Pëkunapita yachakushun

Familianta alli yanapaq nuna

PAQAS höram Jose Belenchö ashnunman cargapakur usharin. Wakman këmanmi rikachakun, y cargashqa takshalla mallwa ashnuntam laqyapar qatir qallëkun. Itsa Josëqa pensëkan Egiptoyaq viäjenqa alläpa karu kanampaq kaqman y mana reqinqan nunakunaman chänampaq kaqman, jina idiömankunaman y costumbrenkunamampis... ¿Tsë nacionchö yachakäyanqatsuraq?

Suëñïninchö Josëta juk ángel imata ruranampaq mandanqantaqa, manachi fäciltsu karqan kuyashqa warminta willanan. Pero valorta tsarïkurmi, ¡rey Herodes wamrankunata wanutsita munanqanta Mariata willarin! Rasllam Belenpitaqa yarqukuriyänan karqan (Mateo 2:13, 14). Mariaqa alläpa mantsakashqam këkan. Ishkampis manam creiriyantsu llullu wamrankunata wanutsita munayanqantaqa. ¿Llullu wamraqa ima mana allitaraq rurëkunman? Tsënö karpis, Jehoväman markäkur o yärakurmi karu markapa ëwakuyan.

Belen markachö nunakunaqa tranquilom punukïkäyan y manam cuentata qokuyantsu juk desgracia pasakunampaq kaqta. Jose, Maria y Jesusqa nunakuna mana mäkuyanqanyaqllam tsë markapita paqaspa ëwakuyan. Y Patsa atsikyanqan höra sur kaq lädopa alli karutana ëwarëkar Josëqa itsa kënö yarpachakun: “Noqaqa carpintërollataq kä, ¿imanöraq chikimaq puëdeq nunakunapita familiata tsapäshaq? ¿Familiata mantenita puëdeshaqtsuraq? ¿Imëkata pasarpis kë wamrata cuidanäpaq y yachatsinäpaq Jehová mandamanqanta cumplïta puëdeshaqtsuraq?”. Josëqa alläpa sasakunapa o ajakunapam pasarqan. Imanöpis alli tsarakunqampita yachakushqam llapantsikta y masnäqa teytakunata Jose markäkoq o yärakog kanqan yanapamäshun.

Familiantam mana allikunapita tsapan

Tsëkunapa pasanampaq atska killakuna pishikaptinmi, Nazaret markallachöraq këkaptin Josëpa kawëninqa cambiarirqan. Tsëchömi Helipa tsurin Mariawan parlayarqan casakuyänampaq. Pëqa Mariata rikaq manam lluta purikoqtanötsu, sinöqa Diosta kuyaq warmitanömi. Pero juk kutiqa qeshyaqna këkanqantam musyarirqan. Penqakïchö jorqëta mana munarmi pakallapa divorciakurita munarqan. * Tsënö këkaptinnam Josëta juk ángel suëñïninchö willarirqan Jehoväpa santo espïritumpa yanapakïninwan Maria qeshyaq tikrarinqanta. Y wamrapaqnam kënö nir willarqan: “Pemi peman marcäcoqcunataqa jutsancunapita salbanqa”. Nïkurnam, “ama mantsaquïtsu Mariawan casaquita” nirqan (Mateo 1:18-21).

Josëqa alli nuna kar y wiyakoq karmi Jehová ninqanta cäsokurqan. Alläpa precisaq rurëtam chaskirqan, tsurin mana këkaptimpis wätanan y cuidanan karqan Diospa kuyë Tsurintam. Tsëpitanam Romano mandakoqkuna ninqanta wiyakur, Maria qeshyaq këkaptin Belen markayaq inscribikoq ishkan viajayarqan. Tsëchömi Jesus yuririrqan. *

 Nazaret markaman kutinampa rantinmi Jerusalenpa amänunllachö këkaq Belen markallachöna quedakuyarqan. Waktsalla karpis Josëqa tukïtam rurarqan Mariatawan Jesusta manteninampaq. Tiempowannam juk waktsa wayiman yachaq ëwakuyarqan. Y Jesus jatunna këkaptin, itsa juk watapitapis masyoqna këkaptin, mana allikunapa pasayänan karqan.

Jose y Maria täräyanqan wayimanmi nunakuna visitaq chäyarqan. Qoyllur estudiaq nunakunam kayarqan, itsa karuchö këkaq Babilonia markapita shayämurqan. Mariawan Jose täräyanqan markayaqmi, judïokunapa reynin kanampaq kaq wamrata ashir qoyllurta qatir chäyarqan.

Musyar mana musyarpis Jesuspa kawënintam peligroman churëkäyarqan tsë qoyllur estudiaq nunakunaqa. Qoyllurqa puntata pusharqan Jerusalenmanmi, manam Belenmantsu, tsënöpam mana alli rey Herödesta willariyarqan Judïokunapa reynin kanampaq kaq yurishqa wamrata watukaq ëwëkäyanqanta. Tsënöpam Jesusta ushakätsita munaq reyta más yanapariyarqan. (Más musyanëkipaq rikäri “Leeqkuna musyëta munayanqan: ¿Pitaq Belenman qoyllurta kacharqan?” neq yachatsikïta 29 kaq päginachö.)

Pero kushikïpaqqa karqan Herödespitapis más puëdeq mana permitinqanmi. ¿Imataq pasakurqan? Tsë visitaq nunakunaqa alläpa chaniyoq qarëkunatam chätsiyarqan “qorita, [orota] insiensiuta y mirra nishqan perfumita”. ¡Imaraq Josëwan Mariaqa espantakuyarqan! Qoyllurta estudiaq nunakuna Jesus mëchö këkanqantapis Herödesta willayänanta musyarmi Jehoväqa permitirqantsu. Suëñïninkunachömi nirqan juk nänipana markankunata kutikuyänampaq (Mateo 2:1-12).

Pero tsë nunakuna kutikuyanqanllachönam Jehoväpa angelnin Josëta kënö willarirqan: “¡Jina öra sharcur, ewaquï Egiptu nasionman llulluta y mamäninta pusharcur; porqui Herodismi ashitsenqa niñuta wanutsinanpaq. Tsellacho täcuyanqui yape willayanqaqyaq!” (Mateo 2:13). Qallananchö rikärinqantsiknömi Josëqa ras wiyakurqan. Wamrata mana wanutsiyänampaqmi apakurkur Egiptoman ëwakurqan. Tsë qoyllur estudiaq nunakuna alli väleq qarëkunata qoyanqanwanmi Jose, Maria y Jesus Egiptochö kawayarqan.

Wakin mana rasun kaq cuentokunaqa willakuyan Egiptoman ëwakurqa fäcil-lla y raslla chäriyanqantam. Chikeqninkuna mana taripäyänanrëkurshi Jesusqa tsë karu nänita milagrowan amänullaman tikraratsinaq, palmërakunatapis puktikäratsimunaq o umpukäratsinäshi  Maria frütanta pallanampaq. * Pero rasun kaqchöqa mana reqiyanqan markakunapam alläpa karuta y utipa utir viajayarqan.

Jose ruranqampitaqa teytakuna allim yachakuyanman, peqa trabäjonta y imëkantapis jarirqan familianta mana allipita tsapänampaqmi. Ruranampaq Jehová mandanqantaqa alläpa precisaqpaqmi churarqan. Tsënöllam kanan witsan teytakunapis wamrankunata wätayan jövenkunapa kawëninta peligroman churaq mundochö. Tsëmi teytakuna y mamakunaqa Josënö kaqpis, mana allikunapita wamrankunata tsapäyanqampita alläpa alabëpaq kayan.

Familianta mantenin

Josëwan familianqa manachi alläpa tiempotsu Egiptochö quedakuyarqan, porque tsëllanam Herodes wanurinqanta juk ángel Josëta willarirqan. Unëpitanam juk profecía willakushqa karqan Egiptopita wamranta Jehová kutitsimunampaq kaqta (Mateo 2:15). Tsë profecía cumplinampaqmi Jose yanapakurqan markanman familianwan kutikamurnin. Pero ¿më markamantaq ëwayan?

Josëqa alli tanteaq nuna karmi mantsaq Herödespa rantinna mandakoq Arquelao nishqan nunata. Dios yanapaptinmi Josëwan familianqa Jerusalenpita más karunman ëwakuyan. Y Nazaret markachö tärar qallëkuyan y wamrankunatapis wätayan (Mateo 2:19-23).

Wanayanqanllawan kawarpis alliran trabajaq. Jose carpintero kanqantam Bibliaqa willakun, tsëqa rikätsikun tsë trabajo sasaraq o ajarag kanqantam. Carpintërokunaqa jatusaq qerukunatam muturir katäyaq tsakitsiyänampaq y tsë qerukunapitam wayikunata, barcokunata, taksha tsakakunata, carrëtakunata, ruëdakunata, yugokunata y maskunatapis llaqllëpa rurayaq (Mateo 13:55). Tsë trabäjokunata rurayänampaqqa alläpa kallpayoqran kayänan karqan. Tsë witsan carpintërokunaqa trabajayaq wayin punkunkunachö o wayinkuna rurinchömi.

Josëpaqa atskam heramientankuna kapurqan, itsa wakinqa papänimpa karqan. Kapurqanchi escuadran, plomädan, señalakuna hïlon, hächan, serrüchon, azuëlan, martïllon, mäzon, tukïläya formonninkuna y gömankunapis. Itsa makiwan tumatsina kaqlla berbiquïnimpis kapurqan. Y chaniyoq kaptimpis itsa wallkallapis clävonkuna kapurqan.

Yarpakurkï, imanöraq Jesus rikarëkoq padraston Jose trabajaqta. Llapan ruranqankunatachi yachakïta munar rikarëkoq. Makinkunata, rikrankunata y waqtanta rikarmi cuentata qokun papäninqa alli yachaq y kallpasapa nuna kanqanta. Itsa Josëqa yachatseq más fácil kaq trabäjokunallataraq, pescädopa tsakishqa qaranwan qeru shikëta y sicómoro,  roble y olivo qerukuna imanö kanqanta reqitsirllaraq.

Jesusqa rikarqanmi qeru mutoq, vïgakunata roqoq y qerukunata piëzaq papänimpa makinqa, Mariawan, pëwan, wawqinkunawan y paninkunawampis alläpa kuyakoq kanqanta. Familianqa masmi atskaqyäriyarqan. Tiempowanqa, itsa joqta maschi Josëpawan Mariapa wamrankunaqa karqan (Mateo 13:55, 56). Tsëqa masnachi Josëqa trabajanan karqan wamrankunapa pachankunata juntatsinampaq.

Pero tsënö karpis, pëpaqqa más precisarqan Diospa kaqchö alli kayänampaq familianta yanapëmi. Tsëmi tiempota rakeq Jehoväpita y leyninkunapita wamrankunata yachatsinampaq. Josëwan Mariaqa templomanmi wamrakunata imëpis apayaq tsëchö Leyta leiyanqanta y imachö yanapakunqantapis yachatsikuyanqanta wiyayänampaq. Itsa Jesusqa papäninta tukïta tapupaq. Y Josëqa tukïtachi ruraq wamranta Diospita yachatsinampaq. Jina cada watam Jerusalenchö judïokunapa fiestakunamampis familianta apaq. Pascua fiestaman ëwarnäqa 110 kilömetrostam ëwayaq y kutiyaqpis. Wayipita yarquyanqampita kutiyanqanyaqqa ishkë semänaran pasaq.

Kanan witsan casado cristiänokunapis tsënöllam rurayan. Wamrankunarëkurmi imëka kapoqyoq kë munëtapis jaqirïkur Diospa kaqtaraq puntata yachatsiyan. Tukïtam rurayan wamrankunata llapan reunionkunaman apayänampaq. Kë teytakunaqa Josënömi alli musyayan wamrankunapaq más alli kaq herenciaqa Diospita yachatsi kanqanta.

‘Allapa llaquishqam ashiyarqan’

Jesus 12 watayoq këkaptin pasanqantam Bibliaqa willakun. Imëpis ruranqannöllam Jerusalenchö Pascua fiestaman Josëqa familianta pushan. Atskaq familiakunam viajayan, y tamya witsan kaptinmi jirkakunapis alläpa shumaq. Mana alli nänikunapa ëwarpis cantallapam Jerusalenyaq ëwayaq (Salmo 120-134). Itsachi tsëtsika nunakunaqa Jerusalenman kichkïriyaq. Fiesta ushariptinnam familiakunaqa wayinkunaman kutikur qallëkuyan.  Josëwan Mariaqa itsa pensayan wakin nunakunawan o kastankunawan Jesus ëwëkanqanta. Pero juk junaq ëwëkäyanqanchönam ashirir mana tarirnin alläpa mantsakëkuyan (Lucas 2:41-44).

Y tsë höram Jerusalenta kutikuyan. Jerusalenchöqa mananam nunakuna kayannatsu, tsëmi “¡Jesús, Jesús!” nir qayëkachar cällekunapa ashiyan. ¿Mëtaraq ëwakushqa? Kima junaqnam pasarishqa, tsëqa itsa Jehoväta ofendenqanta Jose pensan. Tsëpitanam Jesus asheq temploman yëkuriyan y Ley yachatsikoq maestrokuna ëllurëkäyanqan o gorirëkäyangan sälaman yëkuriyan. Y tsëchömi taririyan (Lucas 2:45, 46). ¡Tsëran shonqunkunapis atsikyärin!

Jesusqa Ley yachatsikoqkunapa chowpinchömi wiyar y tapuparnin tëkan. Y tapuyanqankunata shumaq contestaptinmi, llapan wiyaqninkuna espantakur imanö këtapis puëdeyantsu. Tsënam papänin y mamäninqa espantakuyan. Bibliaqa manam willakuntsu Jose ima ninqantapis. Pero Mariaqa kënömi nirqan: “Ä, wawä, ¿imanirtaq queta rurayamanqui? Allapa llaquishqam papäniquiwan ashiyarqoq” (Lucas 2:47, 48).

Kë ichikllata yachakurinqantsikwanmi Biblia rikätsikun teytakuna wamrankunapaq imallachöpis alläpa yarpachakuyanqanta. Y Jesus jutsannaq wamra këkaptimpis Josëqa alläpam yarpachakurqan. Kë mana alli mundo teytakunata ‘allapa llaquishqata’ katsiptimpis, rurëkäyanqan alli kanqanta rikätsirmi Bibliaqa yanapan.

Kushikïpaqqa karqan, ciëlochö Teytampa lädonchönö sientekur Jesus templochö këkanqanmi. Llapan yachatsiyanqanta wiyakurmi ocupado këkarqan. Tsëmi mana piñarlla teytankunata kënö nirqan: “¿Imanirtaq ashiyämarqonqui? ¿Manacu musyayanqui Papänïpa munenincho quecanä presisanqanta?” (Lucas 2:49).

Jesus tsënö ninqanmanqa ëka kutiraq Jose yarpachakurqan. Jehoväta kuyanampaq alli yachatsinqampita itsa alläpa kushikurqan. Jesus wamrallaraq këkarpis “Papänïpa” ninqanwanqa shonqunchö Teytanta kuyëkanqantam rikätsikïkarqan. Clärom këkan, Jesus tsënö kanampaq Jose yanapanqan.

Teyta karqa itsa cuentata qokunki, teytan ruranqampita y parlanqankunapita wamrakunaqa yachakuyanqanta. ¡Wamrakunata Diospita yachatsiqa alläpa shumaq rurëmi! Entenädoyoq o wätë wamrayoq karqa yarpë Jose ruranqanta, llapantapis wamrëkitanö rikë. Jehová Diosta más kuyayänampaq yanapë.

 Ruranampaq kaqtaqa llapanta cumplin

Josëpa kawënimpaqqa manam alläpatsu Biblia willakun, pero pëpita yachakïta puëdentsikmi. Tsëchömi nin, Jesusqa teytankuna “mandayanqancunata rurarmi carqan”. Y “winar jentiyarnin, alli yachaq carqan. Diospaq y nunacunapaqpis allapa allim carqan” (Lucas 2:51, 52). Këwanmi cuentata qokurintsik Josëqa familianta alli dirigeq kanqanta. Tsëchi jutsannaq wamrampis respetarqan y llapanchö wiyakurqan.

Jina Jesus “alli yachaq” tikranqantam Bibliaqa nimantsik. Këwanmi rikärintsik Jesus Diospa kaqchö poqunampaq Jose yanapanqanta. Tsë witsankunachöqa judïokuna niyaq tiempoyoq nunakunalla yachaq tikrayanqantam. Trabajaqkunapa, dibujaqkunapa, awapakoqkunapa, carpintërokunapa, chakrachö trabajaqkunapa y herrërokunapaqa alli kaq rurëkunapaq y cuentokuna rurëpaq tiemponkuna mana kanqantam niyaq. Poqurirqa tsënö niyanqankuna ardë kanqantam Jesus rikätsikurqan. ¡Ëka kutiraq wiyarqan carpintero këkarpis Jose Jehoväpa alli kaq rurëninkunapita parlapanqanta!

Jinamampis, Josëqa llapan wananqantam Jesusta qorqan, tsënöpam fuerte nuna karqan. Jina alli kallpayoqraq rurana trabäjotam Josëqa yachatsirqan. Tsëmi Jesustaqa carpintero Josëpa tsurin nirllatsu reqiyarqan sinöqa ‘carpinteru’ nirmi (Marcos 6:3). Josëqa llapan ruranampaq kaqtam cumplirqan. Kanan witsan teytakunapis Josënöllam llapan wanayanqankunata familiampaq procurayan, y warë warätin imanöllapis vïdankunata pasayänampaqmi yachatsiyan.

30 watayoq këkar Jesus bautizakunan witsankunapaqqa manam Biblia parlannatsu Josëpaq. Antis willakun Jesus yachatsikunqan witsanqa Maria viudana kanqantam (rikäri “¿Imëtaq Jose wanukurqan?” ninqanta 27 päginachö). Tsënö karpis Josëqa llapan ruranampaq kaqtam cumplirqan, familiantam mana allikunapita tsaparqan y shumaq cuidarqan. Llapan teytakuna, casado ollqukuna y llapan cristiänokunam Jose ruranqampita yachakuyanman.

[Päginapa ura kuchunchö willakïkuna]

[27 kaq päginachö recuadru]

¿Imëtaq Jose wanukurqan?

Musyantsikmi Jesus 12 watayoq këkaptin Jose kawëkanqantaqa. Y tsënö watayoq këkarmi Judío jövenkunaqa papäninkuna imachö trabajayanqanta yachakur qallayaq y 15 watayoqqa allinam yachayaq. Tsënö kaptinmi Josëpaqa tiempon karqan tsurinta carpintero këta yachatsinampaq. Pero Jesus 30 watayoq këkar yachatsikur qallanqan witsanqa, ¿Jose kawëkarqanraqtsuraq? Itsa manana. Tsë witsankunapaqqa Biblia parlan Jesuspa mamänimpaq, wawqinkunapaq y paninkunallapaqmi, pero Josëpaqqa manam. Jesuspaqqa “Mariapa wawan” ninmi y manam Josëpa tsurin nintsu (Marcos 6:3). Jina nunanta mana tapurlla imatapis ruranqantam Mariapaqqa rikätsikun (Juan 2:1-5). Tsë witsankunachöqa viudakunallam kikinkuna munayanqanta rurayaq. Jinamampis, wanukunampaq ichikllana pishikaptinmi Jesusqa apostolnin Juanta nirqan mamanta rikänampaq (Juan 19:26, 27). Pero Jose kawëkaptinqa manachi tsënöqa ninmantsu karqan. Këkunam claro rikätsimantsik Jesus jövenllaraq këkaptin Jose wanukunqanta. Mayor karchi itsa Jesusqa familianta yanapanampaq carpinterïachö trabajarqan hasta bautizakunqanyaq.

[24 kaq päginachö dibüju]

Josëqa listom këkarqan imëkankunatapis jaqirïkur wamranta tsapänampaq

[25 kaq päginachö dibüju]

Familianta manteninanrëkurmi alli trabajaq

[26 kaq päginachö dibüju]

Jehoväta adorayänampaqmi, Josëqa familianta Jerusalenman pushaq

[28 kaq päginachö dibüju]

Carpintero kanampaqmi wamranta yachatsirqan