¿Imatam yachachwan Diospa unanchasqankunamanta?

Job 12:7, 8 * nin: ‘Chaynaqa kunanyá tapuy uywakunata. Hinaptinmi paykuna yachachisunki. Chaynaqa kunanyá tapuy alton pawaqkunata. Hinaptinmi paykuna willaykusunki. Kay pachapi kaqkunatapas rimapayayá hinaptinqa yachachisunkim. Lamar quchapi kaqkunapas chaykunataqa willaykusunkim’, nispa.

ACHKA watakunañam yachaysapa runakuna chaynataq ingenierokuna plantakuna hinaspa animalkuna imayna kasqankumanta allinta yachaykuspanku avionkunata, carrokunata utaq imakunatapas astawan allintaraq ruwanankupaq qatipakuchkanku. Qatiqninpim yachasunchik wakin animalkuna imayna kasqankumanta, chaykunaqa ¿kikillanmantachu rikurirurqaku icha Dioschu unancharqa?

Ballena jorobadapa rapranmanta

Ballena jorobadaqa lamar quchapi hatunllay-hatun challwam, sayayninmi 12 metro, llasayninñataqmi cargayuq hatunllay-hatun camion hina (30.000 kg). Chay challwaqa hatunsum, chaynataq raprankunapas, chayna kaspanpas apurawmanmi nadian hinaspa maymanpas chaylla muyun. Chay challwaqa taksa kaq achkallaña challwakunapa utaq uruchakunapa kasqanman chayaruspanmi chaykunata mikunanpaq yaku ukuman yaykuruspa muyuspa-muyuspa altoman wanpuchimuspa millpun.

Yachaysapa runakunam anchata admirakunku chay challwa hatunllay-hatun kaspanpas mana sasachakuspallan muyuspa-muyuspa huqarikusqanmanta. Paykunam yacharurqaku chaylla muyunanpaqqa raprankuna imayna kasqan yanapasqanta. Rapranpa huk lawninmi serrucho hina kiru-kiru, manam lluchkay-lluchkaychu.

Chayna kasqanmi chay challwataqa mana sasachakuspan chaylla huqarikunanpaq yanapan. Chay rapran serrucho hina kiru-kiru kasqanraykum yakuqa chaylla pasan, mana chayna kaptinqa muyuspan yakuta llumpayta chutasqanwanchá huqarikuyta mana atinmanchu.

¿Imakunatam chay challwapa rapranta qawaspanku ruwanmanku? Ruwanmankum avionkunapa alanta, chaynapi allinta pawananpaq hinaspapas mana wichiykunanpaq. John Long ingenierom nin: “Hamuq watakunapiqa yaqachusmi llapallan avionkunapa alan kanqa chay hatun challwapa rapran hinaña”, nispa.

Gaviotapa utaq qillwapa rapranmanta

Qallariymantapacham avionkunapa alanta ruwaq ingenierokunaqa alton pawaqkunapa rapranta qatipakuspanku ruwanku. Ichaqa astawan allintaraqmi ruwayta munachkanku. Chaymi gaviotapa imayna pawasqanta qawaspanku Estados Unidos universidadpi ingenierokuna uchuy avionchata ruwarunku, chay avionchaqa gaviota hinam altopi takyan, hinaspanmi urayninpamanpas chaynataq wichayninpamanpas chaylla pawan.

Gaviotaqa altoman pawaspanmi imaymanata muyun rapranta kicharispan utaq huñurispan. Chayta qawaspankum chay uchuychalla aviontaqa ruwarunku motorchayuqta, gaviotapa rapran hina kuyuq alachayuqta. Chayna alachayuq kasqanraykum chay avionchaqa altopi takyan, chaynataq urayninpamanpas utaq wichayninpamanpas chaylla pawan, chaynallataqmi maymanpas yaykuyta atinman. Chay avionchatam Estados Unidospi avionkunata servichikuq militarkuna munachkanku, chaywanqa atinmankus hatun llaqtakunapi bombakunata maylawpi churasqankuta tariyta.

Gecopa chakichanmanta

Geco sutiyuq animalchaqa sukullukuy kaqllam, chay gecoqa lluchkay-lluchkay pirqakunapim chaynataq wasipa qatankunapim purin. ¿Imaynampitaq mana wichispan maymanpas siqan?

Mana wichispan maymanpas qispinanpaqqa chaki pampanpi chaynataq maki pampanpi mana rikuy atina waranqantin pelochakunam yanapan. Chaywanmi vidrio hina lluchka qatayuq wasipipas, urayninpaman warkurayaspanpas mana wichiykunchu.

Yachaysapa runakunaqa rata-rata imayna hapipakusqanta qawaspankum ruwarunkuña ratanakuq cintakunata. Ichaqa, ¿imakunatam ruwanmanku gecopa chakichan hina laqakuqta? Ruwanmankus ratanakuq cintakunamantaqa aswan allintaraq hapiqta, chaykunataqa servichikunmankus doctorkuna operaspanku heridakunata laqanachinankupaq.

¿Pitaq alabasqaqa kanan?

Estados Unidospi ingenierokunam ruwachkanku alacran hina pusaq chakiyuq robotta. Finlandia nacionpi ingenierokunañataqmi ruwarunku suqta chakiyuq tractorta, chayqa mana sasachakuspanmi araña hina maymanpas latan. Yachaysapa wakin runakunañataqmi pinopa rurun hina pata-patayuqta telata ruwarunku. Carrota ruwaqkunapas pisi gasolinallawanña kallpaq carrota ruwanankupaqmi pez cofre sutiyuq challwa imayna kasqanta qawarunku. Chay challwaqa cajamanmi rikchakun, chayna kasqanmi yanapan lamar qucha ukupi mana sasachakuspallan nadiananpaq. Lamar quchapiqa kantaqmi oreja de mar animalchapas, chayqa rinriman rikchakuqmi chaynataq tulluy-tulluy qarayuqmi. Chayta qawaspankum ingenierokuna ruwayta munachkanku balapa mana yaykuy atinan llaspalla chaynataq llumpay mana llasaq chalecota.

Yachaysapa runakunam plantakunata chaynataq animalkuna imayna kasqankumanta sumaqta yachaykuspanku sapakamamanta qillqarunku. Imatapas ruwayta munaspankuqa chayta qawaykuspam chayman rikchakuqta imatapas ruwanku. Paykunaqa riqsikunkum animalkunapa utaq plantakunapa imayna kasqankuta qawaspallanku imatapas ruwasqankuta, manam umallankumantachu.

¿Imanasqataq plantakunaqa chaynataq animalkunaqa suma-sumaq kanku? Yachaysapa runakunamantam wakinqa ninku chaykunaqa watakuna pasasqanman hina kikillanmanta chayna rikurisqankuta. Wakinñataqmi ninku chayna mana kasqanta. Michael Behe sutiyuq doctormi 2005 watapi nirqa animalkunaqa chaynataq plantakunaqa kikillanmanta mana suma-sumaq rikurisqankumanta, aswanqa ancha yachayniyuqpa ruwasqan kasqanmanta.

Avionpa alan astawan allin kananpaq ruwaqkunaqa alabasqam kanku, alabasqataqmi kanku ratanakuq cintata ruwaq chaynataq as gasolinallawan kallpaq carrota ruwaqkunapas. Paykunapa chay ruwasqankuta pipas qatipakuspan utaq copiaspan imatapas ruwaspanqa willakunanmi pita qatipakuspan ruwasqanmanta manachayqa multatam paganman utaq carcelmanmi yaykunman.

Yachaysapa runakunaqa plantakunata, animalkunata qawaspankum imatapas ruwarunku, ichaqa ninkum animalkunawan plantakunaqa kikillankumanta rikurimusqankuta. Chayna nisqankuqa, ¿allinchu? Kaypi piensarisun: Avionpas manam kikillanmantaqa rikurinchu, yachaysapa runapa ruwasqanmi. ¿Imata qawaspam avionta ruwarqaku? Gaviotata qawaspankum. ¿Gaviotaqa kikillanmantachu rikurinman karqa? Manamá. Chay Gaviotata ruwaqqa aswan yachayniyuqchá. Chaynaqa, ¿pitataq hatunchananchik? ¿Avionta ruwaqtachu icha gaviotata unanchaqtachu?

Diosmi tukuy imata unanchaqqa

Animalkuna chaynataq plantakuna imayna kasqanta qawaspankum wakin runakunapas Salmosta qillqaq hina ninku, paymi nirqa: ‘Dios taytalláy, mana yupay atinam qampa ruwasqaykikunaqa. Yachaywanmi ruwarqanki tukuy chaykunataqa. Unanchasqaykikunawanmi huntarun kay pachaqa’, nispa (Salmos 104:24). Apostol Pablopas nirqam: “Diospa imayna kasqanqa sutillataqmi qawakun runakuna unanchasqa kasqanmantapacha, chayqariki qawakun tukuy ima unanchasqa kaqkunapim, qawakunmi wiña-wiñaypaq atiyninpas chaynataq Dios kasqanpas”, nispa (Romanos 1:20).

Achka runakuna bibliapa nisqanta creespankupas ninkum: “Diosqa iskay-kimsallatam imatapas unancharurqa, chaymantaqa kikillanmantaña imapas rikurinanpaqmi saqirqa”, nispa. Ichaqa, ¿chaynatachu bibliaqa yachachinman?

[Willakuy]

¿Imanasqataq animalkuna hinaspa plantakuna sumaq ruwasqa kachkan?

[Willakuy]

¿Pitaq animalkunata hinaspa llapa sachakunatawan qurakunata unancharqa?

[Foto y recuadro]

Yachaysapa runakunaqa imatapas ruwan animalkunata hinaspa plantakunata qawaspanmi. Chaykunata unanchaqqa aswan yachayniyuqchá

Gaviotapa rapranta qawaspankum kay avionchataqa ruwarqaku maylawmanpas pawaqta

Gecopa chakichanqa manam qachachakunchu nitaq yupinta saqinchu, hinaspapas chayllam imamanpas laqakun, chayta qawaspam yachaysapa runakuna chayna laqanakuqta imatapas ruwayta munanku

Pez cofre challwata imayna kasqanta qawaspankum carrota ruwarunku

[Riqsikunchikmi]

Aeronave: Kristen Bartlett/ University of Florida; pie de geco: Breck P. Kent; pez cofre y vehículo: Mercedes-Benz USA

[Foto y recuadro]

ANIMALKUNAQA YACHANKUM MAYNINTA RIYTA

Animalchakunaqa kikillankumantam maymanpas rinku utaq imatapas ruwanku, kaykunam qawachiwanchik yachayniyuq kasqankuta (Proverbios 30:24, 25). Rimasunchik iskay animalchakunamanta.

▪ Sisichakunaqa yachankum maynin puriyta. ¿Imaynatam sisichakunaqa yachanku mikuyta aparikuspa tapanman kutiyta? Sisichakuna imayna kasqankumanta estudiaq runakunam ninku sisichakunaqa tapanmanta lluqsispanku asnayninta saqistin maymanpas risqankumanta hinaspa hina chaynillanta asnayninta muskispa tapanman kutisqankumanta. Hatun puka sisikuna imayna purisqankuta qawaqkunam ninku chiqirispan tapanmanta mana tanqanakuspanku lluqsisqankumanta, ninkutaqmi hina chaynallata kutiykusqankumantapas, nirqakutaqmi chaynata purispanku mana pisipasqankumanta nitaq huklawman mana muyusqankumantapas.

▪ Altun pawaqkunaqa mana chinkaspam maymanpas pawanku. Wakin altun pawaqkunaqa huklaw nacionmanta huk nacionmanmi pawanku, paraptinpas rupaptinpas mayman chayanankumanmi chayanku. ¿imaynatam yachanku mayninta pawayta? Altun pawaqkunamanta estudiaq runakunam ninku chay animalchakunaqa maylawman inti siqaykusqanta yachasqankumanta. Chayta qawaspankus yachankuña norte law maylawpi kasqanta. Chaywanmi yanapachikunku mayninta pawanankupaq, yachankutaqmi maylawpi paray tiempo utaq rupay tiempo kasqanmantapas hinaspam chayman hina maymanpas pawanku.

¿Pitaq sisichakunamanqa yachayta qurqa mana pantaspanku tapanman kutinankupaq? ¿Pitaq altun pawaqkunamanqa yachayta qurqa mana pantaspanku maymanpas pawanankupaq? ¿Kikillankumantachu chayna rikurirurqaku? Icha ¿tukuy yachayniyuq Dioschu chaynata unancharqa?

[Willakuy]

[Riqsikunchikmi]

© E.J.H. Robinson 2004