1, 2. a) ¿Imaraykun nisunman “noqanchispas Jerusalenman kutipuq judío runakuna jinan tarikushanchis” nispa? b) ¿Imakunapin judío runakuna tarikurqanku? (Qhaway “ Ageoq, Zacariaspa, Esdraspa tiempon” nisqa willakuyta).

 YAQAPASCHÁ imamantapas llakisqa kashanki, manapaschá llank’anayki kashanchu, manapaschá familiaykita imaynata uywayta atishankichu. Político runakuna ch’aqwata jatarichisqanraykupaschá familiaykita imapas pasananmanta manchasqa kashanki. Mayninqa jark’asqa qatikachasqa iman kanchis, chaykunawan imapaschá llakisqa kashanki. Imaynapiña tarikushanki chaypas, Israel runakunata Jehová Diospa imaynachus qhawarisqanta yachaymi yanapasunki. Paykunapas noqanchis jinan imaymana llakipi tarikurqanku.

² Yachasqanchis jina, Israel runakunaqa Babilonia llaqtamanmi apasqa karqanku. Unayñataq chaypi tiyasharqanku chayqa, wakinqa ñachá wasikunayoq negociokunayoq imaña kasharqanku. Ichaqa kutipunankun karqan Jerusalén llaqtaman. Chay kutipuqkunamantaqa yaqa llapapas manan reqsirqankuchu chay llaqtataqa. Chayman chayaqtinkuqa manan facilchu karqan llank’ana tariypas qolqe tariypas. Manan allinchu kasharqanku autoridadkunapas. Paykunata cheqnikuq runakunapas imaymana ruwasqankutan jark’akuqku. Chaykuna jawan paykunaqa saqepusharqanku Jehová Diospa wasin ruwaytapas. Chayta rikuspan Jehová Diosqa 520 watapi manaraq Jesús jamushaqtin (m.J.j.), profeta Ageota profeta Zacariastawan kacharqan paykunata kallpachananpaq (Ag. 1:1; Zac. 1:1). Paykunaqa allintan kallpacharqanku chay Israel runakunata, chhaynapin ruwashallarqanku imachus ruwanankuta. Ichaqa pisqa chunka wata qhepaman jinan paykunaqa yapamanta pisipallarqankutaq. Chay tiempopin qelqakunata copiaq Esdrasqa Babiloniamanta Jerusalén llaqtaman jamurqan, paymi kallpacharqan chay Israel runakunata Diospa munaynin ruwayta ñaupaqman churanankupaq (Esd. 7:​1, 6).

3. ¿Ima tapuykunamantan kaypi yachasunchis? (Proverbios 22:19).

³ Profeta Ageoq jinallataq Zacariaspa willasqankuqa allintan Israel  runakunataqa yanaparqan, yanaparqanmi imaña kaqtinpas Jehová Diosllapi confianankupaq. Noqanchistapas allintan yanapawasun imapiña tarikuqtinchispas kamaqninchis Diosllapi confiananchispaq (leey Proverbios 22:19). Kaypin yachasun imatas Jehová Dios llaqtanman willachirqan profeta Ageowan Zacariaswan ima chayta. Yachasunmi Esdraspa ejemplonmantapas. Chaykunan yanapawasun kay kinsa tapuykunata allinta entiendenapaq: ¿Imakunan llaqtankuman kutimpuq judiokunata pisipachirqan? ¿Imaraykun Jehová Diosta ñaupaqman churananchis ima llakipiña tarikuspapas? ¿Iman yanapawasunman imaña kaqtinpas Jehová Diosllapi confiananchispaq?

4, 5. ¿Imakunan razón kanman karqan judío runakuna Diosta serviyninkupi pisipanankupaq?

⁴ Jerusalenman kutimpuq judío runakunaqqa imaymanan ruwananku kasharqan. Ñaupaqtaqa ofrendakuna ruphachina altartan ruwarqanku, chaymantataq templopaq cimentacionta churarqanku (Esd. 3:​1-3, 10). Ganaswanña chaykuna ruwayta qallarirqanku chaypas, chiriyapurqanmi chay ganasninku. ¿Iman pasarunman karqan? Chayraqtaq chayamusharqanku chayqa, templota ruwanankumantapas wasinkutan ruwananku karqan, chajrankutan llank’ananku karqan (Esd. 2:​68, 70). Askhan karqan paykunata cheqnikuq runakunapas, chay runakunaqa manan jinachu karqanku, aswanmi imaymanata ruwarqanku templo ruwasqankuta sayachinankupaq (Esd. 4:​1-5).

⁵ Chaymantapas judío runakunapaqqa manan facilchu karqan qolqe tariypas, gobernantekunapas imaymana mana allinpin tarikusharqanku. ¿Imaynapitaq chayri kanman karqan? Chay tiempopiqa Israelqa Persia nación ukhupin kasharqan, 530 watapin (m.J.j.) chay nacionpi gobiernaq rey Ciro wañupurqan. Paypa rantinpitaq jaykurqan Cambises, chay reymi Egipto nacionta jap’ikapuyta munaspa soldadokunantin chay ladoman rirqan. Chayman rishaspaqa Israel ladontapunichá chay soldadokunaqa pasarqanku, chayninta pasaspaqa mañakurqankupunichá judío runakunamantaqa unuta mijunata ima; paykunaq wasinkupichá qhepakurqankupas. Chhayna karqan chayqa, aswan llakipiraqchá judío runakunaqa tarikurqanku. Cambises reypa qhepanmanmi Darío I nisqa jaykurqan, pay gobernayta qallarishaqtinqa lliu ladokunapin runakuna pay contra jatarirqanku. Chay tiempoqa sasa tiempon karqan Persia nacionpaqqa. Chhaynataq chay nación kasharqan chayqa, Jerusalenman kutimpuq judío runakunapaqqa aswan sasaraqchá imapas karqan, manachá facilchu kasharqan familiankuta uywaypas. Paykunamanta wakinqa yaqapaschá nisharqanku: “Manan tiemporaqchu Jehová Diospa wasinta jujmanta jatarichinapaqqa”, nispa (Ag. 1:2).

6. ¿Ima sasachakuypin tarikullarqankutaq judío runakuna, imanirqanmi paykunata Zacarías? (Zacarías 4:​6, 7).

⁶ (Leey Zacarías 4:​6, 7). Llapa chaykunaña pasasharqan chaypas, judío runakunaqa jark’asqan kasharqanku. 522 watapin (m.J.j.) chay jark’akuq runakuna Diospa wasin ruwanankuta sayachirqanku. Ichaqa Zacariasmi paykunata kallpacharqan, willarqanmi imaynas Jehová Dios espiritunwan paykunata yanapanan karqan chayta. Chhaynataqmi karqan, 520 watapin (m.J.j.) rey Darío kamachikurqan jujmanta chay wasita ruwanankupaq. Chaymantapas askhatan qolqeta paykunaman qorqan chay wasi ruwaypi llank’ashanallankupaq. Jerusalén llaqta muyuriqpi autoridadkunatapas kamachirqanmi imachus necesitasqankuta qonankupaq (Esd. 6:​1, 6-10).

7. ¿Ima bendicionkunatan judío runakuna chaskirqanku Diosta ñaupaqman churasqankumanta?

 ⁷ Jehová Diosmi Ageowan Zacariaswan ima willachirqan imaynas payta ñaupaqman churaqtinkuqa wasintapas jatarichiqtinkuqa paykunawan kashanan karqan chayta (Ag. 1:​8, 13, 14; Zac. 1:​3, 16). Chay willasqankuta uyarispan judío runakunaqa kallpachakurqanku, jinaspa 520 watapi (m.J.j.) jujmanta Diospa wasinta  jatarichiyta qallarirqanku, manaraq pisqa watapin chay ruwaytaqa tukurqanku. Chhayna imaymana sasachakuykunapiña tarikurqanku chaypas, Diospa munaynin ruwaytan paykunaqa ñaupaqman churarqanku. Chayta ruwasqankuraykun Jehová Diosqa imaymana necesitasqankuta qorqan, iñiyninkupipas kallpacharqanmi. Chhaynapin chay judío runakunaqa kusisqa Jehová Diosta yupaycharqanku (Esd. 6:​14-16, 22).

8. Ageo 2:4 nisqanman jina, ¿imaraykun Diospa munaynin ruwayta ñaupaqman churananchis? (Willakuyta qhaway).

⁸ Yachasqanchis jinapas manchay ñak’ariy tiempoqa ñan chayamushanña, chaymi astawanraq willashananchis Diosmanta jamuq allin willakuykunataqa (Mar. 13:10). Ichaqa manachus llank’anapas kanqa, pisitaq qolqenchispas kanqa, autoridadkunapas jark’akuwasuntaq chayqa, manapaschá facilchu kanqa chayta ruwayqa. ¿Iman yanapawasunman chhaynakunapiña tarikuspapas Diospa gobiernonmanta willayta ñaupaqman churananchispaq? “Ejercitokunata kamachiq Jehová Diospin” confiananchis, payqa noqanchiswanmi kashan. Arí, ima llakikuyninchispipas ocupasqa kashanamantaqa paypa gobiernonmanta willaytan ñaupaqman churananchis. Chayta ruwasun chayqa, yanapawasunpunin payqa (leey Ageo 2:4). b

9, 10. ¿Imaynatan juj casado warmi-qharipi junt’akurqan Mateo 6:33 textoq nisqan?

⁹ Olegmanta Irinamantawan yachasun. c Paykunaqa casarasqan kanku, precursortaqmi kashankupas. Paykunaqa juj iñiq t’aqamansi ripusqaku chaypi yanapakunankupaq, ichaqa chay nacionpi pisi llank’ana kasqanraykus mana llank’anayoq rikukapusqaku. Paykunaqa juj watas mana llank’anayoq kasqaku, mayni-maynillansi llank’anachakunata tariqku. ¿Iman paykunata yanapanman karqan chhaynapiña tarikuspapas ama pisipanankupaq? Jehová Dios-si paykunaman rikuchisqa munakuq kayninta, hermanokunapas yanapasqakus. Chaymantapas Diosmanta willaymansi masta  tiempota qosqaku. Hermano Olegmi nin: “Qallariypiqa chhikan llakisqan kasharqani, ichaqa Diosmanta willaypin tukuy yuyayta churarqayku, chaymi yanapawarqanku”, nispa. Rikusqanchis jina, paykunaqa llank’anataña maskhasharqanku chaypas, Diosmanta willaypin ocupasqa kasharqanku.

¹⁰ Juj kutinsi paykunaqa Diosmanta willaq risqankumanta kutimuspa jujnin vecinonkuwan tupasqaku, paysi iñiqmasinchiskunaman willasqa jujnin amigonku mijuna apamusqanta. Chay amigonkuqa 160 kilómetro karumantas jamusqa, Olegmi willakun: “Chay p’unchaymi jujmanta sut’ita repararqani Jehová Diospas hermanokunapas noqaykumanta llakikusqankuta. Jehová Diosqa manan jayk’aqpas qonqawasunchu, payqa yanapawasunpunin ima llakipiña tarikusun chaypas”, nispa (Mat. 6:33).

11. ¿Imatan Jehová Dios qowasun paymanta willaypi yuyayninchista churaqtinchis?

¹¹ Jehová Diosqa munashan paymanta willaypi yuyayninchista churananchistan, chhaynapi runakuna salvasqa kanankupaq. Chaypaq yuyarisun  qanchis parrafopi rimamusqanchista. Chaypi rimamusqanchis jina, Ageoqa llapa judío runakunatan kallpacharqan jujmanta Diospa wasinta ruwanankupaq. Payqa jujmanta cimentacionta churanankupaqpas kallpachashanman jinan karqan, mana llank’asqanku watakunatapas qonqapunankuta munashanman jinan karqan. Ageoq nisqanta kasukuqtinkuqa Jehová Diosqa imaymanapin paykunata bendecinan karqan (Ag. 2:​18, 19). Noqanchispas Jehová Diosmanta willaypi yuyayninchista churasun chayqa, imaymanapin payqa bendeciwasun.

12. ¿Imaraykun Esdraspas paywan kuska viajaqkunapas tukuy sonqo Jehová Diospi iñinanku karqan?

¹² Qhepamanmi 468 watapi (m.J.j.) Esdrasqa Babiloniamanta Jerusalén llaqtaman viajarqan, paywan kuskan wakin judiokunapas viajarqanku. Chay kutipi Jerusalenman viajanankupaqqa tukuy sonqon Diospi confiananku karqan. Ñankunaqa manchakunapaq jinan karqan, mana puriy jinan karqan. Chaymantapas paykunaqa templota ruwanankupaqmi qorita qolqeta ima apasharqanku. Chhaynataq karqan chayqa, facil-llatan suwakunapas jap’inman karqan (Esd. 7:​12-16; 8:31). Jerusalenman chayanankupaqpas manan nishuchu runakunaqa chaypi tiyasharqanku. Llaqta perqakunapas thunisqan kasharqan, punkukunapas manan allichasqachu kasharqan. Chhaynataq kasharqan chayqa, ¿imatan Esdras ruwanman karqan? ¿Imatan paymanta yachasunman?

13. ¿Iman Esdrasta yanaparqan astawan Jehová Diospi confiananpaq? (Willakuyta qhaway).

¹³ Esdrasqa rikurqanmi imaynatas Jehová Diosqa sasa tiempokunapi llaqtanta yanaparqan chayta. 484 watapin (m.J.j.) rey Asuero kamachikurqan Persia nacionpi tiyaq llapa judío runakuna wañuchisqa kanankupaq. Chay tiempoqa yaqapaschá Esdrasqa Babiloniapi kasharqan (Est. 3:​7, 13-15). Paypas wakin judío runakuna jinan wañuy patapi tarikusharqan, chay kamachikuypa lloqsimusqanta yacharuspan llapa judío runakunaqa ayunayta qallarirqanku, waqarqanku ima. Chay ratukunaqa Diospa yanapaynintachá paykunaqa mañakurqanku (Est. 4:3). Ichaqa qonqayllan chay kamachikuy cambiapurqan. Chay kamachikuyta orqomuqkunan wañuchisqa karqanku. Chayta rikuspaqa maytachá Esdraspas wakin judío runakunapas kusikurqanku (Est. 9:​1, 2). Chaykuna pasasqanqa allintachá Esdrastaqa kallpacharqan ima pruebatapas aguantananpaq, allintachá yacharqan imaynas Jehová Diosqa llaqtantaqa pakaykunpuni chaytapas, astawantaqchá paypiqa confiarqanpas. d

14. ¿Imatan juj hermana yacharqan mana llank’anayoq tarikuspa?

¹⁴ Sasa tiempokunapichus reparasun Jehová Diospa imayna cuidawasqanchista chayqa, astawanmi paypi confiasun. Europa ladopi  Anastasia sutiyoq hermanamanta yachasun. Paytaqa llank’ananpi compañeronkunas rimapayasqaku politicapi juj partidota apoyananpaq. Nishutapunis chaypaq mat’isqaku, jinas payqa lloqsipusqa chay llank’anamanta. Paymi willakun: “Chay kutikamaqa manan qolqeyqa pisiwaqchu”, nispa. Payqa nillantaqmi: “Jehová Diosmanmi llapanta chaykunata willakurqani, payqa munaytan uywawarqan. Jayk’aqllapas jujmanta mana llank’anayoq tarikusaq chayqa, manan imamanta llakikunay kanqachu. Janaq pacha Papayqa noqawanpunin kashanqa. Manapunin jayk’aqpas saqerpariwanqachu”, nispa.

15. ¿Iman Esdrasta yanaparqan Jehová Diospi astawan confiananpaq? (Esdras 7:​27, 28).

¹⁵ Esdrasqa allintan yacharqan Jehová Dios paywan kashasqanta. Payqa yuyallaqpunin Jehová Diospa yanapasqan tiempokunata, chhaynapin Esdrasqa astawan paypi confiarqan. Allinta piensarisun “Jehová Dios noqawan kashasqanrayku” nisqanpi (leey Esdras 7:​27, 28). Esdrasqa qelqasqan libropiqa tawa kutitawanmi nirqan chhaynata (Esd. 7:​6, 9; 8:​18, 31).

16. ¿Imakunapi tarikuspan Jehová Diospa yanapayninta reparasun? (Kay parrafopaq fotokunata qhaway).

¹⁶ Noqanchistapas Jehová Diosqa yanapawasunpunin ima sasachakuypiña tarikuqtinchispas. Mayninqa yaqapaschá asambleaman ima rinapaq llank’anapi jefemanta permisota mañakuna kanqa. Mayninqa yaqapaschá llank’anapi horariota cambiana kanqa, chhaynapi juñunakuykunaman ama faltakunapaq. Chhaynakunapi tarikuspan yachasunchis Jehová Diosqa noqanchiswan kashasqanta. Chaypaqqa yanapaynintan mañakunanchis, imaynachus yanapawasqanchista reparaspan astawan paypi confiasunchis.

17. ¿Imaynapin yachanchis Esdrasqa humilde sonqo kasqanta? (Qhaway tapanpi kaq dibujota).

¹⁷ Esdrasqa humilde sonqon karqan, mañakullaqpunin Jehová Diospa yanapayninta. Ima ruwanatapas mana ruway atinanpaq jina qhawariq chayqa, Diospa yanapaynintan mañakuq (Esd. 8:​21-23; 9:​3-5). Tukuy sonqo Jehová Diospi confiasqanta rikuspan jujkunapas payta yanaparqanku, ejemplonta iman qatikurqanku (Esd. 10:​1-4). Noqanchispas imamantapas llakisqa kashanchis, manapas qolqenchispas kashanchu, familianchistapas mana imayna uywayta atishanchischu chayqa, Esdras jinan Jehová Diospa yanapayninta tukuy sonqo mañakunanchis, payqa yanapawasunpunin.

18. ¿Iman yanapawasunman Jehová Diospi astawan confiananchispaq?

¹⁸ Sichus humilde sonqo kasunchis, Jehová Diospa yanapaynintapas mañakusun chayqa, astawanmi paypi confiasunchis. Hermanokunaq yanapaynintapas sumaqtan chaskikunanchis. Erika sutiyoq hermanamanta yachasun. Paypaqa kinsa wawankuna, payqa confiashallarqanmi Jehová Diospi sinchi llakipiña tarikurqan chaypas. Onqoq kashaqtinsi wijsallanpiraq wawan wañukapusqa, chayllamansi qosanpas wañukapullasqataq.  Chhayna llakipi tarikusqanta yuyarispan nin: “Mana piensay ratukunan Jehová Diosqa yanapasunki. Mayninqa manan yachankichu imayna yanapasuykitapas. Mayninqa amigoykunaq imachus rimasqanpi ruwasqanpin reparani mañakusqaytaqa Jehová Dios uyarimushasqanta. Paykunamanqa confianzawanmi imatapas willakuni, chhaynapin paykunaqa facilta ima necesitasqaypipas yanapariwanku”, nispa.

19, 20. ¿Imatan yachasunman Babiloniapi qhepakuq judío runakunamanta?

¹⁹ Babiloniapi qhepakamuq wakin judío runakunamantapas imaymanatan yachasunman. Paykunamanta wakinqa sinchi kuraqñan karqanku, wakinqa onqosqan kasharqanku, wakinqa familiakunayoq iman karqanku. Chhaynapiña tarikusharqanku chaypas, imachus kaqninkuwanmi yanapakurqanku Jerusalenman kutimpuq runakunata (Esd. 1:​5, 6). Ñaupaq grupo Jerusalenman chayamusqan qhepamanpas, yaqachus jina Babiloniapi qhepakuq judío runakunaqa 19 watatawanraq Jerusalenman yanapaykunata apachimunkuman karqan (Zac. 6:10).

²⁰ Maytaña munashanchis astawan Jehová Diosta serviyta chaypas, imapipas tarikusqanchisraykupaschá mana atishanchischu chay ruwayta. Ichaqa manan chaymantaqa llakikunanchischu, Jehová Diosqa anchatan valoran sonqomanta servisqanchista. ¿Imaynapin chayta yachasunman? Jehová Dios profeta Zacariasta imachus kamachisqanpin. Paytan kamachirqan Babiloniapi kaq judiokunaq apachisqanku qolqewan qoriwan juj coronata ruwananpaq (Zac. 6:11). Chay sumaq coronata rikuspan judiokunaqa yuyarinanku karqan Babiloniapi qhepakuq judiokuna qoykukuq kasqankuta (Zac. 6:14). Chhaynaqa, Jehová Diosqa manan jayk’aqpas qonqanqachu llakipiña tarikuspapas payrayku tukuy ima ruwasqanchista (Heb. 6:10).

21. ¿Iman yanapawasun jamuq tiempota ama manchakunanchispaq?

²¹ Yachasqanchis jina tukukuy tiempokunapin kausashanchis, kay tiempokunaqa astawanmi imaymana sasachakuykuna chayamunqa (2 Tim. 3:​1, 13). Ichaqa manan nishutaqa llakikunanchischu. Ageoq tiemponpi Jehová Diospa imachus nisqantan yuyarinanchis. Paymi kamachinkunata nirqan: “Noqaqa qankunawanmi kashani. […] Ama manchakuychischu”, nispa (Ag. 2:​4, 5). Noqanchispas manan Jehová Diosmantaqa iskayananchischu. Sichus munayninta ruwananchispaq tukuy atisqanchista kallpachakusun chayqa, noqanchiswanmi payqa kashanqa. Chaymantapas Ageomanta Zacariasmantawan yachasqanchisman jinachus imatapas ruwasun, qatikusuntaq Esdraspa ejemplontapas chayqa, imapiña tarikuspapas astawanmi Jehová Diospi confiasun.