1, 2. a) ¿Imakunapim Mariapa hinaspa Joseypa vidanqa cambiarurqa? b) ¿Ima mana allin noticiamantataq Joseyqa Mariaman willarqa?

JOSEYMI apananpaq kaqkunata asnonman tutapi sumaqllata cargaruspan kaylawman-waklawman qawarikuspa señoranwan pasarqaku. Payqa piensarqachá Belenmanta Egipto nacionkama rinankupaqqa karu-karu kasqanpi. Chay nacionpi runakunaqa hukniraq rimayniyoq chaynataq hukniraq costumbreyoqchá kanku. ¿Yaqachu Joseypa familianqa costumbranqa chay nacionpi?

² Mosqoyninpi angelpa nisqantaqa manapaschá Joseyqa Mariaman willayta munarqachu. Ichaqa kuyasqanraykum willarqa wawanta rey Herodes wañurachiy munasqanmanta. Chaymi Belenmanta chaylla pasakurqaku (leey Mateo 2:13, 14). Mariaqa mayna llakisqachá tarikurqa. Paykunaqa manam entienderqakuchu wawata imanasqa wañuchiyta munasqankumantaqa. ¿Pitataq imananman manaraq imapas ruway atiq wawachaqa? Chaywanpas Jehova Diospi confiaspam pasakurqaku.

3. ¿Runakuna imayna kachkaptinkuraqtaq Joseywan Mariaqa Belenmanta pasakurqaku? (Dibujota qaway.)

³ Belen llaqtapi runakuna puñuchkaptinkuraqmi Joseywan Mariaqa Jesusta aparikuspa pasakurqaku. Achikyamusqanman hinachá Joseyqa piensarqa: “¿Imaynatataq carpinterolla kachkaspayqa atiyniyoq enemigoykunamanta familiayta cuidasaq? ¿Atisaqchu ima necesitasqankutapas qoyta? ¿Atisaqchu imaña pasaptinpas Jehova Diospa munasqanman hina Jesus cuidayta hinaspa uywayta?”, nispa. Chayna piensasqanwan hukmanyaspanpas Joseyqa chay sasachakuykunatam atiparqa. Sasachakuyninkunata imayna atipasqanmanta yachasqanchikmi yanapawasun tayta-mamakunata hinaspa llapallanchikta pay hina iñiyniyoq kanapaq.

4, 5. a) ¿Imanasqam Joseypa vidanqa qalaypaq cambiarurqa? b) ¿Imaynatam angelqa kallpancharqa Diospa kamachisqanman hina Josey ruwananpaq?

⁴ Egiptoman manaraq richkaptinkum yaqa wata masnin pasaytaraq Joseypa vidanqa Nazaret llaqtapi cambiarurqa. Joseyqa chay  llaqtapim yacharqa chaynataq casarakunanpaq rimapayasqan Mariapas, payqa Eliypa churin Diosman sonqo doncellam karqa. Ichaqa yacharurqam Mariaqa wiksayoqña kasqanmanta. Chaymi Mariata penqaypi mana churayta munaspan pipapas mana yachasqallan rakikuyta munarqa. * Hinaptinmi Jehova Diospa angelnin mosqoyninpi Joseyman willarqa chuya espirituntakama Mariaqa wiksayakusqanmanta. Chay wawamantam nirqa: “Paymi runankunata salvanqa huchankumanta”, nispa. Chaymantapas kallpancharqam: “Ama manchakuychu Mariawan casarakuyta”, nispa (Mat. 1:18-21).

⁵ Joseyqa Diosta kasukuq allin ruwaq kasqanraykum angelpa kamachisqanman hina ruwarqa. Diospa kuyasqa Churinta uywananpaq hinaspa cuidananpaqmi Joseyqa aceptarqa. Chaymantam Roma nacionpa reynin kamachisqanrayku Joseyqa señoran onqokunanpaqña kachkaptin Belen llaqtankuman rirqaku padronachikuq. Chaypim Mariaqa wawachanta onqokurqa.

6-8. a) ¿Imanasqataq Joseypa familianqa kaqllamanta sasachakuypi tarikurqa? b) ¿Imaynatam yachanchik lucero kaqlla achkiyqa Satanasmanta kasqanta? (Uray patanpi willakuytapas qawariy.)

⁶ Nazaret llaqtaman kutikunanmantaqa Belenpim Joseyqa familianwan qeparqaku, Belenqa Jerusalenpa hichpallanpim karqa. Wakcha kaspankupas manam faltachipurqachu Mariapa hinaspa wawanpa ima necesitasqankutaqa. Jesuspa nacerusqan pasayllatam huk wasichapi yachanankupaq otaq tiyanankupaq tantearqaku. Ichaqa tiempo pasaytam kaqmanta sasachakuypi tarikurqaku, chay tiempopaqqa yaqapaschá Jesusqa wata maschayoqña karqa.

⁷ Lucero kaqlla achkita qatispankum qawaqkunaqa otaq adivinaqkunaqa Joseypa hinaspa Mariapa kasqanku wasiman chayarurqaku. Chay runakunaqa hamurqaku intipa qespimunan lawmantam, yaqapaschá karqaku Babilonia nacionmanta, paykunaqa hamurqaku wawallaraq Jesusman regalokunata qospa honranankupaqmi.

⁸ Chay runakunaqa Jesuspa vidantam peligropi churarqaku, ichaqa manam yachanchikchu yachachkaspa chayna ruwasqankumantaqa. Chay luceropa kanchaynin kaqlla achkiqa Belenman manaraq richkaptinkum puntataraq pusarqa Jerusalenpi rey Herodesman, paymanmi chay runakunaqa willarqaku judiokunapa reynin kananpaq wawachata qawaykunankupaq hamusqankumanta. * Chayna willasqankuwanmi chay reyqa tantearurqa wawallaraq Jesusta wañuchinanpaq.

9-11. a) ¿Imaynatam yachanchik Satanasmantapas Herodesmantapas astawan atiyniyoq Jesusta amparasqanmanta? b) ¿Ima ninkum Egiptoman risqankumanta cuentokunapi, ichaqa imaynatam chayarqaku?

⁹ Ichaqa Satanasmantapas Herodesmantapas astawan atiyniyoq  kaqmi Jesustaqa ampararqa. Imakuna pasasqanpiyá reparasun. Chay adivinaq runakunaqa Joseypa kasqan wasiman chayaruspankum wawallaraq Jesusta rikururqaku Mariapa marqayninpi, hinaspam apamusqanku “qorita” chaynataq miskillaña aceiteta regalarqaku. ¡Maynatachá Joseywan Mariaqa admirakurqaku chay regalokunawanqa! Chay runakunaqa Jerusalenmanmi kutiyta piensarqaku Jesusta maylawpi tarisqankumanta rey Herodesman willanankupaq. Ichaqa Jehova Diosmi chay runakunata mosqoyninkupi kamachirqa huklawninta llaqtankuman kutinankupaq (leey Mateo 2:1-12).

¹⁰ Chay runakunapa pasasqanku qepallatam Joseyman Jehova Diospa angelnin nirqa: “Hatarispayki mamantinta wawata ayqechiy Egipto nacionman hinaspa chaypi kamuy qamkunaman willamunaykama. Herodesmi maskachkan wawata wañuchinanpaq”, nispa (Mat. 2:13). Kay yachachikuypa qallariyninpi yachamusqanchikman hinam Joseyqa chaylla kasukurqa. Imamantapas puntataqa Jesus allin kanantam munarqa chaymi Egiptoman pasakurqaku. Chay adivinaq runakunapa Jesusman regalasqankuwanmi yanapachikurqaku viajanankupaq chaynataq Egiptopi mantienekunankupaqpas.

¹¹ Joseywan Maria Egiptoman lluptisqankumantam cuentokunapi mana kaqkunamanta willakunku. Chaypim ninku, ñanpi suwakuna mana imananankupaq wawallaraq Jesus milagrota ruwaptin Egiptoman chaylla chayasqankumanta, chaynataq miski ruruq palmera sachakunata kumuchiptin Maria pallasqanmantapas. * Ichaqa manam chaynachu karqa, paykunaqa mana reqsisqanku ñannintam Egiptomanqa sasata chayarqaku.

12. ¿Imatam yachanmanku Joseymantawan Mariamanta tayta-mamakuna?

¹² Joseyqa allin ejemplom taytakunapaq, payqa llamkayninwan otaq imawanpas mana harkachikuspanmi familianta allinta cuidarqa. Jehova Diospa kamachisqantam allintapuni cumplirqa. Kay tiempopi tayta-mamakunapas mana allin runakunapa kasqanpi kawsasqanchikwanmi wawa-churinku uywaypi llumpayta sasachakunku. Warmakunaqa chayllam inturachikunmanku mana allin kaqkunawan chayqa yanqacharunmanmi vidankutapas. ¡Mayna allinmi Joseyta qatipakuspa wawa-churinku cuidaq tayta-mamakunaqa!

13, 14. ¿Imanasqataq Joseywan Mariaqa Nazaret llaqtapi tiyarqaku?

¹³ Joseywan Mariaqa manapaschá unay tiempochu Egiptopiqa  karqaku, pisi tiempollamantam Joseyman angel willarqa Herodes wañusqanmanta. Jehova Diosqa willachirqañam Egipto nacionmanta Churinta qayachinanpaq kasqanta (Mat. 2:15). Diospa nisqan cumplikunanpaqmi Joseyqa yanapakurqa Mariatawan Jesusta llaqtanman kutichispan. Ichaqa, ¿maymantaq kutirqaku?

¹⁴ Joseyqa allin tanteoyoq runam karqa, manam confiarqachu Herodespa rantinpi kamachiq rey Arquelaopiqa, paypas runamasin wañuchiq mana allin runam karqa. Joseyqa Diospa kamachisqanman hinam Nazaret llaqtaman familianta pusarqa. Chaypim Joseywan Mariaqa wawa-churinkuta uywarqaku (leey Mateo 2:19-23).

15, 16. ¿Imaynataq Joseypa llamkayninqa karqa? ¿Ima herramientakunatataq servichikunman karqa?

¹⁵ Nazaretpi vida pasay mana llumpay qollqepaq kaptinpas sasachakurqakum. Bibliam willawanchik Joseyqa carpintero kasqanmanta, carpintero kayqa sasam karqa. Paykunaqa sachakunata takaspam otaq kuchuspan chakinanpaq raku kaspikunata hombronkupi apaqku. Chaymanta horqosqanku tablakunawanmi ruwaqku wasikunata, buquekunata, chakakunata, carretakunata, ruedakunata, yugota otaq yapunapaq kaqkunata chaynataq herramientapa cabonkunatapas (Mat. 13:55). Carpintero kayqa kallpasapa kaqkunapaqmi karqa. Paykunaqa yaqa sapa kutim llamkaqku wasinpa pationpi otaq waqtanpi.

¹⁶ Joseypaqa yaqapaschá kapurqa tukuy rikchaq herramientankuna, wakintaqa yaqapaschá taytanraq servichikurqa. Kapurqachá escuadran, plomadan, cordelnin, hachan, serruchon, azuelan, sierran, martillon hinaspa kullumanta takanan otaq mazon, kapurqataqchá tukuy rikchaq formonninkuna chaynataq ruwasqanta laqananpaq colankuna. Toqonanpaq otaq uchkunanpaqpas yaqapaschá kapurqa berbiquiy nisqanku herramientan. Kapurqataqchá clavonkunapas, clavokunaqa achka qollqepa chaninmi karqa.

17, 18. a) ¿Ima ruwaytam Joseyqa Jesusman yachachirqa? b) ¿Imanasqataq Joseyqa astawan llamkarqa?

¹⁷ Josey imayna llamkasqantachá Jesusqa qawarqa. Sapa ruwasqantachá allintapuni qawarqa. Payqa repararqachá Joseyqa kallpasapa chaynataq imatapas sumaqta ruwaq kasqanpi. Yaqapaschá Jesusmanqa taksachanmantapacha yachachirqa atisqanman hina imapas  ruwayta, ichapas challwapa qaranwan maderakuna lijayta. Chaymantapas sapa sachamanta maderakuna imayna kasqantachá reqsichirqa, chayqa yaqapaschá karqa roble, sicomoro, olivo nisqanku sachakuna.

¹⁸ Jesusqa qawarqachá Joseyqa kallpasapa makinwan sachakuna kuchusqanta otaq wasikunapaq qerunkuna churasqanta ichaqa repararqam chayna makiyoq kaspanpas payta, mamanta chaynataq wawqe-panichankunata sumaqllata kuyakuywan hapiykusqanta otaq marqakusqanta. Jesuspa nacesqan watakuna pasaytaqa yaqapaschá Mariaqa Joseypa churinkunata soqtataraq wachakurqa (Mat. 13:55, 56). Joseyqa familianta mantienenanpaqchá anchata llamkarqa.

19. ¿Imaynatam Joseyqa familianta yanaparqa Diosman sonqo kanankupaq?

¹⁹ Joseyqa astawanmi kallpanchakurqa familianman Diosmanta yachachinanpaq. Payqa tiempochakurqachá churinkunaman Jehova Diosmanta chaynataq kamachikuyninkunamanta yachachinanpaq. Joseywan Mariaqa wawa-churinkutam pusaqku huñunakunanku wasiman, Diospa Leyninmanta leesqankuta chaynataq explicasqankuta uyarinankupaq. Chay huñunakuykunamanta kutimuspanqa yaqapaschá Jesusqa uyarimusqankunamanta tapukurqa. Joseyqa kallpanchakurqachá tapukusqankunata contestananpaq. Chaymantapas Diosman sonqo Joseyqa Jerusalenpi fiestakunaman otaq huñunakuykunamanmi familianta pusaq. Sapa watam riqku Pascua fiestaman 120 kilometrota, chaynatataqmi kutimuqkupas. Chayman viajasqankuwan chaynataq huñunakuykunapi kamusqankuwanqa yaqapaschá wasinkumanqa kutimuqku iskay semanamanta.

20. ¿Imaynatam taytakunaqa Joseyta qatipakunmanku?

²⁰ Kay tiempopi taytakunapas Josey hinam kallpanchakunku. Familianta mantienenanpaq llamkaspankupas tiempochakunkum churinkunaman Jehova Diosmanta yachachinankupaq. Anchatam kallpanchakunku Familiawan Diosta Yupaychanapaq Tutapi yachachinankupaq chaynataq huñunakuykunaman hinaspa asambleakunaman pusanankupaqpas. Paykunapas Josey hinam piensanku imamantapas aswan allinqa churinkuman Diosmanta yachachiy kasqanpi.

21. ¿Imatam Joseywan Mariaqa ruwaqku Pascua tiempo chayamuptin? ¿Haykapitaq musyarurqaku Jesusqa paykunawan mana kutisqanta?

²¹ Bibliam willawanchik 12 watanpi Jesus kachkaptin imam pasasqanmanta. Sapa wata pusasqanman hinam Joseyqa familianta Pascua huñunakuyman pusarqa. Verdellaña pampakunata, qatakunata  qawastinmi achkallaña runakunapiwan rirqaku. Jerusalenmanmi rirqaku sasa purina ñanninkunata, wakinqa Diosman asuykunapaq takikunata takistinmi rirqaku (Sal. 120-134). Tukuy hinastinmantachá Jerusalenmanqa chayarqaku wara-waranqantin runakuna. Fiesta otaq huñunakuy tukuytam chay runakunaqa kaqlla kutirqaku wasinkuman. Joseywan Mariaqa imawanpas afanakusqankuraykuchá piensarqaku Jesusqa wakin ayllunkuwan risqanta. Huk punchaw puriytaña riruspankum musyarurqaku Jesusqa mana kutisqanta, chaymi llumpayta mancharikurqaku (Luc. 2:41-44).

22, 23. ¿Imatam Joseywan Mariaqa ruwarqaku paykunawan Jesus mana kutisqanmanta cuentata qokuruspanku? ¿Ima nirqataq Mariaqa Jesusta tariruptinku?

²² Llumpay llakisqallañam Joseywan Mariaqa Jerusalenman kutirqaku.  Hinaspam ‘¡Jesus . . ., Jesus . . .!’, nispa qayaykachakustin maskarqaku. Runakuna kutikuptinkum Jerusalen ñankunapiqa manaña ima bullapas karqañachu. Kimsa punchawñam chaynata maskarqaku. Jesuspa chinkarusqanwanqa Joseyqa piensarqachá Jehova Diospa qayllanpi llumpay huchallikusqanta. Chaymantam templopi maskanankupaq rirqaku, hinaspam tarirurqaku huñunakunanku huknin cuartopi Diospa Leynin yachachiqkunatawan kuskata. Jesusqa paykunawanmi tiyachkarqa. Joseywan Mariaqa ¡maynatachá kusirikurqaku rikuruspanku! (Luc. 2:45, 46.)

²³ Jesusqa Diospa Leyninmanta yachachiqkunata uyarispanmi tapurqa, paykunañataqmi anchata admirakurqaku yachasqanwan chaynataq imayna contestasqanwan. Joseywan Mariapas admirasqallañam karqaku. Ichaqa Mariam nirqa: “Wawalláy ¿imanasqamá  kaytaqa rurawankiku? Taytaykiwan ñoqam llakisqallaña maskamuchkaykiku”, nispa. Joseypa ima nisqanmantaqa Bibliaqa manam imatapas willawanchikchu (Luc. 2:47, 48).

24. ¿Imaynataq tayta-mamakunaqa wawa-churinkumanta tarikunku hinaspa imanasqa?

²⁴ Jesusqa mana pantaq kaptinpas tayta-mamanqa llumpaytam preocupakurqaku. Chay willakuywanmi cuentata qokunchik tayta-mamakunaqa wawa-churinkumanta mayna preocupakusqankuta. Kay tiempopiqa astawanraq tukuy mana allin kasqanraykum tayta-mamakunaqa wawa-churinkumanta “llakisqallaña” tarikunku. Diosqa yachanmi wawa-churikuna uywayqa sasa kasqanta, Palabranpi chayta yachasqankuwanqa ¡mayna kallpanchasqachá tarikunku!

25, 26. ¿Ima nispantaq Jesusqa tayta-mamanta contestarqa? ¿Imaynam Joseyqa tarikurqa Jesuspa nisqankunata uyarispan?

²⁵ Jesusqa Taytanpa wasinpim allin amparasqa sientekurqa. Payqa kusisqallañam willasqankuta sumaqta uyarirqa. Chaymi uywaqnin tayta-mamanta tapurqa kaynata: “¿Imanasqataq maskawarqankichik? ¿Manachu yacharqankichik Taytaypa asuntonkunapi kanayta?”, nispa (Luc. 2:49).

²⁶ Joseyqa yuyaymanarqachá Jesuspa chayna nisqankunapi. ¿Kusisqachu sientekunman karqa? Yaqachá, Joseyqa anchatam kallpanchakurqa Jehova Diosta kuyananpaq Jesusman yachachiypi. Jesusqa warmachallaraq kaspanpas allintam entienderqa Joseyqa llampu sonqo runa kasqanmanta, chaywanmi payqa kusisqa tarikurqa.

27. ¿Ima ruwayniyoqmi taytakunaqa kanku? ¿Imaynatam Joseyta qatipakunmanku?

²⁷ Churiki kaptinqa, ¿kallpanchakunkichu imayna kawsasqaykiwan allin tayta kasqaykita churikikunaman qawachinaykipaq? ¡Mayna allinmi chayqa! Entenadoyki otaq uywakusqayki warmaykikuna kaptinqa yuyariy Joseypa imam ruwasqanta hinaspa sapakamata allinta uyway. Imamantapas astawanqa Jehova Diosmanta yachananpaq yanapay (leey Efesios 6:4).

28, 29. a) ¿Imatam Joseymanta yachanchik Lucas 2:51, 52 nisqankunawan? b) ¿Imaynatam Joseyqa Jesusta yanaparqa allin yuyayniyoq wiñananpaq?

²⁸ Bibliaqa Joseypa vidanmantam pisillata willawanchik ichaqa allinninchikpaqmi paymanta sumaqta yachayninchikqa. Jesusmantam Biblia nin: ‘Jesusñataqmi sayayninpi wiñarqa Diostapas chaynataq runakunatapas agradastin’, nispa (leey Lucas 2:51, 52). ¿Imatam entiendenchik chay willakuywan? Joseyqa allin qosam chaynataq allin taytam karqa, Jesusqa Diospa Churin kaspanpas Joseyta respetaspam kamachisqankunata kasukurqa.

²⁹ Bibliaqa nintaqmi Jesusqa wiñasqanman hina allin ‘yuyayniyoqña’ kasqanmanta. Chaywanmi cuentata qokunchik allin yuyayniyoq wiñananpaq Josey yanapasqanmanta. Ñawpa tiempomantaraqmi judiokuna niqku tiempochakuq runakunallam yachayniyoq kanku, carpinterokunaqa, chakrapi llamkaqkunaqa chaynataq herrerokunaqa manam justiciamantaqa chaynataq rikchanachiykunamantaqa entiendenkuchu nispa. Chayna rimasqanku yanqa kasqantam Jesusqa qawachirqa. Carpintero kaspanpas uywaqnin Joseyqa allintam yacharqa justiciamanta chaynataq Jehova Diospa kamachikuyninkunamantapas.

30. ¿Imaynatam Joseyta qatipakunmanku lliw taytakuna?

³⁰ Chaymantapas Joseyqa Jesustam cuidarqa sanolla wiñananpaq. Carpinteriapi llamkayqa kallpasapa runakunapaqmi karqa, chaypi llamkananpaqmi Joseyqa Jesusta yachachirqa. Jesustaqa reqsirqaku manam carpinteropa churin kasqallanwanchu kikintam suticharqaku ‘carpinterowan’ (Mar. 6:3). Joseyqa allintapunim Jesusta uywarqa. Josey hinam taytakunaqa churinkuta allinta cuidananku chaymantapas vida pasanankupaqmi imapi llamkaytapas yachachinanku.

31. a) ¿Haykapitaq Joseyqa wañukurqa? ( Recuadrotapas qawariy.) b) ¿Imaynatam Joseypa ejemplonta qatipakuchwan?

³¹ Jesucristo 30 watanpi bautizakuptinqa Joseymantaqa Bibliaqa manañam imatapas willawanchikchu. Predicayta qallaykuptinqa maman Mariaqa ñam viudaña karqa (recuadrotapas qawariy  “¿Haykapitaq Joseyqa wañukurqa?”). Joseyqa Diospi iñiq kaspanmi allin tayta hinaspa allin qosa kaspan allintapuni kallpanchakurqa peligrokunamanta familianta cuidananpaq hinaspa mantienenanpaqpas. Llapanchikmi kallpanchakunanchik Josey hina iñiyniyoq kanapaq, astawanraqmi churiyoq taytakunaqa.