Dumbo​—Xana Dzra Pfuna Hakunene?

Daniel a o va ni 10 wa malembe ntsena, kambe a a lwa ni kankru ku dzringana lembe. Vadokodela vakwe ni maxaka a va nge he na dumbo, kambe Daniel a a womelela ka dumbo dzrakwe. A a dumba leswaku siku dzrimbeni a ta kula, a dondzra akuva a gungula muzri wa kankru. Nakone a a yimele dokodela lweyi a dahaka muxaka wa kankru ledzri a a li na dzrone. Loko siku dzri tlhasile, dokodela a sindzriseke kuva a nga yi, hi leswi maxela a ma nga li manene. Daniel a hele ntamu a va a sungula ku vona wutomi byi nga ha nyonxisi. Ntsrhaku ka masiku ma nge mangani a file.

Mhaka leyi yentxekeliki Daniel yi hlayiwe hi dokodela mun’we lweyi a kambisisiki ndlela leyi wutomi bya mhunu byi khumbiwaka ha yone loko a li ni dumbo kumbe a nga li nadzru. Swi nga yentxeka u same u twa wudzrunguli lebyi fanaka. Hi xikombiso, nkulu wa mhunu wa ku kazri lweyi a nga kusuhi ni ku fa a lavisela hi manyawu xiyentxakalu xa lisima lexi yimeliwaka hi nkama wa ku leha. A nga ha va ku buya ka mhunu lweyi a zrandzrekaka lweyi a buyaka a mu pfuxela kumbe ku tlangeliwa ka siku dzra kukazri dzra ku hlawuleka. Loko xiyentxakalu lexo lexi yimeliwaka hi manyawu xi khaluta, lifu dzri tlhasa na dzri nga hlwelanga. I yini leswi yentxaka mintxhumu ya ku fana ni leyi yi humelela? A dumbo dzri nga nyika mhunu ntamu hi lani van’we va kholwaka ha kone?

Nhlayu yikulu ya vakambisisi va ta wudahu va kombisa leswaku a dumbo ni ku va ni vonela ledzrinene swi byi khumba hi ndlela ya kukazri wutomi ni lihanyu dzra mhunu. Kambe a hi hinkwavu va yimaka ni miyanakanyu leyo. Vakambisisi vambeni va dzrela miyanakanyu leyo, va yi vona na yi lwisana ni siyensa. Va vona swi yampswa ku pfumela leswaku a mavabyi ma vangiwa hi ntumbuluku.

Hakunene kuva dumbo dzri nga nyikiwi lisima a hi swa namunhla. Kolomu ka 2.000 wa malembe lama khalutiki, Aristoteles, ntlhazri ya mugriki, loko a vutisiwe leswaku i yini dumbo, a hlamulise xileswi: “I ku lozra na u vona.” Kolomu ka 200 wa malembe lama khalutiki, muzrangeli wa le Amerika, Benjamim Franklin, a hlaye leswi hi ndlela ya xipoyilo: “Lweyi a hanyaka hi dumbo, a to za a fa na a ha sika hi ndlala.”

Kutani hi wini ntiyiso mayelanu ni dumbo? Xana a ho tikanganyisa hi ku pimisa leswaku a dumbo dzri kone? Kumbe xi kone xivangelo lexi twalaka xa kuva hi kholwa leswaku hi fanela kuva ni dumbo ledzri tiyiki akuva hi kota ku hanya ha hombe, nakone na hi nyonxile?