Chaynata niykuwaptinmi asikururqaniraq. Manamá piensarqanipaschu amistadniy bibliamanta yachasqantaqa. Chaymi nirqani: “¿Imatataq yachanki qam bibliamanta?”, nispay. Chaynata niptiymi mana imatapas niwarqachu. Chaymantañam willawarqa Jehova Diospa testigon maman kasqanta hinaspa paymanpas bibliamanta yachachisqanta. Chaynata niwaptinmi nirqani yachasqanmanta astawan willawananpaq.

Yaqa tukuy tutam chay kutipiqa rimarqaniku. Chaypim willawarqa kay pachata satanas munaychakusqanmanta bibliapa nisqanta (Juan 14:30). Yaqapaschá qamqa chaymantaqa yacharqankiña. Ñuqam ichaqa mana yacharqanichu. Chaymi chaymanta yachayqa anchata gustawarqa. Taksaymantam ñuqaqa piensarqani kay pachataqa kuyakuq hinaspa allin ruwaq Dios kamachisqanta, ichaqa manamá chay yachasqayqa tuparqachu tukuy mana allinkuna qawasqaywanqa. Ñuqaqa 26 wataypiñam kachkarqani.

Papayqa Estados Unidos nacionpi guerraman riq avionkunatam manejaq. Chaymi warmachaymantaraq yacharqaniña guerrakunaman rinankupaq wakin nacionkuna hatun bombakunata ruwasqankumanta. Huk botonchallata ñitiykuspankum chay hatun bombakunataqa tuqyachinmanku. California lawpi universidadpi kaspayqa sapa kutim llakisqallaña karqani Vietnam nacionpi guerramanta uyarispay. Estudiaqmasiykunawanmi sapa kuti callekunaman lluqsispayku protestakunata ruwaq kaniku. Chaymi policiakuna kaspikunawan siqaykachiwaptinku ñuqaykuñataq mana rikukuytapas atistin ayqiq kaniku gas lacrimogenowan chuqamuwaptinku. Chay tiempoqa sasa tiempom karqa. Politicokunatam sapa kuti wañuchiqku hinaspapas kaypi-chaypim protestakunata hinaspa chaqwakunata ruwaqku. Runakunaqa manamá imapipas acuerdopichu kaqku. Chaymi ñuqaqa mana yacharqanichu ruwasqay allin utaq mana allin kasqantapas.

1970 watapim Alaskapa norte lawninman ripukurqani. Chaypi llamkapakuspaymi achka-achka qullqita ganakururqani. Chaymantam Inglaterra nacionpi Londres llaqtaman riruspay motota rantirurqani. Chaywanmi sur lawman pasakurqani maylawkama chayanaytapas mana yachastin. Killakuna pasaytam Africaman chayarurqani. Risqaypim tuparqani mana  allinkunapa kasqanmanta ayqikuspa ñuqa hina allinta kawsakuy munaq runakunawan.

Tukuy ima uyarisqaywan hinaspa rikusqaywanmi cuentata qukurqani kay allpa pachata satanas kamachisqanmanta bibliapa nisqanqa cierto kasqanta. Ichaqa yachaytam munarqani tukuy kaykunata qawamuspa Dios imata ruwasqanmanta.

Killakuna pasaytam chaymanta yacharurqani. Watakuna pasasqanman hinam ima sasachakuyña kaptinpas Diosman sunqu achka testigokunata riqsirqani qaritapas warmitapas. Paykunataqa anchatam kuyani.

Londresman kutikuspaymi qallariypi willasqay amistadniypa mamanta maskarqani. Tuparuptiymi payqa bibliata quykuwarqa. Chaymantam ripukurqani Paises Bajos nacionpi Amsterdam llaqtaman. Chaypim huk kutipi callepi luzpa achkimusqanwan bibliayta leechkarqani. Chayta leechkaptiymi huk testigo rikuruwaspan bibliamanta yachachiwananpaq niwarqa. Chaymantañataqmi pasakurqani Irlanda nacionpi Dublin llaqtaman, hinaspaymi Jehova Diospa testigonkunapa betel wasinta rirqani. Chaypim riqsirqani Arthur Matthews sutiyuq unay wataña testigota. Biblia estudiay munasqaytam nirqani, hinaptinmi payñataq yachachiwananpaq niwarqa.

Tukuy ima yachasqaywanmi ancha kusisqa tarikurqani. Sapa punchawmi bibliayta leeq kani. Leeqtaqmi kani testigokunapa ruwasqanku lliw qillqakunatapas. Huñunakuypim admirakuywan qawarqani warmachakunapas imanasqa ñakariy kasqanmanta, pi Dios kasqanmanta hinaspa wañukuptinchikpas ima pasawasqanchikmanta yachasqankuta. Chaytaqa manamá allin estudioyuq runakunapas yachankuchu. Chay llaqtapi hukkunata mana riqsisqayraykum llapallan amistadniykunaqa testigokunalla karqa. Paykunam yanapawarqa Diosta kuyanaypaq hinaspa paypa munayninta ruwanaypaq.

1972 watapim bautizakururqani. Chaymanta watallamanmi precursorña karqani, hinaspaymi rirqani Irlanda del Norte nacionpi kaq Newry sutiyuq llaqtachaman. Chaypim rumimanta ruwasqa taksa wasichata alquilarurqani. Chayqa karqa mana pipa yachasqan urqupiñam. Chaypi vacakuna kasqanraykum huñunakuypi yachachinaypaq paykunapa ñawpaqninpi practicaq kani. Kutirpaspa vacakuna qawawaptinmi piensaq kani yachachisqay allinta entiendekusqanta. Vacakuna mana rimariptinpas chay ruwasqaymi yanapawarqa achka runakunapa ñawpaqninmanta uyariwaqniykunata qawaspay yachachinaypaq. 1974 watapim precursor especialña karqani. Precursormasiymi karqa Nigel Pitt, payqa kunankamam hinalla allin amistadniy.

Chay tiempopiqa Irlanda del Nortem guerrapi karqa. Chayraykum wakin runakunaqa niqku bombakunapawan balakunapa uyarikusqan llaqta kasqanta. Sapa punchawmi chaypiqa peleollaña kakuq hinaspapas bombakunawan balakunallañam uyarikuq.  Peleaqkuqa manam politicokunallachu, peleaqkutaqmi religionniyuqkunapas. Catolico hinaspa protestante religionniyuqkunam ichaqa yacharqaku testigokunaqa politicokunawan mana chaqrukusqanchikta. Chayraykum mana harkakuwarqakuchu Diosmanta willakunaykutaqa. Diosmanta willakuptiykum wakin runamasinchikkuna niwaqku sasachakuykuna kananrayku wakin sitiokunaman mana rinaykupaq.

Chaywanpas wakinpiqa sasachakuykunapim tarikuq kaniku. Huk punchawmi Denis Carrigan sutiyuq iñiqmasinchikwan huk llaqtachata Diosmanta willakuq rirqaniku. Manam chaypiqa testigokunaqa karqachu hinaspapas chay llaqtachataqa huk kutikamallaraqmi rirurqaniku. Chaymi huk warmi niykuwarqaku Gran Bretaña nacionmanta chay llaqtata imamanpas qawaq hamuq soldadokuna kasqaykuta. Ichapas chaynataqa piensarqa Irlanda nacionniyuqkuna hina mana rimasqaykurayku. Chaymi mancharikurqaniku. Yacharqanikum soldadokunawan parlasqaykuraykulla wañurachiwanankuta utaq muquykupi balearuwanankuta. Kutimunaykupaqmi chiripi Deniswan iskayllayku carrota suyachkarqaniku. Chaymantam rikururqaniku yanqamanta tumpawaqniyku warmipa wasin lawman carro richkaqta. Chay warmiqa lluqsiramuspam carropi kaq runakunawan piñallaña parlayta qallaykurqa ñuqaykuta tupqimuwaspanku. Chaymantam chay carroyuq runakunaqa ñuqaykuman asuykamuwaspanku tapuwarqaku imay horakuna chayninta carro pasasqanmanta. Suyasqayku carro chayaramuptinmi chay runakunaqa choferwan parlarqaku, ichaqa manam uyarirqanikuchu imamanta parlasqankutaqa. Ñuqallaykum carropiqa karqaniku, chaymi piensarqaniku maymanpas aparuwaspanku imapas ruwaruwanankuta. Ichaqa manamá imapas pasawarqakuchu. Carromanta bajaruspaykum choferta tapurqaniku: “¿Ima nisurqankitaq chay iskay runakuna?”, nispa. Hinaptinmi payñataq niwarqaku: “Ama llakikuychikchu. Willarqanim pikuna kasqaykichikta. Manam imapas pasasunkichikchu”, nispa.

1976 watapim Dublin llaqtapi kimsa punchaw hatun huñunakuy karqa. Chaypim riqsirurqani Inglaterra nacionmanta hamuq Pauline Lomax sutiyuq precursora especialta. Payqa kasqa Diosta tukuy sunqunwan serviq llampu sunqu warmicham. Paywan turin Rayqa taksankumantam testigo kasqaku. Chaymanta wata pasayllatam Paulinewan casarakururqaniku hinaspaykum hinalla precursor especial karqaniku Irlanda del Norte nacionpi kaq Ballymena llaqtapi.

Huk tiempom llaqtan-llaqtan watukurqaniku Belfast, Londonderry hinaspa sasachakuykunapa kasqan huk llaqtachakunapi yachaq iñiqmasinchikkunata. Chaypim Diosman sunqu achka iñiqmasinchikkunata riqsirqaniku. Paykunaqa Jehova Diosta servinankupaqmi saqinanku karqa unay wata pantay religionkunapi kasqankuta hinaspa huklaw llaqtayuqkunawan chiqninakuq kasqankuta. Chaykunawanmi cuentata qukurqaniku paykunata Dios bendecisqanta hinaspa cuidasqanta.

Irlanda nacionpim 10 wata karqani. 1981 watapim 72 kaq galaad escuelaman invitaruwarqaku. Escuela tukuytam niwarqaku Africa Occidental lawpi kaq Sierra Leona nacionman rinaykupaq.

Chaypim huk wasillapi yacharqaniku 11 misionerokuna. Llapaykupaqñam karqa huk cocinayku, kimsa bañoyku, iskay duchayku, huk telefonoyku, huk lavadorayku hinaspa huk secadorayku. Luzqa qunqaymantam imay horapas pasakuq. Wasipa techonpim ratallaña kakuq, wasipa uku pampanpi kaq cuartomanñataqmi culebrakuna yaykukamuq.

Chay llaqtapi vida pasay sasa kaptinpas Diosmanta willakuyniykuqa ancha kusikunapaqmi karqa. Runamasinchikkunaqa Diosmanta willasqaykutam allinta uyariwaqku. Paykunamanta achkam bibliata estudiaspanku bautizakuyman chayarqaku. Chaypi runakunam ñuqata niwaq “señor Robert” nispa, esposaytañataqmi niqku “señora Robert” nispanku.  Chaymantam ichaqa betelpi yanapakusqayrayku manaña anchachu Diosmanta willakuqqa lluqsiq kani, chaymi runakunaqa esposayta “señora Pauline” nispaña sutichayta qallaykurqaku. Ñuqatañataqmi “señor Pauline” nispaña. Esposayqa kusisqam tarikurqa sutinwanña riqsisqankuwanqa.

Chaypi kaq iñiqmasinchikkunaqa yaqa llapallankum wakcha karqaku. Chaywanpas Jehova Diosqa imapas necesitasqankutam quq, wakinpiqa mana creenapaq hinam yanapaq (Mat. 6:33). Huk iñiqmasinchikpam qullqichan kapurqa kikinpaqwan wawankunapaq mikuyta chay punchaw rantinallanpaq. Ichaqa malariawan unquq mana qullqiyuq iñiqmasinchikmanmi lliw chay qullqichanta quykurqa hampikunata rantinanpaq. Chay punchawllam chay wawayuq iñiqmasinchikpa wasinta huk warmi rirqa, hinaspanmi pagaykurqa peinadota ruwananpaq. Chaynakunaqa sapa kutim chaypiqa pasaq.

Isqun watam Sierra Leona nacionpiqa karqaniku. Chaymantam ichaqa Nigeria nacionpi betel wasimanña rirqaniku, chay betelqa hatu-hatunmi. Chaypipas hina oficinapim llamkarqani. Esposay Paulinem ichaqa sasata amañarqa. Payqa ñawpaqtaqa killapim 130 horata Diosmanta willakuq, hinaspapas achka runamasinchikkunamanmi bibliamanta yachachiq. Nigeria betelpim ichaqa pachakunata siraypiña karqa. Chaymantam ichaqa cuentata qukururqa pachankuta sirasqanwan betelpi kaqkuna anchata agradecekusqankuta, hinaspanmi tukuyta ruwaq chaypi kaq iñiqmasinchikkunata kallpanchananpaq.

Nigeria nacionqa wakin nacionkuna hina mana kasqanraykum amañanayku karqa, hinaspapas tukuytam yachanayku karqa. Huk kutipim huk iñiqmasinchik chayllaraq betelman chayamuq iñiqmasinchikta oficinayman pusaramurqa riqsichiwananpaq. Ñuqaqa saludanaypaqmi makiyta haywarirqani, hinaptinmi payñataq ñawpaqniypi qunqurakuykurqa. Mana ima niytapas atispaymi kamas yuyarirurqani Hechos 10:25, 26 hinaspa Apocalipsis 19:10 nisqanpi ima nisqanta. Sunqullaypim nirqani: “¿Ama qunqurakunanpaqchu niykusaq?”, nispay. Chaymantam ichaqa piensarqani: “Bibliapa ima nisqanta yachasqanraykuchiki betelmanqa invitarqaku”, nispay.

Pinqakuymanta kaspaypas hinallam parlapayarqani. Chaymantam ichaqa yacharurqani chayna costumbrenku kasqanta. Chay nacionpi wakin llaqtachakunapiqa llapallankum chayna qunqurakuspa saludanakusqaku. Chaynataqa ruwasqaku manam pitapas hatunchanankuraykuchu, aswanqa respetakuq kasqankuraykum. Bibliapas niwanchikmi chayna saludanakusqankumantaqa (1 Sam. 24:8). ¡Allinchá oficinayta  hamuq iñiqmasinchiktaqa mana imatapas nirqanichu! Manachayqa sientirachiymanpaschá karqa.

Nigeria nacionpiqa unay wataña Diosta serviq achka iñiqmasinchikkunatam riqsirqaniku. Paykunamanta hukninmi karqa Isaiah Adagbona. a Payqa musu kasqanmantaraqmi testigo kasqa. Chaymantam paytaqa niykurqaku lepra unquywan kasqanta. Chaymi leprawan unquqkunapa kasqanman pusarurqaku. Chaypiqa payllam testigoqa karqa. Chaypi Diosmanta willakuynin sasa kaptinpas 30 runakunatam testigo kanankupaq yanaparqa. Chaymantapas chaypiñam kunankama huñunakunku.

1996 watapim Kenia nacionpi betel wasipi yanapakunaykupaq niwarqaku. Manam chay naciontaqa kutirqanichu qallariypi willasqayman hina amistadniywan parlasqayku tiempomantaraq. Chaypi kaptiykum cercopiteco verde sutiyuq monokuna hamuq. Chay monokunaqa warmi iñiqmasinchikkunapa frutantam suwakuq. Huk kutipim paykunamanta huknin iñiqmasinchik ventanata kicharayaqta saqirusqa. Kutiramuspa qawaykuptinmi achka monokuna cuartonman yaykuruspan tukuy imata mikukuspa kachkasqaku. Chayta qawaykuspanmi manchakuywan qaparispan cuartomanta lluqsiramurqa. Monokunapas manchakuywanmi qaparistin ventananta lluqsirurqaku.

Ñuqaqa esposaypiwanmi suajili idiomata rimaq iñiqmasinchikkunawanña huñunakuyta qallaykurqaniku. Manapas unaymantam niykuwarqaku huñunakuypi qillqanchikmanta yachachinaypaq. Ichaqa manamá suajilitaqa allintaraqchu yacharqani. Huñunakuy punchaw manaraq chayamuchkaptinmi tapukuyninkunata practicaq kani allinta leenaypaq. Libropa nisqanman hina mana contestamuptinkuqa manam entiendeqchu kani, chaymi hukman tarikuq kani. Manam iñiqmasinchikkunatapas ima niytapas atiqchu kani. Chaywanpas paykunaqa pacienciakuq hinaspa humilde kasqankuraykum imayna kasqayta entiendewaqku.

Kenia nacionpiqa manam watapas karqanikuchu. 1997 watapim Estados Unidospi betelmanña invitaruwarqaku. Chaypiqa tukuy imapa kanan llaqtapim karqaniku, wakinpiqa chaynapi yachaspaqa Diostam qipancharuchwan (Prov. 30:8, 9). Chaywanpas chaypi yachaq iñiqmasinchikkunaqa Diosman sunqum kanku. Paykunaqa tiemponkutawan tukuy imankuta apu kanankupaq servichikunankumantaqa Jehova Diosta servinankupaqmi servichikunku.

Achka wataña Diosta servisqaykuraykum qawarqaniku iñiqmasinchikkunaqa imaymana sasachakuypi kaspankupas Diosman sunqu kasqankuta. Irlanda nacionpiqa guerra kaptinpas Diosman sunqum karqaku, Africapiqa wakcha kaspankupas chaynataq wakin iñiqmasinkumanta sapaqpi kaspankupas Diosman sunqum karqaku, Estados Unidos nacionpipas tukuy imapa kanan llaqtapi yachachkaspankupas Diosman sunqum karqaku. Jehova Diosninchikqa ancha kusisqach tarikun serviqninkuna imaymana sasachakuypi kaspankupas kuyasqankurayku hinalla serviptinkuqa.

Watakunaqa Job 7:6 nisqanman hinam ‘awaqpa mininmantapas aswan utqaymanraq’ pasarun. Kunanqa Nueva York llaqtapi Warwick betel wasipim yanapakuchkaniku. Chaypi kaq iñiqmasinchikkunaqa ancha kuyakuqllañam kanku, ancha kusisqam tarikuniku kamachiqninchik Jesucristopaq tukuy imata ruwaspayku. Payqa Diosman sunqu kaqkunataqa ñamá bendecinqaña (Mat. 25:34).