1. ¿Imatam Eclesiastes 3:1 hinaspa 7 versiculo nin?

WAKIQNINCHIKMI rimaysapallaña kanchik, wakiqninchikñataqmi mana. Eclesiastes 3:1 hinaspa 7 versiculopas niwanchikmi: “Kay pachapiqa imapas tiempoyuqllam. [...] kanmi tiempo upallanapaq kantaqmi rimanapaqpas”, nispa. Arí, rimaysapallaña kaspapas utaq mana ancha rimaq kaspapas llapallanchikmi kallpanchakunanchik yuyaywan rimanapaq chaynataq uyariq kanapaqpas.

2. ¿Pitaq yachachiwanchik kuyakuywan hinaspa yuyaywan rimanapaq?

² Jehova Diosqa rimay atiqtam unanchawarqanchik (Ex. 4:10, 11; Apoc. 4:11). Palabranwantaqmi yachachiwanchik kuyakuywan hinaspa yuyaywan rimanapaq. Chaymi kay yachachikuypi yachasunchik ñawpaq tiempopi Dios yupaychaq runakuna kuyakuywan chaynataq yuyaywan rimasqankumanta. Yachasunchiktaqmi ñuqanchikpas chaynata rimarinapaq ima ruwanamanta.

3. Romanos 10:14 nisqanman hinaqa, ¿imanasqataq maypiña-chaypiña kaspapas Diosmanta willakunanchik?

³ Jesus hinam ñuqanchikpas taytanchik Jehova Diosmanta hinaspa hamuq punchawkunapi ima ruwananmanta maypiña-chaypiña kaspapas willakunanchik (Mat. 24:14; qaway Romanos 10:14). Jesusqariki kay allpa pachamanqa hamurqa imam kaqta taytanmanta willakunanpaqmi (Juan 18:37). Jesus hinataqmi pimanpas Diosmanta willakuspaqa rimananchik llampu simillawan, mana qaqchachkaq hina hinaspa kuyakuywan (1 Ped. 3:15). Chayna kaptinchikqa runamasinchikqa uyariwasunmi hinaspapas Diosmantam astawan yachayta munanqaku.

4. Proverbios 9:9 nisqanman hinaqa, ¿imaynatam punta apaqkunaqa rimapayawanchik?

⁴ Punta apaqkunaqa anchatam kallpanchakunku sumaqllata rimapayaykuwananchikpaq. Paykunaqa manam munankuchu rimapayawasqanchikwan hukmanyarunanchiktaqa. Chaymi rimapayaspaqa  rimapayaykuwanchik bibliapa nisqanman hina. Pinqaypi qipananchikta mana munasqankuraykutaqmi sapallanchikpi kuyakuywan imatapas niykuwanchik (qaway Proverbios 9:9). Ñuqanchikpas kallpanchakunanchikmi mana manchakuspa rimana kaptinqa rimarinanchikpaq, ¿imanasqa? Chaypaqyá yachaykusun ñawpaq tiempopi Diosta yupaychaq Eliymanta chaynataq Abigailmanta.

5. ¿Imatam Eliy ruwarqa churinkunapa mana allin ruwasqankuta yacharuspan?

⁵ Eliypam karqa iskay kuyasqan churinkuna. Chay churinkunaqa Diospa carpanpi yanapakuspankupas manam Diospa munasqanman hinachu kawsakuqku. Paykunaqa hukkunatam ñakarichiqku, Diospaq apasqanku ofrendakunatam hapikuqku, hinaspapas Diospa carpanpa punkunpi serviq warmikunawanmi huchapakuqku (1 Sam. 2:12-17, 22). Jehova Diospa kamachikuyninman hinaqa Eliypa churinkunaqa wañunankum karqa chaykunata ruwasqankurayku. Eliyqa Jehova Diospa kamachikuyninta kasukunanmantaqa churinkunatam qaqchaylla-qaqchaykurqa, hinaspam Diospa carpanpi hinalla yanapakunankupaq saqirqa (Deut. 21:18-21). Chay ruwasqanqa Jehova Diospaqqa manam allinchu karqa, chaymi Eliyta nirqa payta kuyananmantaqa astawan churinkunata kuyasqanmanta. Chaymantam Jehova Diosqa chay mana allin ruwaq Eliypa iskay churinkunata wañurachirqa (1 Sam. 2:29, 34).

6. Eliy hina mana kayta munaspaqa, ¿imatam ruwananchik?

⁶ Ñuqanchikqa manam Eliy hina kaytaqa munanchikchu. Chaymi pi ayllunchikpas utaq pi riqsinakusqanchikkunapas huchallikuruptinqa chaylla paykunawan rimananchik, hinaspam bibliawan qawachinanchik ruwasqanqa imanasqa mana allin kasqanmanta. Ninanchiktaqmi Diospa akllasqan runankunapa yanapakuyninta maskanankupaqpas (Sant. 5:14). Manataqmi munanchikchu ayllunchikta astawan Jehova Diosmanta kuyaruytaqa, chaymi ayllunchik utaq pi riqsinakusqanchikkunapas huchallikuruptinqa mana manchakuspa rimapayananchik, chay ruway sasa kaptinpas allinninkupaqmi kanqa. Kunanñataqmi Abigailmanta yachaykusunchik, payqa huk kutipim mana manchakuspan rimarirqa. Qatiqninpiyá chaymanta yachaykusun.

7. ¿Imanasqataq Abigailqa tantiarurqa Davidwan rimaq rinanpaq?

⁷ Abigailqa karqa Nabalpa warminmi. Nabalqa karqa apu runam. Huk kutipim Davidwan runankuna kamachiq Saulmanta lluptikuspanku Nabalpa runankunaman chayarurqaku. Chaypim Davidwan runankunaqa Nabalpa  ovejankunata suwakunamanta waqaychaysirqaku. Nabalqa, ¿riqsikurqachu Davidpa hinaspa runankunapa tukuy ima ruwasqankuta? Manam. Aswanmi payqa nisyuta Davidpaq piñakururqa yakuta hinaspa mikuyta mañakusqanrayku, Davidpa kachasqan runankunatapas qaqchaspanmi trataparurqa (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14). Davidqa chayta yacharuspanmi piñakururqa hinaspam tantiarurqa Nabalta hinaspa wasinpi kaqkunata wañurachinanpaq (1 Sam. 25:13, 22). Abigailñataqmi qusanpa ima ruwarusqanta yacharuspan tantiarurqa Davidwan rimaq rinanpaq. Chaymi mana manchakuspan Davidpa maymi kasqanman rirqa.

8. Abigail hina, ¿imatam ñuqanchikpas ruwananchik?

⁸ Abigailqa mana manchakuspanmi Davidwan rimarqa. Rimarqataqmi kuyakuyllawan hinaspa llampu simillawan. Payqa qusanpa ruwasqanmanta mana huchayuq kaspanpas Davidtam nirqa: ‘Ruegakuykim kay serviqllaykipa huchanta pampachaykunaykipaq’, nispa. Chaymantapas Davidtaqa alabaykurqam allin runa kasqanmanta. Abigailqa manam iskayrayarqachu Jehova Dios yanapaykunanmantaqa (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34). Ñuqanchikpas Abigail hinam iñiqmasinchikkunata yanapaykunanchik utaq rimapayaykunanchik ima huchatapas manaraq ruwachkaptinku (Sal. 141:5). Abigail hinataqmi mana manchakuspanchik hinaspa llampu simillawan iñiqmasinchikkunataqa rimapayaykunanchik. Chaytaqa ruwananchik iñiqmasinchikkunata kuyasqanchikraykum (Prov. 27:17).

9, 10. Punta apaqkunaqa, ¿imaynatam huchallikuqta rimapayananku?

⁹ Punta apaqkunapas mana manchakuspankum huchallikuq iñiqmasinchikkunataqa rimapayaykunanku (Gal. 6:1). Paykunaqa riqsikunkum pantaq runa kasqankuta, chaywanpas pipas mana allin ruwasqanmanta rimapayanan kaptinqa rimapayaykunankum (2 Tim.  4:2; Tito 1:9). Paykunaqa kallpanchakunkutaqmi pitapas rimapayaspankuqa yuyaywan hinaspa kuyakuywan rimapayaykunankupaq. Arí, punta apaqkunaqa tukuytam ruwanku pantaq iñiqmasinchikkunata yanapaykunankupaq. Chaytaqa ruwanku paykunata hinaspa Jehova Diosta kuyasqankuraykum (Prov. 13:24). Chaytaqa ruwankutaqmi llapallanchik allinlla kananchikta munasqankurayku (Hech. 20:28).

¹⁰ Kaykamam yacharamunchik yuyaywan hinaspa kuyakuywan rimayqa ancha allin kasqanmanta. Chaywanpas wakinpiqa allinmi kanqa upallakuykuyninchik. ¿Imanasqa? Qatiqninpiyá chaymanta yachaykusunchik.

11. Apostol Santiagoqa, ¿imawantaq rimayninchikta tupachirqa, hinaspa imanasqa?

¹¹ Wakinpim nanay simiwan rimaruspa pitapas hukmanyarachichwan. Apostol Santiagopas nirqam: “Pipas rimaspan mana pantaq runaqa mana huchayuqmi, chayna runaqa tukuy cuerpontapas controlanmanmi”, nispa. Nirqataqmi: “Piensariychikyá: Kasuwananchikpaq caballota hakimaruspaqa enteron cuerpontapas manejanchikmi”, nispa (Sant. 3:2, 3). Arí, hakimayuq caballotaqa may riy munasqanchikman rinanpaqmi kamachinchik. Ichaqa yachananchikmi imayna chay ruwayta, mana chayqa qaqamanpas utaq uchkumanpas wichiykuchwanmi. Chaynam kanman rimayninchikwanpas. Yuyaywan mana rimaspaqa pitapas hukmanyarachichwanmi utaq llakirachichwanmi. Qatiqninpiyá yachasun upallakuykuyninchik imanasqa wakinpi allin kasqanmanta.

12. Iñiqmasinchikkuna imapas yachasqankumantaqa, ¿imanasqataq mana tapupayananchikchu?

¹² Wakin iñiqmasinchikkunam Diosmanta willakuyninchikta harkakuq nacionkunapi yachanku. Paykunawan tupaykuspaqa, ichapas  wakiqninchikqa tapuyta munachwan imaynata chaypi willakusqankumanta utaq huñunakusqankumanta. Ichapas chaykunamanta tapuytaqa munanchik, iñiqmasinchikkuna imayna tarikusqankuta yachayta munasqanchikrayku utaq Diosta mañakuspa imakunapi yanapaykunanpaq mañakuyta munasqanchikrayku. Chayna kaptinpas, manamá allinchu kanman chaykunamanta tapupayayninchikqa. ¿Imanasqa? Paykunata mana sasachayta munasqanchikraykum. Chay nacionkunapi yachaq iñiqmasinchikkunapas anchatam kallpanchakunku imayna willakusqankumanta utaq maypi huñunakusqankumanta mana pimanpas willakunankupaq, chaynapi autoridadkuna utaq piñapas mana sasachanankupaq.

13. Proverbios 11:13 nisqanman hinaqa, ¿imatam mana ruwanankuchu punta apaqkunaqa?

¹³ Punta apaqkunaqa anchatam kallpanchakunku Proverbios 11:13 nisqanman hina ruwanankupaq. Chaypim nin: ‘Cuento qipi runaqa pakasqa kaqkunatam willakachakun, confianza runam ichaqa imam willasqaykitapas pakaykun’, nispa. Wakinpiqa kayta kasukuyqa sasam kanman casarasqa punta apaqkunapaqqa. ¿Imanasqa? Casarasqa punta apaqkunaqariki warmichankuwanmi willanakunku imapas ruway munasqankumanta, ima kusichisqankumanta hinaspa imapas llakichisqankumanta. Chaymi wakinpiqa sasa kanman mana willana kaqkunata warmichankuman mana willayqa. Chayraykum punta apaqkunaqa anchata kallpanchakunanku mana willana kaqkunamanta mana willakunankupaq, mana chayqa hukmantañam paykunataqa iñiqmasinchikkunapas qawayta qallaykunmanku. Bibliapas ninmi punta apaqkunaqa “iskay-kimsa rimaq” utaq cuento qipi mana kanankupaq (1 Tim. 3:8). Chaymantapas punta apaqkunaqa warmichankuta kuyasqankuraykum hinaspa sasachayta mana munasqankuraykum mana willana kaqkunataqa mana willakunkuchu.

14. Punta apaq iñiqmasinchikkunapa warmichankuqa, ¿imatam mana ruwanankuchu?

¹⁴ Punta apaqkunamanta iñiqmasinchikkuna mana iskayrayanankupaqqa warmichankupas yanapakunmankum. ¿Imaynata? Mana willana kaqkunamanta qusanta mana tapupayaspam. Chaytaqa manam ruwanqachu qusanta hinaspa iñiqmasinchikkunata kuyasqanrayku. Manataqmi chaytaqa ruwanqachu Jehova Dios kusichiyta munasqanrayku chaynataq iñiqmasinchikkunawan huk sunqulla kayta munasqanrayku (Rom. 14:19).

15. ¿Imanasqataq Jehova Diosqa Jobpa kimsa llaqtamasinkunapaq piñakururqa?

¹⁵ Bibliapim willawanchik Job sutiyuq runamanta. Paytaqa nisyu llakim qatirurqa. Chayta yacharuspankum tawa llaqtamasinkuna kallpanchaykunankupaq watukuq rirqaku. Jobpa ñakarisqanta uyarispankuñataqmi Elifazwan Bildadqa hinaspa Zofarqa yuyaywan rimanankumantaqa siminkupa hapisqanta hinaspa yanqakunata rimayta qallaykurqaku. Nisqankuwanmi Jobta hukmanyarachirqaku, Jehova Diospa sunquntapas nanarachirqakum (Job 32:1-3). Chaymi Jehova Diosqa chay kimsa runakunapaq piñakururqa. Paykunapa huchanta pampachananpaqmi Jehova Dios nirqa Job paykunapaq mañakuptillan pampachananmanta. Chayraykum chay kimsa runakunaqa Jobta maskaq rirqaku (Job 42:7-9).

16. Elifaz, Bildad hinaspa Zofar sutiyuq runakuna hina mana kayta munaspaqa, ¿imatam mana ruwananchikchu?

¹⁶ Ñuqanchikqa manamá Elifaz, Bildad hinaspa Zofar sutiyuq runakuna hina kaytaqa munanchikchu. Chaymi iñiqmasinchikkunapa imapas ruwasqankumantaqa mana rimapakunanchikchu  (Mat. 7:1-5). Rimapakunamantaqa aswan allinmi kanman iñiqmasinchikkunapa ima niwasqanchikta sumaqta uyariykuyninchik, chaynapi imamantapas sumaqta yachaspaña paykunata allinta yanapaykunanchikpaq (1 Ped. 3:8). Manataqmi yanqakunataqa rimanachu, aswanqa kallpanchakunanchikmi yuyaywan hinaspa kuyakuywan rimanapaq (Efes. 4:25). Yuyarinanchiktaqmi imapas nisqanchiktaqa hinaspa imayna rimasqanchiktaqa Jehova Dios uyarimusqanmanta.

17. ¿Imatam yachachwan Eliumanta?

¹⁷ Jobta watukuq huknin runaqa karqa Elium. Eliuqa Abrahanpa mirayninmantam karqa. Paymi ichaqa sumaqta uyariykuspan yuyaywan rimarqa. Chaymi Jobtaqa kuyakuywan imapi pantasqanmanta rimapayaykurqa (Job 33:1, 6, 17). Eliuqa Jobta rimapayaspanqa Jehova Diosta hatunchaytam munarqa, manam kikinta nitaq hukkunata hatunchaytachu (Job 32:21, 22; 37:23, 24). Ñuqanchikpas chaylla imatapas rimanamantaqa Eliu hinam iñiqmasinchikkunapa imapas niwasqanchikta sumaqta uyariykunanchik (Sant. 1:19). Eliu hinataqmi pitapas pantasqanmanta rimapayaspaqa Jehova Diosllata hatunchananchik.

18. Jehova Diosta kuyasqanchikrayku, ¿imaynatam rimananchik?

¹⁸ Jehova Diosta kuyasqanchikraykum kallpanchakunanchik yuyaywan hinaspa kuyakuywan rimanapaq. Kallpanchakunanchiktaqmi iñiqmasinchikkunata sumaqta uyariykunanchikpaqpas. Kamachiq Salomonpas nirqam: ‘Qullqiwan adornasqa qurimanta manzana hinam tupaqninpi sumaq rimaykunaqa’, nispa (Prov. 25:11). Arí, Salomonpa nisqanqa chiqapmi. Chaymi rimayninchik adornasqa qurimanta manzana hina kananpaqqa iñiqmasinchikkunapa niwasqanchikta sumaqta uyariykuspa yuyaywan rimananchik. Chaynaqa, rimaysapallaña kaspapas utaq mana ancha rimaq kaspapas llapallanchikmi hukkunata rimayninchikwan kallpanchayta atichwan. Jehova Diosqa chayna kasqanchikwanmi kusikunqa (Prov. 23:15; Efes. 4:29). Chayqa kusikunapaqmi, ¿aw?