1, 2. ¿Pikunan viajasharqanku Filipos llaqtamanta Tesalónica llaqtaman? ¿Imakunamanta rimaspan purinkuman karqan?

 FILIPOS llaqtamantan Tesalónica llaqtaman risharqanku Pablo, Timoteo, Silas ima. Chayman riq ñanqa allin ruwasqan karqan orqo-orqontataqmi pasaqpas. Chaynintaqa bullaraqchá asnokunapas purisharqanku, Roma soldadokunapas bullataraqchá chaynintaqa puriqku. Chaynintan puriqku negocio ruwaqkunapas, artesano runakunapas. Filipos llaqtamanta Tesalónica llaqtakamaqa 130 kilómetro karun kasharqan. Chay ñankunata puriyqa manan facilchu karqan, astawanqa Pablopaq Silaspaqwanmi mana facilchu karqan, paykunaqa chayraqmi qhaliyasharqanku Filipos llaqtapi runakunaq waqtasqanmanta (Hech. 16:22, 23).

² ¿Imatan ruwankuman karqan puriyninku ama sasa kananpaq? Chaypaqqa imaymanakunamanta rimaspachá puriqku, Filipos llaqtapi carcelero familianpas iñiqman tukupusqankumanta imapaschá rimarqanku. Chaykunata yuyariyqa allintachá paykunata kallpacharqan Diospa siminmanta astawanraq willanankupaq. Chaywanpas Tesalónica llaqtaman qayllaykusqankuman jinaqa yaqapaschá tapukurqanku: “Chaypi judiokunari ¿imaynatataq chaskiwasunchis? ¿Allintachu? Icha ¿Filipos llaqtapi runakuna jinachu k’aspiwan q’asuwasunpas?”, nispa.

3. ¿Imaraykun allinpuni kanman Tesalónica llaqtapi Pablowan imachus pasarqan chayta yachay?

³ Tiempoq pasasqanman jinan apóstol Pabloqa willakurqan imayna sonqon kasharqan chayta. Tesalónica llaqtapi iñiqkunaman cartata apachisqanpin nirqan: “Yachasqaykichis jina, Filipos llaqtaman chayamuspayku ñak’arirqaykuña k’amisqaña karqayku chaypas, may jark’asqaña kasharqayku chaypas, Diospa kallpachasqan kaspan paymanta allin willakuykunata mana manchakuspa qankunaman willarqaykiku”, nispa (1 Tes. 2:2). Chay nisqanwanmi Pabloqa rikuchisharqan imaynas  payqa Filipos llaqtapi imachus pasasqanwan manchasqa kasharqan chayta; arí manchakusharqanmi Tesalónica llaqtaman jaykuyta, ichaqa Jehová Diospa yanapasqanmi kallpata jap’irqan. Mayninpiqa yaqapaschá noqanchispas Pablo jina manchakusun Diospa simin willayta. Ichaqa sichus Pablomanta astawan yachasun paypa ejemplontataq qatikusunpas chayqa atillasunmi (1 Cor. 4:16).

4. ¿Imaraykun nisunman “Pabloqa kinsa semana mastan Tesalónica llaqtapi karqan” nispa?

⁴ Hechos libropi willasqanman jinaqa apóstol Pabloqa kinsa samana p’unchaytas judiokunaq sinagoganpi yachachisqa. Chhaynaqa, ¿kinsa semanallachu pay Tesalónica llaqtapi kanman karqan? Manachus jina. ¿Imaraykun chayta ninchis? Manan yachakunchu jayk’a p’unchay qhepamansi ñaupaq kutipi chay sinagogaman rirqan chaytaqa. Chaymantapas cartakuna qelqasqanpin willakurqan imaynas paypas compañeronkunapas gastonkupaq llank’ananku karqan chayta. Willakullantaqmi imaynas Filipos llaqtapi iñiqkuna iskay kutita yanapayta apachimurqanku chaytapas. Chhaynaqa yaqachus jina Pabloqa kinsa semana masta Tesalónica llaqtapi kanman karqan.

5. ¿Imatan apóstol Pablo ruwarqan runakunaq sonqonman chayananpaq?

⁵ Pabloqa mana manchakuspan Tesalónica llaqtapi sinagogaman jaykurqan, chaypin payqa imaynachus ruwallaqpuni jinata “allinta piensachispa Diospa simin qelqakunamanta yachachirqan”. Payqa “chay qelqakunata allinta sut’inchaspan rikuchirqan imaynas Cristoqa ñak’arinanpuni karqan chayta” (Hech. 17:2, 3). Rikusqanchis jina Pabloqa manan sonqollankumanchu chayayta munasharqan, aswanmi payqa allinta sut’incharqan Diospa simin qelqata. Payqa allintan yacharqan imaynas chaypi runakunaqa Diospa siminta respetarqanku chayta, paykunaqa allin sut’inchanallatan necesitasharqanku. Chaymi Pabloqa Bibliaq nisqanman jina rikuchirqan Nazaret llaqtayoq Jesusqa Cristo karqan chayta, imaynas prometesqa Mesías karqan chaytapas.

6. ¿Imaynatan Jesús Diospa siminwan yachachiq? ¿Iman karqan chay ruwasqanmanta?

⁶ Apóstol Pabloqa Jesús jinan allin yachachiq karqan. Jesusqa Diospa simin qelqaman jinapunin imatapas yachachiq. Kay pachapi kashaspan payqa willakurqan imachus paywan pasanan karqan chayta. Profetakunaq willasqanman jinan payqa ñak’arinan karqan, chaymantataq wañuchisqa kanan karqan, chay qhepamantaq kausarimpunan karqan (Mat. 16:21). Kausarimpusqan qhepamanmi payqa qatikuqninkunaman rijurirqan. Paypa kausarimpusqanqa sut’ita rikuchirqan rimasqanqa cheqaq kasqanta, chaywanpas wakinmanqa allintan sut’inchaq imaynas chaykuna karqan chayta. Juj kutinmi iskay discipulonkunaman  Diospa simin qelqapi paymanta lliu qelqasqanta allinta entiendechirqan, Moisespa qelqasqanmanta qallarispa llapallan profetakunaq qelqasqankama. Chaykunata uyarispan discipulonkunaqa nirqanku: “¿Manachu ñanpi rimapayashawaqtinchisqa, Diospa simin qelqaq nisqanta llapanta entiendechishawaqtinchisqa sonqonchisraq llanllarirqan?”, nispa (Luc. 24:13, 27, 32).

7. ¿Imaraykun Bibliaq nisqanman jinapuni yachachinanchis?

⁷ Diospa siminqa atiyniyoqmi chaymi noqanchisqa Jesús jina Pablo jina Diospa siminman jinapuni yachachinanchis (Heb. 4:12). Arí, runakunaman Diosmanta yachachispaqa Bibliatapunin qhawachinanchis, Bibliaq nisqanman jinapunin willananchis imapi creesqanchistapas. Sichus Bibliata qhawachisun chayqa llapa runakunan reparanqaku yachachisqanchisqa mana noqanchispaqchu kasqanta aswanpas Diospa kasqanta. Chayta ruwasun chayqa noqanchispa allinninchispaq iman kanqa, ¿imarayku? Pablo jinan confianzawan Diospa siminta willasunchis, manataqmi imatapas manchakusunchischu.

8-10. a) ¿Imaynatan Tesalónica llaqtapi Diosmanta willakuyta chaskikurqanku? b) ¿Imaraykun wakin judiokuna Pablota envidiakurqanku? c) ¿Imatan chay judiokuna ruwarqanku?

⁸ Apóstol Pabloqa allintañan yacharqan Jesuspa imachus nisqanqa cheqaqpuni kasqanta. Paymi nirqan: “Aman qonqankichischu kamachiqa manan patronninmantaqa kuraqchu nispa qankunaman nisqayta. Noqatataq qatikachawarqanku chayqa, qankunatapas qatikachallasunkichistaqmi; simiytachus kasukurqanku chayqa, simiykichistapas kasukullanqakutaqmi”, nispa (Juan 15:20). Tesalónica llaqtapiqa wakinqa allintan uyarikurqanku, wakintaq mana uyariyta munarqankuchu. Uyarikuq runakunamanta rimashaspan Lucasqa nirqan: “Jinan wakin [judío runakunaqa] iñipurqanku, jinaspa Pablowan Silaswan juñukuyta qallarirqanku, chhaynatan ruwarqanku Diosta adoraq griego runakunapas, paykunaqa askhallañan karqanku, kaqllatataqmi ruwarqanku allin respetasqa warmikunapas”, nispa (Hech. 17:4). Chay mosoq iñiqkunaqa may kusisqachá kasharqanku Diospa siminta allinta entiendespanku.

⁹ Nimusqanchis jina wakin runakunaqa manan Diospa siminta chaskikuyta munarqankuchu. Paykunaqa phiña alqo jinaraqmi kasharqanku. Chay runakuna ukhupin kasharqanku wakin judío runakunapas, paykunaqa envidioso runakunan karqanku. Pablo askha runakunata iñichisqanta rikuspan paykunaqa mana rikuytapas atisharqankuchu. Yaqapaschá chay runakunaqa nisharqanku: “¿Manachu kay runakunamanqa yachachirqanchisña Diospa siminta? May sasawanmá riki judiomanpas tukuchishanchis. Chaychu kunan kaykuna jamuspa  qechuwasunman, ñawinchispiraqtaq, sinagoganchispiraqtaq”, nispa. ¡May colerasqapunichá chay runakunaqa kasharqanku!

¹⁰ Pablotapas Silastapas imatachus ruwayta munasharqanku chaymanta willaspan Lucas nin: “Wakin judiokunan ichaqa envidiakuspa, mercado plazapi mana imata ruwaspa puriykachaq mana allin runakunata askhata juñurqanku, jinaspa llaqtapi ch’aqwata jatarichirqanku. Paykunan Jasonpa wasinman phawaykuspanku Pablota Silastawan maskharqanku llapa runakunaman orqomunankupaq. Mana tarispankutaq Jasonta wakin iñiqkunatawan aysarqanku llaqtapi kamachikuqkunaman, jinaspa qaparirqanku: Pachantinpi llaqtakunata ch’aqwachiq runakunan kaymanpas chayaramusqaku, Jasonmi paykunata wasinpi chaskisqa. Llapan kay runakunaqa Roma reypa kamachikuyninkuna contran kashanku, paykunaq nisqanman jinaqa Jesussi reyqa”, nispa (Hech. 17:5-7). ¿Imatan chay iñiqkuna ruwankuman karqan chay runakunaq phawaykamusqanta reparaspanku?

11. a) ¿Ima nispan Pablota compañeronkunatawan tumparqanku? b) ¿Leypa ima nisqanman jinan chayta ruwashankuman karqan? (Willakuyta qhaway)

¹¹ Runakunaq ch’aqwata jatarichisqanqa sinchi mana allinpunin. Chhayna runakunaqa mayuq yapakusqanmantapas aswan manchakunapaqmi kanku. Judío runakunaqa chhayna runakunatan jatarichirqanku chhaynapi Pablota Silastawan jap’inankupaq. Chay judío runakunaqa yuyaysapa kayninkupin llapa llaqta runakunata jatarichirqanku, chaymantapas autoridadkunaq ñaupanpi imaymanamanta tumparqanku Pablota compañeronkunatawan. Ñaupaqtaqa “pachantinpin runakunata ch’aqwachishanku” nispan nirqanku. Manan Pablowan compañeronkunapiwanchu runakunataqa ch’aqwachisharqanku. Chaymantapas tumpallarqankutaqmi Roma reypa contranpi jatarispa Jesucristota reyta churay munashasqankumanta. a

12. ¿Imaraykun nisunman “Tesalónica llaqtapi iñiqkunaqa wañuy patapi imapaschá tarikunkuman karqan” nispa?

¹² Yachasqanchis jina religionpi umalliqkunaqa Jesusta Pilatoman apashaspankuqa yaqa chhaynatan tumpallarqankutaq, paykunan nirqanku: “Kay runatan tarimuyku nacionniyku runakunata reypa contranpi churashaqta, [...] noqan kani Cristoqa, juj rey, nishaqtawan”, nispa (Luc. 23:2). Pilatoqa yaqapaschá nirqan: “Roma reyqa pay contra jatariqta jinallata qhawanaypaqchá piensanqa”, nispa. Chayraykupaschá Jesusta wañuchinankupaq kamachikurqan. Roma rey contra jatariqmantan Tesalónica  llaqtapi iñiqkunatapas tumpasharqanku. Chaykunamanta willaq juj libropin nin: “Chay runakunaqa wañuy patapipunin kasharqanku, reyta traicionaqmanta tumpasqa runaqa wañuchisqapunin kaq”, nispa. ¿Satanaspa gustonman jinachu ruwakunman karqan? Chayta qhawarisun.

13, 14. a) ¿Imaraykun ch’aqwata jatarichiq runakunaq munasqanku mana junt’akurqanchu? b) ¿Imaynatan Pablo rikuchirqan mach’aqway jina allin reparaq kasqanta? c) ¿Imaynatan Pabloq ejemplonta qatikusunman?

¹³ Runakunaña jatarirqanku chaypas, manan Tesalónica llaqtapiqa Diosmanta willayqa sayarqanchu. ¿Imaraykun mana sayanmanchu karqan? Chay runakunaqa manan tarirqankuchu ni Pablotapas ni Silastapas. Chaymantapas manan autoridadkunaqa kasurqankuchu imakunamantachus tumpasqankuta, chaymi garantía qolqeta qoqtinku jina autoridadkunaqa Jasontapas juj iñiqkunatapas kacharichipurqanku (Hech. 17:8, 9). Apóstol Pabloqa librakurqanmi chay runakunamanta, chhaynapi allin willakuykunata willashanallanpaq. Payqa Jesuspa nisqanman jinan ruwarqan, Jesusmi nirqan: “Mach’aqwaykuna jina allin reparaq, ichaqa palomakuna jina mana imanakuq kaychis”, nispa (Mat. 10:16). Pabloqa mana manchakuq valiente runan karqan ichaqa manan chayraykuchu comunta imamanpas churakuq, ¿imaynatan rikuchisunman pay jina kasqanchista?

¹⁴ Kay tiempopipas religionpi umalliqkunaqa imaymanatan ruwanku runakuna Jehová Diospa testigonkuna contra jatarinankupaq. Chaymantapas autoridadkuna contra jatariqmanta, llaqtanku traicionaqmanta iman tumpanku chhaynapi político runakuna paykuna contra jatarinankupaq. Chay umalliqkunaqa apostolkunaq tiemponpi jinan envidioso runakuna kanku, chhaynaña chay runakuna  kanku chaypas manan noqanchisqa maqanakuytachu ni problematachu maskhananchis. Renegasqa, phiñasqa runakunachus jamuwasunman chayqa ayqerikunanchismi, jinaspa juj ladokunaman rinanchis Diosmanta thaj willamunanchispaq. Imapas allinyaqtinqa yaqapaschá kutisunman chay millay runakunaq kasqan ladoman.

15. ¿Imaynatan Berea llaqtapi runakuna chaskikurqanku Diosmanta allin willakuykunata?

¹⁵ Pablota compañerontawan ama imapas pasananraykun paykunataqa Berea llaqtaman kacharqanku. Chayqa Tesalónica llaqtamanta 65 kilómetro jina karupin kasharqan. Chay llaqtaman chayaspan apóstol Pabloqa sinagogaman jaykurqan, jinaspa chaypi kaqkunaman rimapayarqan. Ratullan payqa cuentata qokurqan chay runakunaqa allin sonqo runakuna kasqankuta. Chay Berea llaqtapi judiokunamanta rimaspan Lucasqa nirqan: “Chay llaqtapi judiokunaqa Tesalónica llaqtapi kaqkunamantaqa aswan sumaq uyarikuqmi karqanku, paykunaqa tukuy yuyaywanmi Diospa siminta chaskikurqanku. Chay yachasqanku cheqaqpunichus kashan icha manachus chayta yachanankupaqtaq sapa p’unchay Diospa simin qelqata allintapuni t’aqwiqku”, nispa (Hech. 17:10, 11). ¿Mana allintachu Tesalónica llaqtapi iñiqkunata chay nisqanwan rikuchisharqan? Manan. Qhepa watakunamanmi apóstol Pablo paykunata nirqan: “Chayraykun noqaykuqa Diosman graciasta qoykupuni. Noqaykumanta Diospa siminta chaskishaspaykichisqa manan runaq siminta jinachu chaskirqankichis, aswanmi Diospa siminta jinapuni, chay simin qankuna iñiqkunataqa yanapashasunkichis”, nispa (1 Tes. 2:13). Ichaqa, ¿Imaraykun Hechos libropi Berea llaqtapi judiokunamanta nirqan “paykunaqa aswan sumaq uyarikuqmi kanku” nispa? Chaytan qatiqpi yachasun.

16. ¿Imaraykun Berea runakunamanta “sumaqtan uyarikunku” nikusqan allin karqan?

¹⁶ Berea runakunapaqqa mosoq willakuymi Pabloq willasqanqa karqan, chaywanpas manan paykunaqa manchasqa jinachu ni mana confiaq jinachu chaytaqa uyarikurqanku, aswanmi tukuy yuyayta Pabloq willasqanman churarqanku. Chaymantapas paykuna kikinkun Bibliata t’aqwirqanku Pabloq yachachisqan cheqaqchus karqan manachus chayta yachanankupaq. Chaytaqa manan samana p’unchayllapichu ruwarqanku aswanpas sapa p’unchaymi. Paykunaqa yachaytapunin munasharqanku Bibliaman jinachus chay mosoq yachachikuy kashan icha manachus chayta. Chaykunata allinta t’aqwispataq “paykunamanta askha iñiqman” tukupurqanku (Hech. 17:12). Razontachá Lucasqa paykunamanta nirqan: “Chay runakunaqa sumaqtan uyarikuqku”, nispa.

17. a) ¿Imaraykun Berea runakunaq ruwasqan allinpuni karqan? b) ¿Imaraykun Diosta uyarinanchispuni?

 ¹⁷ Berea runakunaqa manachá yacharqankupaschu imachus ruwasqankuqa Diospa siminpi qelqasqa kanantaqa. Paykunaq ejemplonqa kunankaman chaypi qelqasqa kashan, noqanchispas paykuna jina kananchispaq. Pabloqa manachá yacharqanpaschu chhayna allin sonqo runakunawan tupanantaqa. Jehová Diospas maytachá kusikurqan paykunawanqa. Kay tiempopipas llapa runakunatan kallpachakushan imapichus creesqanku Bibliaq nisqanman jinachus kashan icha manachus chayta qhawarinankupaq. Chaypaqmi ichaqa sapa kutillan Diospa siminta uyarinanchis, chayman jinataqmi kausananchispas. Chayta ruwaspan Jehová Diospa makinmanpas churakushasunman jina kanqa, paypa munayninman jinataqmi allin educasqa kasunchis; paypa sonqonpaq jina kasun chayqa imaymana ruwaypin yanapakusun (Isa. 64:8).

18, 19. a) ¿Imaraykun Pablo Berea llaqtamanta ripurqan? b) ¿Imatan pay ruwashallarqanpuni, imaraykun allinpuni ejemplon? c) ¿Imayna clase runakunamanñataqmi Diosmanta willanan karqan?

¹⁸ Pabloqa manan unaychu Berea llaqtapi karqan. Chaypi imachus pasasqanmantan Lucas nin: “Berea llaqtapipas Diospa siminta Pabloq willashasqanta yacharuspankun Tesalónica llaqtapi kaq judiokunaqa jamurqanku, jinaspa runakunata tanqarqanku chaypipas ch’aqwata jatarichinankupaq. Jinan iñiqkunaqa Pablota jujkunawan kuskata lamar-qocha pataman apuraylla kacharqanku; Silaswan Timoteopiwanmi ichaqa chayllapi qhepakurqanku. Pablota compañaqkunaqa Atenas llaqtakaman riysirqanku, chaypin Pabloqa paykunata nirqan: Silaswan Timoteowan usqhaylla jamuchunku, nispa, chaymantataq paykunaqa kutipurqanku”, nispa (Hech. 17:13-15). Mana chaninpunin karqanku chay millay runakunaqa. Manachá paykunaqa contentochu kasharqanku Tesalónica llaqtamanta Pablota compañeronkunatawan qarqomusqankumantaqa, chaychá Berea llaqtakamaraq phawamurqanku chaypi jujmanta ch’aqwata jatarichinankupaq, ichaqa manan atirqankuchu. Pabloqa allintan yacharqan jatun llank’ana kasqanta, chaymi juj ladoman ripurqan. Kay tiempopipas kaqmi kashan, runakunaña ch’innichiyta munawanchis chaypas manan atinkuchu aswanmi Diosmanta willayqa astawanraq yapakushan.

¹⁹ Pabloqa tukuy atisqantan ruwarqan Tesalónica llaqtapipas Berea llaqtapipas llapa judiokunaman Diosmanta willananpaq. Chay tiempokamaqa allintañan Pabloqa yacharqan imaynas mana manchakuspa Diospa siminta yachachinan karqan chayta. Paymanta yachasqanchispin noqanchispas allintaña chaytaqa yachashanchis. Kunanqa Atenas llaqtapitaq kasharqan chayqa mana judío runakunamanmi Pabloqa yachachinan karqan. ¿Imaynatan paykuna chaskikunqaku? Qatimuq yachachikuypin chayta yachasunchis.