Tito sutiyuq kamachiqta hatunchanankupaq ruwasqanku punkuyuq hatun pirqapim kachkan bibliapi willakusqanman hina ñawpaq tiempopi ima pasasqanmanta dibujokuna, ichaqa yaqa lliw runakunam chaytaqa mana yachankuchu. Chay pirqaqa qawachiwanchikmi bibliapa willakusqan cumplikusqanta.

Jesuspa tiemponpim Roma nacionqa munaychakurqa Britania, Galia hinaspa Egipto lawkama. Munaychakusqan lliw llaqtakunapi runakunam hawkalla kawsakurqaku. Judea lawpi yachaqkunam ichaqa Roma naciontaqa mana kasukurqakuchu.

Huk qillqam nin: “Judea lawpi runakunaqa llumpaytam chiqniqku kamachiqninkutaqa, Roma nacionpa munaychakusqan wakin llaqtayuqkunaqa manam chaynachu karqaku. Judiokunaqa llumpay piñasqam karqaku kamachiqninkuqa hawa runakuna kasqanrayku hinaspa chay runakuna llaqtankupi ruwasqankuta mana allinpaq qawasqankurayku”, nispa. Judea lawpi yachaqkunaqa suyarqakum paykuna ukumanta huk kaqnin akllasqa runa, Roma nacionniyuqkunamanta libraykunanta hinaspa llaqtankuta sumaqyachinantapas. Ichaqa Jesusmi 33 kaq watapi nirqaña Judea lawpi Jerusalen llaqtaqa purmachisqa kananmanta.

Jesusqa nirqam: ‘Enemigoykikunam muyuriqnikipi sayarachinqaku ñawchi puntayuq kaspikunata, hinaspam chawpicharususpayki tukuy lawnikimanta ñakarichisunki, chaynataqmi qamtaqa pampaman chamqapasunki llapallan churikikunatawan kuskata, manataqmi ima rumipas qampiqa pirqasqaqa qipanqachu’, nispa (Lucas 19:43, 44).

Jesuspa chayna nisqanwanmi qatiqninkunaqa mana ima niytapas atirqakuchu. Nisqanmanta iskay punchaw pasaytam templota qawaspanku huk kaqnin nirqa: “Yachachikuq, ¡qaway kayna sumaq hinaspa hatu-hatun rumikunata hinaspa templota!”, nispa. Chaynataqa nirqaku templopa ruminkuna 11 metro largoyuq, 5 metro anchoyuq hinaspa 3 metro sayayniyuq kasqanraykum. Chayna kaptinpas Jesusmi nirqa: “Chayamunqam punchawkuna kay qawasqaykichik kaqkunamanta chulla rumillapas pirqasqa mana qipananpaq, lliwmi tuñichisqa kanqa”, nispa (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Nirqataqmi: “Jerusalen llaqtata tropakuna muyurirusqanta rikuspaykichikqa, yachaychikyá purmachisqa kaynin hichparamusqanta. Hinaspaqa Judeapi kaqkunayá urqukunaman ayqichunku, Jerusalen llaqtapa chawpinpi kaqkunapas lluqsichunkuyá, chakrakunapi kaqkunapas amayá llaqtamanqa yaykuchunkuchu”, nispa (Lucas 21:20, 21). ¿Chayna nisqanqa cumplikurqachu?

Kimsa chunka watam judiokunaqa Roma nacionpa munaychakusqan karqaku. Ichaqa Judea lawpi munayniyuq Gesio Floro sutiyuq runa 66 watapi templomanta quri-qullqita suwaruptinmi judiokunaqa Jerusalenpi kaq Roma tropakunata wañurachirqaku, hinaspam nirqaku:  “Manañam Roma nacionpa makinpichu kanchik”, nispanku.

Chaymi kimsa killallamanta Cestio Galo sutiyuq runa tropankunawan Jerusalenman rirqaku Roma nacionpa contranpi hatariqkunata wañuchinankupaq. Chayllam tropakunaqa Jerusalenman yaykuruspanku templopa pirqankunatapas raqrarachirqaku. Chaymantam ichaqa qunqayllamanta pasakurqaku, hinaptinmi judiokunaqa wañuchinankupaq qatirqaku. Chaykamam Jesuspa qatiqninkunaqa nisqanta kasukuspanku Jordan mayupa hichpan urqukunaman ayqikurqaku (Mateo 24:15, 16).

Chaykunamanta wata pasaruptinmi Vespasiano hinaspa churin Titoña Roma tropakunawan Judea lawman rirqaku mana kasukuq judiokunata wañuchinankupaq, ichaqa 68 watapi Roma nacionta kamachiq Neron wañukuptinmi Vespasianoqa kutikurqa payña kamachinanpaq, chaymi churin Titollaña 60 waranqa soldadokunawan Judea lawmanqa rirqa.

Junio 70 watapi chayaruspanñataqmi soldadonkunata kamachirqa Judea lawpi sachakunata kuchumuspanku ñawchi puntayuq hatun kaspikunata ruwanankupaq hinaspa Jerusalenpa muyuriqninpi sayachinankupaq. Kimsa killamantañataqmi llaqtata kañaykuspanku templomantapas tukuy imata apakurqaku. Chaynapim Jesuspa nisqanman hina llaqta purmaruptin chulla rumillapas Jerusalenpiqa ‘pirqasqaqa mana qiparqachu’ (Lucas 19:43, 44). Yachaysapa runakunam ninku 250.000 utaq 500.000 runakuna Jerusalenpi hinaspa muyuriqnin llaqtakunapi wañuchisqa kasqankuta.

Titom 71 watapi Romaman kutirqa, hinaptinmi kusikuyllawanña chaskiykurqaku. Llaqtapi lliw runakunam Titota hatunchaspanku ñankunaman kusikuymanta lluqsirqaku.

Kusikuyllawanñam qawarqaku enemigonkunata vencespan buquekuna apamusqanta, dibujoyuq hatun carretakunatapas hinaspa Jerusalen templomanta tukuy ima apamusqantapas.

Taytan wañukuptinmi Titoqa 79 watapi Roma nacionta kamachiyta qallaykurqa, ichaqa iskay watallamantam qunqayllamanta wañukurqa, chaymi wawqin Domicianoña kamachiyta qallaykurqa, chaymantam kamachirqa Titopaq punkuyuq hatun pirqata ruwanankupaq.

Romaman rispankum kunanqa achkallaña runakuna Titopaq chay pirqa ruwasqankuta qawanku. Wakinkum ninku chay pirqaqa runakuna qawanallanpaq ruwasqa kasqanta, wakinñataqmi ninku Roma nacionqa atiyniyuq kasqanta yachanankupaq kasqanta, hukkunañataqmi ninku Jerusalen hinaspa templon purmachisqa kasqanta yuyarinapaq ruwasqa kasqanta.

Chayna kaptinpas chay pirqaqa hinaspa pirqapi dibujokunaqa bibliata ñawinchaqkunatam yanapan bibliapa willakusqankunamanta hinaspa Diospa yuyay qusqanwan qillqasqa kasqanmanta mana iskayrayanankupaq (2 Pedro 1:19-21).