1. ¿Imatan ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq?

JEHOVÁ DIOSQA munanmi familiakuna kusisqa kawsanankuta. Chay rayku Simin Qelqapi sapankapaq kamachikuykunata qon, willantaqmi paykunamanta ima munasqantapas. Kamachikusqanman hina kawsaqtinchisqa allinmi kasun. Jesusmi niran: “Kusisamiyoqqa Diospa siminta uyarispa hunt’aqkunan”, nispa (Lucas 11:28).

2. ¿Imaynatan Diosta rikunanchis familiapi kusisqa kawsanapaq?

² Familiapi kusisqa kawsanapaqqa Jehová Diostan familia Kamaqta hina rikunanchis. Jesusmi niran Jehová Dios ‘Yayanchis’ otaq Taytanchis kasqanta (Mateo 6:9). Hanaq pachapi kaq Taytanchispa munayninpin familiakuna kan, chaymi paylla yachan imatan familiakuna ruwanan kusisqa kawsanankupaq (Efesios 3:14, 15, NM). Bibliaq yachachisqan hina, ¿imatan Dios munan familia ukhupi kaqkunamanta?

3. Bibliaq nisqanman hina, ¿imaynapin familia qallariran, imaynapin yachanchis chay willakuy cheqaq kasqanta?

³ Jehová Diosmi Adán, Evata kamaspa casarachiran. Edén huerta nisqa sumaq paraisotan ruwaran tiyanankupaq, kamachirantaq  wawakunayoq kanankupaq. Niranmi: “Askhata miraychis, kay pachamanpas hunt’aykuychis”, nispa (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Chay textoq willasqanqa manan yanqa rimayllachu. Génesis qelqapi familia imayna rikhurisqanmanta willakuytapas Jesuspunin sut’incharan (Mateo 19:4, 5). Kay tiempopiqa imaymana sasachakuykunapin tarikunchis kawsaypas manan qallariypi Diospa munasqan hinachu, chhaynaña kashaqtinpas familiakunaqa kusisqan kawsankuman, ¿imaynata? Chaymanta yachasun.

4. a) ¿Imatan ruwana familianchis kusisqa kawsananpaq? b) Familiakuna kusisqa kawsanankupaq, ¿ima rayku Jesuspa kawsayninmanta yachananku?

⁴ Familianchis ukhupi kusisqa kawsanapaqqa sapankanchismi yanapakusunman. Chaypaqqa Diosmanmi rikch’akunanchis munanakuspataq kawsananchis (Efesios 5:1, 2). Ichaqa, ¿imaynatan mana rikusqanchis Diosman rikch’akusunman? Manaña Diosta rikunchischu chaypas phiwi Churinmanta yachaspan reqsisunman imayna kasqanta (Juan 1:14, 18). Jesucristoqa Taytanmanmi rikch’akuran, payta rikuspa uyarispan, Jehová Diostapas uyarishankuman hina karan (Juan 14:9). Sichus Jesuspa munakuyninmanta yachasun, kawsasqantapas qatikusun chayqa llapallanchismi yanapakusunman familianchis kusisqa kawsananpaq.

5, 6. a) ¿Imatan qosakuna Jesusmanta yachananku? b) ¿Imatan ñawpaqta ruwana huchanchista Dios panpachananpaq?

⁵ Biblia nin, qosan warminta sumaqta qhawarinan, imaynan Jesuspas qatikuqninkunata qhawariran hinata. Biblia khaynata kamachin: “Qosakuna, warmiykichista munakuychis, imaynan Cristopas llapa iñiq t’aqata munakuspa paykunarayku wañurqan hinata [...]. Chay hinatan qosakunapas warminkuta kikinkuq cuerponkuta hina munakunanku. Warminta munakuqqa pay kikintan munakun. Manan pipas pay kikinpa cuerpontaqa hayk’aqpas cheqnikurqanchu, aswanpas mikhuchispanmi allinta uywan, imaynan Cristopas llapa iñiq t’aqapaq ruwan hinata”, nispa (Efesios 5:23, 25-29, Edición 1988).

 ⁶ Jesusqa qatikuqninkunatan anchata munakuran chay hinatan qosakunapas warminkuta munakunanku. Qatikuqninkuna huchasapa karanku chaypas, Jesusqa ‘tukukuykaman munakurqan’ chaymi kawsaynintapas sacrificiopi paykuna rayku qoran (Juan 13:1; 15:13). Chay rayku qosakunapas ‘esposankuta munakushanallanku, amataq paykunata k’amipayanankuchu’ (Colosenses 3:19). Warminña mayninpi pantanman chaypas, ¿iman yanapanman qosakunata chay kamachikuyta kasukunankupaq? Yuyarinanmi paypas pantaq kasqanta, Dios panpachananpaqtaq kaytaraq ruwanan, ¿imata? Ñawpaqtaqa pay contra huchallikuqkunatan panpachanan, warminña kaqtinpas huk runakunaña kaqtinpas. Warminpas chayllatataqmi ruwanan (leey Mateo 6:12, 14, 15). Chay rayku nikun: casado ukhupi panpachanakuyta yachaqkunan kusisqa tiyanku, nispa.

7. ¿Imaynatan Jesús qatikuqninkunata qhawariran, imaynatan qosakuna chayta qatikunkuman?

⁷ Jesusqa qatikuqninkunatan sumaqta qhawariran, chaytan qosakuna yachanallankutaq. Yacharanmi maykamalla atisqankuta ima necesitasqankutapas. Huk kutipin sayk’usqa kasqankuta rikuspa niran: “Hamuychis huk ch’inneq cheqasman, hinaspa huk chhikanta samariychis”, nispa (Marcos 6:30-32). Qosapas chay hinatan warminta qhawarinan. Biblian warmikunata rikch’anachin ‘p’akikuq vasowan’ —chaytaqa nin warmikuna qhasñu sonqoyoq kasqanku rayku— chaymi qosakunata kamachin, warmiykichista “respetaychis”, nispa. ¿Ima rayku? “Wiñay kawsayta chaskiq-masiykichis kasqanrayku” (1 Pedro 3:7). Qosakunan kayta yuyarinanku, warmiña qhariña kanchis chaypas, hunt’aq kaymi Diospaqqa aswan chaniyoq (Salmo 101:6).

8. a) ¿Ima rayku ‘esposanta munakuq pay kikinta munakun’? b) ¿Ima ninanta nin qosawan warminwan ‘huk cuerpollaña’ kanku, nisqan?

⁸ Biblia nin: “Esposanta munakuqqa pay kikintan munakun”, nispa. Chay rayku Jesuspa nisqan hina, “manan iskayñachu kanku aswanpas huk cuerpollañan” (Mateo 19:6). Chay rayku casadokunaqa warmillanwan otaq qosallanwan puñukunanku (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Chaypaqmi  qosa warminpaq qosa kasqanta hunt’anan, warmipas qosanpaq warmi kasqanta hunt’anan, manan sapankapas munaynillantachu qhawarinan (1 Corintios 7:3-5). Biblia nin: “Manan pipas pay kikinpa cuerpontaqa hayk’aqpas cheqnikunchu, aswanpas mikhuchispanmi allinta uywan”, nispa. Qosaqa pay kikinta hinan warminta munakunan, yuyarinantaq Jesucristo umalliqninman cuenta qonanta (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. Filipenses 1:8 texto nisqan hina, ¿imaynan Jesús karan, ima rayku qosakunapas warminkuwan chhayna kananku?

⁹ Apóstol Pablo rimaran ‘Jesucristoq munakuyninmanta’ (Filipenses 1:8). Jesuspa munakuyninwanmi hukkuna allin sientekuranku. Qatikuqnin warmikunapas Jesuspa sumaq tratasqan rayku payman k’askakuranku (Juan 20:1, 11-13, 16). Chhaynatan warmikunapas munanku qosanku sumaqta munakuywan khuyakuywan qhawarinanta.

10. ¿Imatan casarasqa warmikuna Jesusmanta yachaqakunanku?

¹⁰ Imaynan llaqtakunapi umalliq kan chhaynan familiapas allin kananpaqqa umalliyoq kanan. Jesuspapas kanmi umalliqnin paytan paypas kasukun. ‘Diosmi Cristoq uman’ “qharitaq esposanpa uman” (1 Corintios 11:3). Jesusqa Umalliqnin Diostan kasukunpuni. Imaynan Jesús Umalliqninta kasukun chhaynatan ñoqanchispas umalliqninchista kasukunanchis.

11. ¿Imaynatan warmi qosanta qhawarinan, imapin tukunman ch’uya kawsaynin?

¹¹ Huchayoq runa kayninkupin qosakunapas pantanku, mayninpitaq mana allintachu familiankuta umallinku. Chhayna kaqtin, ¿imatan casarasqa warmikuna ruwankuman? Manan qosanta pisichananchu nitaq paychu familianta umallinan. Kaytan yuyarinan, Diospaqqa llanp’u sonqo kaymi, sumaq sonqo kaymi aswan chaniyoqqa (1 Pedro 3:4). Chhayna kaymi yanapasunki qosaykita kasukunaykipaq sasachakuykunaña kaqtinpas. Hinaspapas Biblia nin: “Esposakuna qosaykichista [anchata] respetaychis”, nispa (Efesios  5:33). Ichaqa, ¿imatan ruwawaq umalliqnin Cristota qosayki mana kasukuqtin? Biblia casarasqa warmikunaman kayta yuyaychan: “Qosaykichista kasuychis. Ahinapin Diospa siminpi mana iñiq mayqen qosapas mana rimapayasqalla iñinqa warminpa allin purisqanta, ch’uya kawsasqanta manchakuyniyoq kasqanta, sumaq respetowan kawsasqanta rikuspa”, nispa (1 Pedro 3:1, 2).

12. ¿Ima raykun allin kanman warmikuna yuyaykusqankuta respetowan rimarisqanku?

¹² Mayninqa manapaschá warmi qosanpa yuyaykusqanta hinachu yuyaykunqa, qosan iñiq mana iñiq kaqtinpas. Ichaqa ima yuyaykusqantapas sumaq simiwan rimarinqa chayqa, respetuosa kasqantan rikuchinqa. Warminpa nisqanta qosa uyariqtinqa familianpa allinninpaqmi kanman. Biblia kayta willan, Abrahanpa familianpin huk sasachakuy kasqa, chaymi Sara qosanta yuyaycharan imayna allichananpaq. Manaña Saraq nisqanta uyariyta munaranchu chaypas Diosmi niran: “Imatachus Sara nisunki chayta ruway”, nispa (leey Génesis 21:9-12). Ichaqa sichus qosa imatapas ruwayta munanman ruwasqantaq mana Diospa kamachikusqan contrapichu kanman chayqa, warmiqa qosantan kasukunan yanapanantaqmi (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

13. a) ¿Imatan kamachin Tito 2:4, 5 textopi casarasqa warmikunata? b) ¿Ima ninmi Biblia t’aqanakuymanta divorcianakuymantapas?

¹³ Wasipi warmiq ruwasqanqa allinpunin kanqa qosanpaq wawankunapaqpas. Biblian casarasqa warmikunata kamachin, “qosanku munakuyta, wawanku munakuyta, allin yuyaywan puriyta, ch’uya kawsayniyoq-kayta, wasinkupi imallapas ruwakuyta, sumaq sonqo kayta, qosanku kasukuyta” (Tito 2:4, 5). Chhayna kaq warmitaqa qosanpas wawankunapas sumaqtan qhawarinqaku (leey Proverbios 31:10, 28). Ichaqa llapa casarasqakunapas pantaqmi kanku. Chay rayku wakinqa sinchi sasachakuykunapi tarikuspa t’aqanakunku otaq divorciakunku. Mayninqa t’aqanakunkumanmi Bibliaq nisqanman hina. Allintan ichaqa yuyaykunanku chayta ruwanankupaqqa, Biblian kayta anyan: “Esposaqa ama qosanmanta t’aqakuchunchu, [...] qosapas amataq esposanta  wikch’upuchunchu”, nispa (1 Corintios 7:10, 11). Hinaspapas Biblian willan wasanchay hucha kallaqtin divorcio kananta (Mateo 19:9).

14. ¿Imaynatan Jesús wawakunata qhawariran, imatan wawakuna necesitanku tayta-mamankumanta?

¹⁴ Jesusmi kawsasqanwan tayta-mamakunata yachachiran wawanku imayna uywayta. Wawakuna payman asuykushaqtinmi wakin qatikuqninkuna hark’asqaku, chayta rikuspa Jesús niran: “Wawakunaqa hinalla ñoqaman hamuchunku, ama paykunata hark’aychischu”, nispa. Chay qhepamanmi “wawakunata marq’arikurqan, paykuna pataman makinta churaykuspataq saminchaykurqan” (Marcos 10:13-16). Jesusqa tiempota qokuranmi wawakunata qhawarinanpaq, ¿manachu qanpas kaqta ruwawaq wawaykikunawan? Wawakunaqa necesitankun paykunawan askha tiempo kanata. Chay rayku tiempoykiqa kananpuni paykunata yachachinaykipaq, chaytan Jehová Diospas kamachin (leey Deuteronomio 6:4-9).

15. ¿Imatan tayta-mamakuna ruwananku wawanku pakaykusqa kananpaq?

¹⁵ Kay pachapi kawsayqa astawanmi millayman tukushan. Chay rayku wawakuna necesitanku tayta-mamanpa millay  runakunamanta pakaykunanta, astawanqa yoqoqkunamanta [violadorkunamanta]. Jesusqa pakaykuranmi qatikuqninkunata, munakuywantaq “wawallaykuna” nispa paykunata niran. Wañuchinankupaq hap’ishaqtinkun qatikuqninkunata ayqechiran mana hap’isqa kanankupaq (Juan 13:33; 18:7-9). Sichus tayta otaq mama kanki chayqa makilla kashay mana imawanpas wawaykikunata Saqra waqllichinanpaq. Hinaspapas anyay ima sasachakuykunapipas mana urmananpaq (1 Pedro 5:8). * Kunan tiempopin astawanqa cuerponkupi, kawsayninkupi, espiritual kayninkupipas peligropi kashanku.

16. ¿Imatan tayta-mamakuna yachankuman, qatikuqninkunata Jesuspa imayna anyasqanmanta?

 ¹⁶ Huk tutallaña Jesuspa wañupunanpaq kashaqtinmi, mayqenninkuchus kuraq kanankumanta qatikuqninkuna hap’inakuranku. Paykunawan phiñakunanmantaqa sumaq simiwan allin ruwayninwantaq paykunata anyaran (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). Sichus wawakunayoq kanki chayqa, ¿imaynatan qanpas Jesús hina wawaykikunata anyawaq? Wawakunaqa necesitankun wanachinata, ichaqa ‘wananankukamalla’ wanachina, manataqmi hayk’aqpas phiñasqaqa wanachinachu. Yuyaymanay manaraq wawaykita anyashaspa, rimasqayki mana ‘espada hina k’irinanpaq’ (Jeremías 30:11; Proverbios 12:18). Wawaykiqa reparananmi wanachisqayki allinninpaq kasqanta (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

17. ¿Imatan wawakuna Jesusmanta yachankuman?

¹⁷ ¿Wawakuna Jesusmanta imallatapas yachankumanchu? Arí, yachankumanmi. Kasukuyninwanmi yachachiran llapa wawakuna tayta-mamanku kasukunankuta. Niran: “Tukuy imatapas manan ñoqa kikillaymantachu ruwani, [...] ñoqaqa paypa sonqonman chayaqtapunin ruwani”, nispa (Juan 8:28, 29). Imaynan Jesús Taytanta kasukuran chay hinatan wawakunapas tayta-mamankuta kasukunanku. Biblian chhaynata kamachin (leey Efesios 6:1-3). Jesusqa mana huchayoq wawa kashaspapas kasukuranmi José, María huchayoq tayta-mamanta. Kasukusqanqa yanaparanmi familiantin kusisqa kawsanankupaq (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. Willay ima rayku Jesús hanaq pachapi kaq Taytanta kasukullaqpuni, pikunatan kasukuq wawakunapas kusichinku.

¹⁸ ¿Imatan wawakuna ruwananku Jesusman rikch’akunankupaq, tayta-mamantapas kusichinankupaq? Kasukunankun. Sasaña kanman chaypas chaytan Dios munan ruwanankuta (Proverbios 1:8; 6:20). Jesusqa kasukuranpunin hanaq pachapi kaq Taytanta sasachakuykunapiña tarikuran chaypas. Sasa kamachikuyta hunt’ananpaq kashaqtinmi Diosta niran: “Munanki chayqa kay ñak’arinata  ñoqamanta anchhurichiy”, nispa. Chaypiqa mañakusharan chay kamachikuyta manaña hunt’ananpaqmi. Chaywanpas kasukuranmi Diospa nisqanta, yacharanmi Taytanpa yuyaykusqan allinpaq kasqanta (Lucas 22:42). Kasukuq wawakunaqa kusichinkun tayta-mamankuta hanaq pachapi Jehová Dios Taytankutapas (Proverbios 23:22-25). *

19. a) ¿Imaynatan Satanás wayna-sipaskunata wateqan? b) ¿Imaynatan tayta-mamakuna sientekun wawanku millay kawsayman urmaqtin?

¹⁹ Saqraqa Jesustan wateqaran, chhaynatan wayna-sipaskunatapas wateqan millaykunata ruwanankupaq (Mateo 4:1-10). Saqraqa huk wayna-sipaskunawanmi mat’ipayachin, yachanmi chay mat’ipayayta atipayqa sasa kasqanta. Chay rayku wayna-sipaskunaqa manapuni huñunakunankuchu mana allin runakunawan (1 Corintios 15:33). Jacobpa ususin Dina sasachakuykunata apamuran Jehová Diosta mana yupaychaqkunawan huñunakusqanmanta (Génesis 34:1, 2). Wayna-sipas, ¿manachu familiayki sinchita llakikunman pillapas familiaykimanta ima huchapipas otaq qhelli hucha ruwaypipas urmaqtin? (Proverbios 17:21, 25.)

20. ¿Imatan sapankanchis ruwana familiapi kusisqa kawsanapaq?

²⁰ Familiapi sasachakuykuna rikhuriqtinqa Bibliapi yuyaychaykunan yanapawasun allichanapaq. Ñawpaqpi yachasqanchis hina, Bibliaq yuyaychasqanman hina kawsaspallan familiapi kusisqa kawsasun. Chhaynaqa qosakuna warmiykichista munakuychis, iñiq t’aqata Jesuspa qhawarisqanta hinataq qhawariychis. Warmikuna qosaykichista kasukuychis, Proverbios 31:10-31 textopi warmimantaq rikch’akuychis. Tayta-mamakuna wawaykichista yachachiychis (Proverbios 22:6). Familiapi umalliqkuna ‘wasiykichispi kaqkunata allinta kamachiychis’ (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Wawakuna qankunapas tayta-mamaykichista kasukuychis (Colosenses 3:20). Familiapiqa manan pipas ch’uyachu, llapanchismi huchallikunchis. Chay rayku k’umuykukuq kasun, pi contra huchallikuspapas panpachayninta mañakusun.

21. ¿Ima sumaq kawsaytan suyakushanchis, imatan kunanpas ruwananchis familiapi kusisqa kawsanapaq?

²¹ Arí, Bibliapiqa askha kamachikuykunan kan familia ukhupi kusisqa kawsanapaq. Hinaspapas willawanchismi mosoq pachapi Paraisomanta, chaypin Jehová Diospa kamachinkuna kusisqa kawsanqaku (Apocalipsis 21:3, 4). ¡Ancha sumaq kawsaymi kanqa! Ichaqa kay tiempopipas Bibliaq kamachisqanta kasukuspaqa kusisqan familia ukhupi kawsasunman.