1. ¿Ima sasachakuykunan kanman familia ukhupi?

 HUK wasin ch’ura (oqho) pampapi ruwasqa kashan, sumaq estucasqa pintasqa ima. Runakunaq qhawarinanpaqqa allin wasin kashan. Ichaqa cimentacionninmi pisi-pisimanta chullupushan. Chay wasi hinan wakin familiakunapas tarikunku. Huk runakunaq qhawarinanpaqqa allinpaschá kashanku kusisqa uyayoq, ichaqa sonqonkupin llakisqa manchasqa tarikunku. Imaynan ch’ura pampapi wasiq cimentacionninta unu chulluchin chay hinatan alcohólico kaypas maqanakuypas familiapi thak kawsayta chinkachin.

2. a) ¿Imaninmi Biblia alcoholniyoq ukyanakunamanta? b) ¿Imaynan alcohólico runa?

² Huk chhikan vinota, aqhata, alcoholta ukyayqa manan huchachu, machaymi ichaqa hucha (Proverbios 23:20, 21; 1 Corintios 6:9, 10; 1 Timoteo 5:23; Tito 2:2, 3). Alcohólico nispaqa nikun manan sapa p’unchay machaq runakunallatachu, aswanmi ukyay yuyayllapiña kawsaq runakunatawan. Kanmi alcohólico wayna-sipaskunapas.

3, 4. ¿Imaynapin tarikun machaqpa warmin wawankunapas?

³ Familiapi pipas alcohólico kaqtinqa manan thak kawsay kanchu, chaytan Biblia ñawpa tiempomantaraq willarqan (Deuteronomio 21:18-21). Machaq runaqa llapa familiantan ñak’arichin. Warminmi imaymanata  ruwan qosan mana machananpaq otaq ima mana allinkunatapas mana ruwananpaq. Qolqeta pakan, tragota pakan, otaq anyan: “¡Manachu munakuwankiku, manachu Diosta munakunki, wañuytachu munanki!” nispa. Chhaynataña nishaqtinpas machashallanmi. Chaymi manaña imatapas ruwayta atispa warmi nishuta llakikun. Yaqapaschá manchasqa tiyan, phiñakun, huchachakun, llakikun, otaq mana valeqpaq hina qhawarikun.

⁴ Wawankunapas ñak’arinkun. Wakinqa nishutan wawankuta maqanku, mayninpiqa violanku iman. Yaqapaschá wakin wawakunaqa taytanku otaq mamanku machaq kasqanmanta huchachakunku. Taytakuna imatapas mana allin yuyaywan ruwasqankuraykun wawakunaqa manaña imatapas paykunaman willakunkuchu. Manataq pimanpas willakuyta atinkuchu familiankupi sasachakuykuna kasqanmanta chayqa, sonqollankupin waqaychanku ima llakikuyninkutapas chaytaqmi wakin wawakunata onqochin (Proverbios 17:22). Wakin wawakunaqa wiñay hunt’asqa kanankukaman pisipaq qhawarikunku manataqmi kikinkuta munakunkuchu.

5. ¿Imaynatan huk alcohólico saqepunman chay vicionta? ¿Imaraykun chay sasa kanman?

⁵ ‘Ukyayllaman qokuq runapaqqa manan ima hampipas kanchu, ichaqa huk sut’uyllatapas mana ukyaspaqa saqepunmanmi’, nispan ninku alcoholismo nisqamanta yachaq runakuna (tupachiy Mateo 5:29). Alcohólico runaqa ninmi: “Manan machaqchu kani”, nispa. Chaymi paykunata yanapayqa sasa. Chaywanpas familianpa yanapayninwanqa, yaqapaschá reparakunqa alcohólico kasqanta. Chhaynapi tarikuq familiakunata yanapaq doctormi nin: “Alcoholicoq  familianqa kallpachakunanmi sapa p’unchay imachus ruwanankuta ruwaspa aswan allinta kawsanankupaq. Machaqqa reparananmi familian paymanta aswan allin tarikusqanta”, nispa.

6. Pipas familianchismanta alcohólico kaqtin, ¿maypin allin yuyaychayta tarisunman?

⁶ Pipas familianchismanta alcohólico kanman chayqa, Bibliapi yuyaychaykunan yanapawasunman allinta kawsanapaq (Isaías 48:17; 2 Timoteo 3:16, 17). Chaypaq qhawarisun wakin yuyaychaykunata.

7. ¿Pitaq huchayoq familianchispi pipas machayman qokusqanmanta?

⁷ Ama huchachakuychu. Biblian nin: “Sapankan ruwananchistaqa hunt’ananchispuni”, nispa. Nillantaqmi: “Sapankanchismi kikinchismanta Diosman cuentata qosun”, nispa (Gálatas 6:5; Romanos 14:12). Alcohólico runaqa yaqapaschá familianta tumpanqa machaq kasqanmanta. Wakinmi ninku: “Sumaqta tratawankuman chayqa manan machaymanchu”, nispa. Chay nisqanta kasunki chayqa astawanmi machanqa. Chhaynataña ninman chaypas, kayta yuyariy: sapankanchismi imachus ruwasqanchisman hina imapipas rikukusun (tupachiy Filipenses 2:12).

8. ¿Imaynatan machaqta yanapasunman sasachakuyninkunata pay kikin allichananpaq?

⁸ Pay kikinmi ima sasachakuynintapas allichanan. Proverbios qelqapi phiñakuq runamanta rimasqanqa machaq runapaqwanmi, chaypin nin: “Yanapaykunkiña chaypas aswan mana allinmi kanqa”, nispa (Proverbios 19:19). Machasqanrayku ima sasachakuypas kasqantaqa pay kikinmi allichanan. Paymi pichanan ima qhellichasqantapas, llank’ananman mana riqtinpas pay kikinmi patronninwan rimanan.

9, 10. ¿Imaraykun hukkunaq yanapayninta maskhanayki? ¿Pikunatan maskhanayki?

 ⁹ Hukkunaq yanapayninta maskhay. Proverbios 17:17 texton nin: “Tukuy tiempon amigoqa munakun, llaki-phutiy tiempopipas wawqe hinan khuyapayakun”, nispa. Alcohólico runaqa llapa familiantan llakichin, chaymi qanpas yanapanata necesitanki. Chayrayku sonqoykipi ima llakikuyniykitapas ‘munakuq amigoykikunaman’ willakuy paykuna yanapanasuykipaq (Proverbios 18:24). Ñawpaqpi chhayna sasachakuykunapi tarikuq otaq chaymanta yachaqkunan yuyaychasunkikuman ima ruwanaykita mana ruwanaykitapas. Ichaqa allin yuyaywanmi chayta ruwanayki. Confiasqayki runaq yanapaynintan maskhanayki ‘pakallapi willasqaykikunata’ sonqollanpi hap’inanpaq (Proverbios 11:13).

¹⁰ Confiay cristiano umallikunapi. Umallikunaqa anchatan yanapasunkikuman. Paykunaqa allintan Bibliamanta yachanku, chaypi kamachikuykunaman hinataqmi yanapanku. Paykunan kanku “wayramanta pakakuna hina, chikchi pukllaymanta pakakuna hina, ch’aki hallp’api qarpana unu yarqha hina, ch’in pampapi llanthuykukuna hatun qaqa hina” (Isaías 32:2). Umallikunaqa manan iñiq t’aqallatachu cuidanku, sasachakuykunapi tarikuq cristianokunatapas sapankankutan yanapanku kallpachanku ima. ¡May allinmi paykunaq yanapayninta chaskiyqa!

11, 12. ¿Pipas familiaykipi machaq kaqtin pin astawan yanapasunkiman? ¿Imatan chaypaq ruwanayki?

¹¹ Jehová Diospa yanapayninta astawanqa maskhay. Biblian nin: “Señor Diosqa llakisqa sonqoyoqkunaq qayllanpin kashan, payqa llakiq ñit’isqan sonqoyoqkunatan qespichin”, nispa (Salmo 34:18). Sichus familiaykipi pipas alcohólico kapusqanmanta  sonqoykipi llakisqa otaq ñit’isqa tarikushanki chayqa, yuyariy Jehová Dios ‘qayllallaykipi’ kasqanta. Payqa allintan yachan familiayki imaynapi tarikusqanta (1 Pedro 5:6, 7).

¹² Biblian yanapasunki llakikuyniykita atipanaykipaq (Salmo 130:3, 4; Mateo 6:25-34; 1 Juan 3:19, 20). Bibliamanta yachaspa chaypi kamachikuykunaman hina kawsaspan santo espirituta chaskinki, chhaynapin ‘hatun atiyta’ tarinki sapa p’unchaypi sasachakuyniykikunata atipanaykipaq (2 Corintios 4:7). *

13. ¿Ima sasachakuymi familiata ñak’arichillantaq?

¹³ Alcohólico kayqa maqanakuytan familiapi rikhurichillanmantaq.

14. ¿Hayk’aqmantapachan familia ukhupi maqanakuy qallarirqan? ¿Imaynatan kunan familiakuna kawsashanku?

¹⁴ Familia ukhupi maqanakuyqa Cainwan Abelwanmi qallarirqan (Génesis 4:8). Chaymantapachan familia ukhupi ñak’arichinakunku. Qosakunan warminkuta maqanku, warmikunan qosankuta k’aminku, tayta-mamakunan wawankuta sinchita soq’anku, churikunapas yuyaq tayta-mamankutan ñak’arichinku.

15. ¿Imaynan sientekunku maqanakuq familia ukhupi tiyaqkuna?

¹⁵ Maqanakuspa kawsayqa manan cuerpollatachu k’irin sonqotapas k’irinmi. Qosanpa ñak’arichisqan warmin nin: “P’enqasqan purini, kikiytataqmi huchachakunipas. Sapa tutamanta rikch’arispan millay mosqoypaq hina kawsayninta qhawarini, manañan hatariytapas munaniñachu”, nispa. Maqanakuq familia ukhupi wiñaq wawakunapas familiayoq kaspan kaqllatataq kawsanku.

16, 17. ¿Imakunan sonqota k’irinman? ¿Imaynatan chaywan wawakuna ñak’arinku?

¹⁶ Maqakuq runakunaqa k’arak simin kallankutaq. Proverbios 12:18 texton nin: “Hawan-ukhunta rimaqqa espadawan hinan k’irin”, nispa. Espadawan hina k’iriyqa kanman: k’amiy, qapariy (ch’aqway), k’utupayay, amenazay ima. Sonqopi k’irikunaqa manan rikukunchu nitaqmi reparakunchu.

¹⁷ Wakin tayta-mamakunaqa wawankuq sonqonta sinchita k’irinku k’amispa, imapas yachasqankuta otaq ruwasqankuta pisichaspa ima. Chhayna tratasqa wawakunaqa manañan allinpaqchu qhawarinku ima ruwasqankutapas. Wanachinataña wawakuna necesitanku chaypas, Biblian tayta-mamakunata  nin: “Wawaykichista ama k’utuychischu, paqtan unphuyankuman”, nispa (Colosenses 3:21).

18. ¿Maypin saphichakun maqakuq k’amikuq kaypas? ¿Iman runata samp’ayachinman?

¹⁸ Maqakuq k’amikuq kaypas sonqopin saphichasqa kashan, chayman hinataqmi imatapas ruwanchis (Santiago 1:14, 15). Chhayna runakunaqa yuyayninkutan mosoqyachinanku millay kayninkuta saqepunankupaq (Romanos 12:2). ¿Imaynata chayta ruwankuman? Bibliaq yanapayninwanmi, Bibliaqa atiyniyoqmi runakunaq sonqonta t’ikrananpaq. Saphinmantapachan sonqopi kaq millay yuyaykuykunata chinkachin (2 Corintios 10:4; Hebreos 4:12). Bibliamanta yachasqanmi runata samp’ayachin, mosoq runamanpas tukupushanman hina (Efesios 4:22-24; Colosenses 3:8-10).

19. ¿Imaynatan warmi-qhari cristianokuna kawsananku?

¹⁹ ¿Imaynatan warmi-qhari kawsananku? Biblian qosakunata nin: ‘Esposaykichista munakuychis, kikin cuerpoykichista hina. Esposanta munakuqqa pay kikintan munakun’, nispa (Efesios 5:28). Nillantaqmi: “P’akikuq vasota hina rikuspa sumaqta respetaychis”, nispa (1 Pedro 3:7). Warmikunatan kamachillantaq “qosanku munakuyta” ancha ‘respetowan’ qhawarinankutawan (Tito 2:4; Efesios 5:33). Sichus cristiano qosa warminta pisichan, k’amin, maqan chayqa, manan ninmanchu: “Warmiytaqa sumaqtan tratani”, nispa. Cristiana warmipas sichus qosanta pisichan, k’amin, sapa kutilla k’utupayan chayqa, manan ninmanchu: “Qosaytaqa munakunin respetanin”, nispa.

20. ¿Pimanmi tayta-mamakuna cuentata qonqaku wawanku uywasqankumanta? ¿Imawanmi mana phiñakunankuchu?

²⁰ ¿Imaynatan wawakunata uywana? Llapa wawakunan  necesitanku tayta-mamanpa munakuyninta tiempontapas. Biblian wawakunamanta nin: “Señor Diospa qosqanmi wawakunaqa, paypa saminchanmi”, nispa (Salmo 127:3). Chaymi tayta-mamakunaqa wawankuta imayna uywasqankumanta Jehová Diosman cuentata qonqaku. Biblian willan ‘wawa hina rimaymanta yuyaykuymanta’, wawakunapi ‘loqhe-kay’ otaq mana allin yuyaykuy kasqanmantawan (1 Corintios 13:11; Proverbios 22:15). Chaymi mana phiñakunankuchu wawanku mana allinta yuyaykuspa imatapas ruwaqtin. Wayna-sipaskunaqa manan kurak runakuna hinachu kanku. Chaymi imachus atisqankuman otaq yachasqankuman hinalla imatapas kamachinanku (qhawariy Génesis 33:12-14).

21. ¿Imaynatan yuyaq tayta-mamanchista qhawarina?

²¹ ¿Imaynatan yuyaq tayta-mamata qhawarina? Levítico 19:32 texton nin: “Machu runaq ñawpaqenpin sayaykunki, hinaspan payman k’umuykukunki”, nispa. Chaypi nisqan hina, Diosqa kamachikuykuna qosqanpin rikuchirqan yuyaq runakunata munakuywan respetowan qhawarinapaq. Chayta hunt’ayqa sasan kanman yuyaq tayta-mamakuna ima ruwasqanchiswanpas mana contentakuqtinku otaq onqosqa kaspanku imatapas mana usqhaylla ruwaqtinku yuyaykuqtinku ima. Ichaqa Diosmi niwanchis: ‘Tayta-mamaykichisman uywasqasuykichismanta chaninta kutichipuychis’, nispa (1 Timoteo 5:4). Chaninta kutichinapaqqa munakuywan respetowanmi paykunata qhawarinanchis, imanku pisiyaqtinpas yanapaykunanchismi. Paykunata imallapipas ñak’arichisunman chayqa, manan kasukushasunmanchu Bibliaq nisqanta.

22. ¿Iman yanapawasun mana phiñakunapaq, imatan chaypaq ruwana?

²² Cuerpo kamachiq kasun. Proverbios 29:11 textopin  nin: “Mana yuyayniyoqqa manchana k’araktan phiñakun, yachayniyoq runan ichaqa sonqollanpi hap’ispa thasnun”, nispa. ¿Imaynatan k’arak phiñakuyta atipasunman? Usqhayllan ima sasachakuytapas allichana manaraq sinchita phiñakushaspa (Efesios 4:26, 27). Ima phiñachinakuy kaqtinpas manaraq k’arakta phiñakushaspan ayqerina. Diospa santo espirituntataqmi mañakunanchis cuerpota kamachinapaq (Gálatas 5:22, 23). Purikuq riypas, ejercicio ruwaypas yanapawasunmanmi sonqonchista tiyaykachinapaq (Proverbios 17:14, 27). Kallpachakusun ‘mana usqhaylla phiñakuq’ kanapaq (Proverbios 14:29).

23. ¿Iman sucedenman sapa kutilla sinchita phiñakuspa warmintapas wawankunatapas maqaq cristianota?

²³ Bibliaq nisqan hina Diospa huchachasqan ruwaykuna ukhupin tarikun: “Cheqninakuykuna, quejanakuykuna, [...] k’arak phiñakuykuna” ima, willantaqmi ‘chay hinata ruwaqkuna mana Diospa qhapaqsuyunman haykunankuta’ (Gálatas 5:19-21). Pipas cristiano kashaspa sapa kutilla sinchita phiñakunman warmintapas wawankunatapas maqanman chayqa, Diospa llaqtanmantan qarqosqa kanman (tupachiy 2 Juan 9, 10). Chhaynapin Diospa llaqtan k’arak sonqo maqakuq runakunamanta ch’uya kanqa (1 Corintios 5:6, 7; Gálatas 5:9).

24. a) ¿Imatan ruwanman qosanpa ñak’arichisqan cristiana? b) ¿Imaynatan hukkuna yanapankuman, imatan ichaqa mana ruwanankuchu?

²⁴ ¿Imatan cristiana ruwanman maqakuq qosan mana cambiayta munaqtin? Wakinqa hinatan tiyanku chhayna qhariwan. Hukkunataq t’aqakapunku mana ñak’arichisqa mana wañuchisqa kayta munaspa otaq iñiyninkupipas mana chiriyapuyta munaspa.  Chayqa sapankamantan kanqa (1 Corintios 7:10, 11). Yaqapaschá familianku, amigokuna, otaq umalli cristianokuna sasachakuyninta qhawarispa yuyaychankuman otaq imapipas yanapankuman, ichaqa manan ninankuchu ima ruwanantapas. Payllan chaytaqa decidinan (Romanos 14:4; Gálatas 6:5).

25. ¿Imatan Jehová Dios munan familiapaq?

²⁵ Jehová Diosqa manan machaspa maqanakuspa tiyanankupaqchu Adanta Evawan casarachirqan  (Efesios 3:14, 15, NM). Aswanmi munarqan paykunapas llapa familiakunapas thakpi munanakuspa kawsanankuta, sapankankupas Diosta yupaychaspa sonqonkupi kusisqa kanankuta. Ichaqa hucha paqarimusqanmantapachan familiapi sasachakuykuna rikhurirqan (tupachiy Eclesiastés 8:9).

26. ¿Imaynatan kawsanqaku Jehová Diosta kasukuqkuna?

²⁶ Jehová Diosqa manan qonqanchu qallariymantapacha familiakunapaq munasqanta. Payqa kay Hallp’a pachata mosoqman tukuchispan runakunata chaypi ‘mana ima llakiyoqta tiyachinqa manataqmi pipas manchachinqachu’ (Ezequiel 34:28). Chay tiempopiqa manañan kanqañachu machaypas maqanakuypas familiakunata ñak’arichiq huk sasachakuykunapas. Runakunaqa ‘sumaq thak-nisqa tiyasqankumantan’ kusisqa kanqaku manataqmi sonqonkupi manchakuypas llakikuypas kanqachu (Salmo 37:11).