizinji. Ndzidzi onsene anyakubala ali na mwai toera kucitisa Babawo, Yahova Mulungu, kudzikuza—ninga pidacita Samweli.

17. Kodi akulu a Israele aphembanji kuna Samweli na iye apibva tani?

¹⁷ Ana a Samweli nee akhanyerezera pya nyatwa zikhafuna kudzagumanika thangwi ya makhaliro awo aumbirimi na akucenama. Akulu a Israele apitiriza kulonga na Samweli: ‘Utipase mambo toera atitonge ninga pinacitika m’madziko onsene.’ Kodi Samweli aona phembo ineyi ninga njira yakukhondwa na mbumba? Mwandimomwene, iye akhadatonga mbumba ineyi mu dzina ya Yahova m’pyaka pizinji. Mbwenye cincino iwo akhafuna munthu unango toera kukhala mambo wawo, tayu basi ninga mprofeta Samweli. Madziko anango acifupi akhali na amambo awo, natenepa Aisraele akhafunambo mambo! Kodi Samweli apibva tani? Bhibhlya isalonga: ‘Samweli aipirwa nawo.’—1 Sam. 8:5, 6.

18. Kodi Yahova abalangaza tani Samweli, pontho apangiza tani kudawa kudacita Aisraele?

¹⁸ Onani kuti Yahova atawira tani mudacita Samweli phembero thangwi ya nkhani ineyi: ‘Bvera pinalonga anthu mbutoweza pyonsene ninga munalongera iwo, thangwi iwo akukhonda iwe tayu, mbwenye Ine, toera ndileke kuatongabve.’ Mafala anewa akhali acibalangazo kakamwe kuna Samweli, mbwenye kwa Mulungu Wamphambvu Zonsene akhali akutikana kakamwe! Yahova apanga mprofeta wace toera kucenjeza Aisraele thangwi ya pinthu pikhafuna kuacitikira thangwi yakuphemba kwawo munthu kuti akhale mambo wawo. Mudacita Samweli pyenepi,  iwo akakamira: “Nkhabe, tisafuna tikhale na mambo wathumbo.” Thangwi yakubvera Mulungu, Samweli aenda mbadzodza mambo akhadasankhula Yahova.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Ndi munjira ipi Samweli abvera citsogolero ca Yahova toera kudzodza Sauli ninga mambo wa Israele? (b) Kodi Samweli apitiriza tani kuphedza mbumba ya Yahova?

¹⁹ Kodi Samweli abvera pyenepi na ntima onsene? Kodi acita pyenepi mwakunyinyirika peno mwakuipirwa? Kodi iye atawirisa kuti kuipirwa kutsukwalise ntimace, mbakhala wakuipirwa ndzidzi onsene? Anthu azinji mbadacita pyenepi, mbwenye Samweli nee acita pyenepi. Iye adzodza Sauli mbadzindikira kuti akhali munthu wakusankhulwa na Yahova. Iye ampswompswona Sauli, cidzindikiro cakucita bweraniko na kungonjera mambo mupswa. Buluka penepo alonga kuna mbumba: ‘Mwamuona ule adasankhula Yahova? Mwa anthu onsene nkhabe m’bodzi wakulandana na iye.’—1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ Samweli aikha manyerezero ku makhaliro adidi a munthu adasankhulwa na Yahova, tayu m’madodo ace. Pontho Samweli akhanyerezera kakamwe pyakukhulupirika kwace kwa Mulungu, mbuto mwakusaka kukhala wakutawirika kwa anthu akukhonda kunyindirika. (1 Sam. 12:1-4) Pontho akwanirisa basa yace mwakukhulupirika, kupasa uphungu mbumba ya Mulungu thangwi ya ngozwi yauzimu ikhathimbana na iwo na kuaphedza toera kukhala akukhulupirika kwa Yahova. Uphungu wace wakhuya mitima yawo na mbumba yaphemba Samweli toera acite phembero kuna Yahova thangwi ya iwo. Iye aapasa ntawiro wadidi kakamwe: ‘Mphyakukhonda kwanisika kwa ine kudawira Yahova mukukhonda kucita phembero thangwi ya imwe; pontho ndisafunika kukupfundzisani njira zadidi na zakutowezeka.’—1 Sam. 12:21-24.

21. Kodi citsandzo ca Samweli cinakuphedzani tani khala mwaipirwa thangwi munthu unango apaswa mwai peno cidzo?

²¹ Kodi mwaipirwa kale thangwi ya munthu unango adapaswa mwai peno cidzo? Citsandzo ca Samweli ndi cikumbuso cikulu kakamwe cakuti cipo tisafunika kutawirisa kuti ntcanje peno kuipirwa pikhale na mitcitci muntima mwathu. (Lerini Misangani 14:30.) Mulungu ali na mabasa mazinji akuphindulisa na akutsandzayisa kwa m’bodzi na m’bodzi wa atumiki ace akukhulupirika.

22. Thangwi yanji Samweli nee akhadaphonyeka mu kudikhira kwace kuti Sauli mbadacita pinthu pyadidi?

²² Samweli nee akhadaphonyeka mukhadikhira iye kuti Sauli mbadacita pinthu pyadidi, thangwi Sauli akhali munthu wakupambulika.  Iye akhali wakulapha na wa maonekero adidi, wacipapo na wa maluso, mbwenye pakutoma akhapangiza n’khaliro wakucepeseka na wakukhonda cita pinthu mwakugaya. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Pontho iye akhali na ufulu wakusankhula ekha pinthu pikhafuna iye kucita. (Deut. 30:19) Kodi iye aphatisira mwadidi ufulu unoyu?

23. Kodi Sauli apangiza n’khaliro upi wakuipa na apangiza tani kuti nee acinja n’khaliro unoyu?

²³ Mwakutsukwalisa, anthu azinji angapaswa cidzo asatoma kudzikuza. Mwakukhonda dembuka, Sauli adzakhala wakudzikuza. Iye asankhula kukhonda bvera pitsogolero pya Yahova pikhadapaswa iye na Samweli. Ntsiku inango, Sauli adzakhala wakukhonda pirira mbapereka ntsembe ikhafuna kuperekwa na Samweli. Samweli ansandika kakamwe mbampanga kuti umambo nee mbudapitiriza m’banja yace. Mbuto mwakutcunyuka, Sauli apitiriza kucita pinthu pyakukhonda kubvera.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Kodi Sauli apangiza tani kukhonda bvera Yahova pa kucita nkhondo na Amaleke? (b) Kodi Sauli acitanji pidasandikwa iye, pontho Yahova anyerezeranji thangwi ya pyenepi?

²⁴ Kubulukira mwa Samweli, Yahova apanga Sauli toera kucita nkhondo na Amaleke. Pitsogolero pya Yahova pikhaphataniza kupha mambo wawo wakuipa, Agage. Mbwenye Sauli nee apha Agage, nee kufudza pinthu pyadidi pidawina iwo kunkhondo. Mudasandikwa iye na Samweli, Sauli apangiziratu pakweca kuti akhadacinja kakamwe. Mbuto mwakucepeseka mbatawira kusandikwa, iye alonga pinthu pizinji toera kutsidzikizika na kupasa mulando anthu. Mudayesera Sauli kukhonda kusandikwa mukulonga kuti pinango mwa pinthu pidakwata iye akhafuna kupipereka ntsembe kuna Yahova, Samweli ampanga mafala awa akudziwika kakamwe: ‘Kubvera Mulungu ndi kwakufunika kakamwe kupita kuperekera ntsembe.’ Mwacipapo, Samweli ansandika mbandziwisa pidanyerezera Yahova thangwi ya pyenepi: Umambo unadzabuluswa kuna Sauli mbupaswa munthu unango wakuthema. *—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Thangwi yanji Samweli alira Sauli, pontho Yahova ansandika tani mwaufuni? (b) Kodi Samweli apfundzanji pidaenda iye kunyumba kwa Jese?

²⁵ Samweli atsukwala kakamwe na pidacita Sauli. Iye amala masiku  amumphu mbakaphemba ciphedzo kuna Yahova. Iye afika pakulira thangwi ya Sauli. Pakutoma Samweli akhaona kuti Sauli mbadakwanisa kucita pinthu pizinji, mbwenye cidikhiro ceneci camala. Munthu akhadziwa iye akhadacinja—iye aluza makhaliro ace adidi mbakhala nyamalwa wa Yahova. Thangwi yakutsukwala kakamwe, Samweli akhonda kuonana pontho na Sauli. Mbwenye, mukupita kwa ndzidzi, Yahova asandika mwaufuni Samweli: ‘Unamala lini kulira Sauli adakhonda ine ninga mambo wa Israele? Dzadza nyanga yako na mafuta mbuenda kuna Jese, ku Bhetelehemu, thangwi ndasankhula m’bodzi wa anace toera akhale mambo.’—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Cifuniro ca Yahova nkhabe kunyindira anthu akusowa ungwiro, akuti midzidzi inango asakhala akukhonda khulupirika. Munthu angacinja mbasiya kukhala wakukhulupirika, Yahova asasankhula unango toera kukwanirisa cifuno Cace. Natenepa, Samweli wakuti akhadakalamba, asiya kulira thangwi ya Sauli. Mukutowezera citsogolero ca Yahova, iye aenda kunyumba kwa Jese ku Bhetelehemu, kule kudagumana iye ana azinji a maonekero adidi a Jese. Mbwenye, thangwi ya mwana wakutoma, Yahova alonga kuna Samweli kuti nee akhafunika kuyang’ana basi ene makhaliro akunja. (Lerini 1 Samwele 16:7.) Pakumalisa, Samweli aona mwana wakumalisa akhadasankhulwa na Yahova—Dhavidhi!

27. (a) Ninji cidaphedza Samweli toera kupitiriza na cikhulupiro cakuwanga? (b) Kodi musabva tani munganyerezera citsandzo ca Samweli?

²⁷ M’pyaka pyakumalisa pya umaso wace, Samweli aona pakweca kuti cisankhulo ca Yahova cakuikha Dhavidhi pa mbuto ya Sauli cikhali cadidi. Sauli akhali na ntcanje kakamwe mpaka kufuna kupha Dhavidhi, pontho adzakhala nyakupanduka. Munjira inango, Dhavidhi apangiza makhaliro adidi kakamwe—cipapo, umumphu, cikhulupiro na kukhulupirika. Cikhulupiro ca Samweli cakhala cakuwanga kakamwe kunkhomo kwa umaso wace. Iye aona kuti nkhabe cinthu cakutsukwalisa cakuti ndi cakunentsa kwa Yahova toera kuciwangisa, kucisasanyira, ngakhale kucicinja toera kukhala nkhombo. Pakumalisira, Samweli alowa, mbasiya mbiri yadidi yakuti yapitiriza m’pyaka pizinji. Si pyakudzumisa tayu kuti anthu onsene a ku Israele atsukwala pidalowa mamuna unoyu wakukhulupirika. Lero, mbipidakhala pyadidi kakamwe kwa atumiki a Yahova kubvundzika: ‘Ndinatowezera cikhulupiro ca Samweli?’