1. ¿Imataq Jerusalenchö pasakurqan 66 watachö? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta.)

RÖMA tröpapa mandaqnin Flöru jutiyoq nunam 66 watachö Jerusalen templupita mëtsika qellëta suwarirqan. Tsëmi judïukunaqa alläpa piñakurnin Röma soldädukunata wanutsiyarqan y Römapa contran churakäriyarqan. Tsëpita kima killapis manaraq pasaptinmi gobernador Cestiu Gälu 30.000 soldädukunawan Jerusalenpa entërumpa churakäriyarqan, rasllam chäriyarqan templupa jiruroqnin perqakunayaq. Römapa contran churakaq judïukunaqa templumanmi ratakuyarqan (tsinkakuyarqan). Nunakunaqa alläpam mantsakäyarqan. Tsëchö këkarninqa, ¿imanöraq sientikunkiman karqan?

2. (1) Jerusalenta rodiarishqata rikarnin, ¿imatataq cristiänukuna rurayänan karqan? (2) ¿Imanöpataq Jerusalenpita yarqïta puëdiyarqan?

² Puntallapitanam Jesusqa discïpulunkunata ima pasakunampaq kaqta kënö nir willashqana karqan: “Imemi Jerusalen marcata soldaducuna rodearishqa täparaqta  ricariyanqui, tsemi musyariyanqui Jerusalenpa ushaquenin junaq chämushqanta. Tseta riquecorqa, Judea marcacunacho täraqcuna qeshpir, ewacuyätsun jircacunapa. Quiquin Jerusalencho yachaqcunapis tsepeq safacuyätsun” (Lücas 21:20, 21). Peru soldädukuna täparëkäyaptinqa, ¿imanötaq yarquyanman karqan? Jesusmi nishqa karqan jaqirir ëwakuyänampaq kaqta (Mateu 24:22). Y tsënömi pasakurqan. Soldädukunaqa illaqpitam ëwakuyarqan. Tsëtam cristiänukunaqa provechayarqan jirkakunapa ëwakuyänampaq. * Y 70 watachönam romänukunaqa Jerusalenta kutir ushakäratsiyarqan. Peru Jesusta wiyakoq kaqkunallam kawëkar quedayarqan.

3. (1) ¿Imaparaq ichik tiempullachöna pasashun? (2) ¿Imapitataq kë yachatsikïchö yachakushun?

³ Ichik tiempullachönam noqantsikpis tsënöpa pasashun. Illaqpitam ‘jatun sufrimientu’ qallaramunqa. Yarpänantsikmi, Jerusalenchö pasakunampaq kaqta y cristiänukuna imata rurayänampaq kaqta Jesus parlarqa, kanan witsan pasakunampaq kaqtapis parlanqanta (Mateu 24:3, 21, 29, NM). Jerusalen ushakaptinqa wiyakoq cristiänukunam salvakuyarqan. Y kanan witsampis, Diosta mana cäsukoq nunakuna ushakäyaptin, “mana yupetapis puedipaq” mëtsikaq nunakunam kawëkar quedayanqa (leyi Apocalipsis 7:9, 13, 14). Salvakïta munarqa, imakuna pasanampaq kaqta Biblia ninqantam alleq entiendinantsik. Kë yachatsikïchömi rikärishun imakuna pasakunampaq kaqta y imata ruranapaq kaqta.

4. ¿Imanöraq qallanqa jatun sufrimientu?

⁴ Jatun sufrimientuqa qallarinqa llapan mana alli religionkunapa ushakëninwanmi. Mana alli religionkunapaqmi Bibliaqa kënö nin: “Jatungare Babilonia marcam, y jucwan jucwan pununacoq warmi cuentam” (Apocalipsis 17:5-7). ¿Imanirtaq ‘jucwan jucwan pununacoq warmim’ nin? Porqui pushaqninkunam Dios mandakunqanta rurayashqatsu. Jesusta y Gobiernunta yanapayänampa rantinmi, nunapa gobiernunkunata yanapayashqa. Jina puëdeq këta munarmi, Bibliapa wakin yachatsikïninkunata despreciayashqa. Pëkunaqa manam ciëlupaq akrashqakunanötsu limpiu shonqunkunawan Diosta adorayan (2 Corintius 11:2; Santiägu 1:27; Apocalipsis 14:4). Peru ¿pitaq kë mana alli religionkunata ushakätsinqa? Bibliaqa nin ‘mantsanepaq puca achachipa’ ‘chunca waqrancuna’ ushakätsinampaq kaqtam. Kë achachïqa Naciönes Unïdas nishqanmi y chunka waqrankunanam yanapaqnin llapan gobiernukuna. Bibliam nin mana alli religionkunata pëkuna ushakätsiyänampaq Jehovä utilizänampaq kaqta (leyi Apocalipsis 17:3, 16-18).

5, 6. ¿Imanirtaq musyantsik mana alli religion ushakaptin, llapan nunankuna mana ushakänampaq kaqta?

⁵ Mana alli religionkuna ushakäyaptinqa, ¿llapan nunankunapis ushakäyanqatsuraq? Manam. Porqui Bibliam nimantsik wakin pushakoq religiösukuna kawëkäyänampaq kaqta y religionninkunata negayänampaq kaqta. Tsëmi Profëta Zacarïas kënö niyänampaq kaqta willakun:  “‘ Manam profëtatsu kä. Chakrachö murukoq nunallam kallä, porqui juk nunam jövin kënïpita wätakamarqan’. Tsënam tapuyanqa: ‘¿Imanirtaq makikichöqa kë herïdakuna këkan?’. Tsënam kënö contestanqa: ‘Këqa kuyar wätamaqnïkuna maqayämanqanmi’” (Zacarïas 13:4-6).

⁶ ¿Y mana alli religionkunawan juntutsuraq Diospa markantapis ushakäratsiyanqa? Manam. Jesusmi nirqan: “Dios acrashqancunata cuyar tse sufrimientucunata mana ras pasaratsiptenqa, manachi pipis salbacunmantsu” (Mateu 24:22, noqakunam yanayätsiyarqö). Apostolkunapa tiempunchöqa, Jerusalenta ushakätsiyänan këkaptinmi Jehoväqa päraratsirqan. Tsëtam “acrashqacuna” o ciëlupaq kaqkunaqa provechayarqan qeshpir ëwakuyänampaq. Tsënöllam kanan witsampis kanqa. Jehoväqa manam permitinqatsu “acrashqancunata” gobiernukuna ushakätsiyänanta. Markanta tsapänanrëkurmi, jatun sufrimientu qallashqatana ichik tiempupa päraratsinqa.

7, 8. (1) Mana alli religionpa ushakënin pärakäriptinqa, ¿imatataq rikätsikushun? (2) ¿Imanirtaq tsë witsanchöqa wakin nunakunapita jukläya kashun?

⁷ Mana alli religionkunapa ushakënin pasariptinqa, Jehoväta kuyanqantsikta o mana kuyanqantsiktam rikätsikunantsik höram kanqa. Mëtsikaq nunakunam ‘jircacunachö y qaqacunachö’ tsapäkïta ashiyanqa, juk parlakïchöqa gobiernukunachö y jatusaq neguciukunachö (Apocalipsis 6:15-17). Peru noqantsikqa Jehovächömi tsapäkïnintsik ashishun. ¿Mëtsikaq nunakuna tsë tiempuchö Jehoväpa sirweqnin tikrayänantatsuraq shuyarashwan? Manam. Porqui Jerusalenchöpis romänukuna witikuriyaptin manam mëtsikaq judïukunatsu cristiänu tikrayarqan. Sinöqa, cristiänu kaqkunam Jesus ninqanta wiyakur tsë markapita yarqukuyarqan. Tsëmi mana alli religionkunapa ushakënin pärarinqan tiempunchöpis, mëtsikaq nunakuna cristiänu tikrayänantaqa shuyarantsiktsu. Tsëpa rantinqa, cristiänuna kaqkuna Jehoväta rasumpa kuyanqantsikta y ciëlupaq akrashqakunata yanapanqantsikta rikätsikunantsik höram kanqa (Mateu 25:34-40, NM).

⁸ ¿Imakunaraq tsë tiempuchö pasakunqa? Manam alleqllaqa musyantsiktsu. Itsa tsë witsanchö kawananqa sasa (aja) kanqa y imëkantsiktapis jaqinantsik precisanqa. Jerusalenchö cristiänukunaqa wayinkunata jaqirirmi ëwakuyarqan, y imëkapam pasayarqan (Marcus 13:15-18). Tsëmi kënö tapukunantsik: “¿Listuku këkä imëkäkunatapis jaqirinäpaq? ¿Jehovällata kuyanqäta rikätsikunärëkurqa imëkatapis rurarinäpaq listuku këkä?”. Tsë witsanchöqa profëta Danielnömi, imëka pasakuptimpis Diosnintsikta adoraqqa noqantsiklla kashun (Daniel 6:10, 11).

9, 10. (1) Jatun sufrimientu witsanchö, ¿ima willakïtataq willakushun? (2) ¿Imanöraq sientikuyanqa chikimaqnintsikkuna?

 ⁹ Jatun sufrimientu witsanqa, mananam ‘alli willakïta’ yachatsikushunnatsu. Tsë tiempuqa pasashqanam kanqa, mas bienqa “ushakë” chämunan tiempunam kanqa (Mateu 24:14, NM). Mana mantsapakushpam ushakäyänampaq kaqta willakushun y nunakunaqa alläpam piñakuyanqa. Tsë willakïqa itsa kanqa Satanaspa makinchö këkaq nunakuna ushakäyänampaqna këkaptin. Apocalipsis 16:21 textum willakun, tsë willakïtaqa imëka ciëlupita janankunaman ishkikämoq rumikunatanö nunakuna rikäyänampaq kaqta y alläpa piñakur Diosta maldiciyänampaq kaqta.

¹⁰ ¿Imanöraq sientikuyanqa kë alläpa sinchi willakïkunata wiyarnin? Ezequielmi willakurqan Gogpita Gog jutiyoq juk grüpu nacionkuna imata pensanampaq kaqta, kënömi nin: “Witsäshaq tsapäkïninnaq këkaq markamanmi. Yamë y següru, perqannaq y punkunnaq kawakïkaqkunamanmi shamushaq”. Këchöqa Ezequiel willakun, Diospa markanta ushakätsita y imëkankunata apakïta munayänampaq kaqtam, porqui rikanqa ‘llapan nacionkunapita akrashqa markata, imëka cösaskunata y chakrakunata juntëkaq y patsapa chowpinchö këkaq markatam’ (Ezequiel 38:10-12). Jehoväpa sirweqninkunaqa “Patsapa chowpinchömi” këkäyanqa, juk parlakïchöqa llapan nunakunam rikäyanqa wakin nunakunapita jukläya kayanqanta. Nacionkunaqa mananam ciëlupaq akrashqakunata y yanapaqninkunata ushakätsita munëninta aguantanqanatsu.

11. (1) Jatun sufrimientu witsanchö pasanampaq kaqkunata, ¿mëqankunapis puntata pasakunampaq kaqta musyantsikku? (2) Señalkunata rikarqa, ¿imanöraq nunakuna sientikuyanqa?

¹¹ ¿Tsëpita imaraq pasakunqa? Bibliaqa willakun maskuna pasakunampaq kaqtam, peru manam willakuntsu mëqankuna puntata pasanampaq kaqta. Itsa wakinqa juntulla pasakunqa. Satanaspa makinchö këkaq nunakunapa ushakënimpaq parlarninmi Jesus kënö nirqan: “Señalcunam ricaconqa inticho, quillacho, qoyllurcunachopis. Lamar allapa feyupa qayarir cuyuptinmi, jinantin patsacho nunacuna mantsaquewan ni imano quetapis puediyanqatsu. Tsenam nunacuna mantsaquewan desmayariyanqa que patsa ushacänanta pensarnin; porqui llapan sielucho quecaqcunam cuyucurenqa. Tse öram llapan nunacuna ricayanqa Diospita Shamushqa Nunata pucutecho intino chipapäquicar, llapan puedeq queninwan shamicaqta” (Lücas 21:25-27; leyi Marcus 13:24-26). ¿Tsë ‘señalcunaqa’ imaraq kanqa? ¿Rasumpatsuraq tsëkuna ciëluchö pasakunqa? Tsëta musyanapaqqa shuyänantsikmi. Peru tsë señalkuna ima kanqanta mana musyarpis Diospa chikeqninkunaqa alläpam mantsakäyanqa tsëta rikëkur.

12, 13. (1) ¿Imataraq Jesus ruranqa “intino chipapäquicar, llapan puedeq queninwan” shamurnin? (2) ¿Imataraq tsë hörachö rurayanqa ciëlupaq akrashqakuna y Patsachö kawaqpaq kaqkuna?

¹² ¿Imataraq Jesus ruranqa “intino chipapäquicar,  llapan puedeq queninwan” shamurnin? Diosta llapan shonqunwan sirwishqa kaqkunatam premyun qonqa y llapan shonqunwan mana sirwishqa kaqkunatanam castiganqa (Mateu 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30). ¿Imanötaq ruranqa? Kikinmi kënö nirqan: “Que patsaman Diospita Shamushqa Nuna cutimorqa, shamonqa puedeq queninwanmi, llapan anjelnincunawan. Tsepitanam tronuman tecur, nunacunata jusganqa. Tsenam jinanatin nasionpita nunacuna nopanman ellucayanqa. Y juc mitseq üshacunata chiwacunapita raqueqnomi nunacunata raquenqa. Üsha caqcunatam derechu laduman acranqa; y chiwa caqcunatanam itsoq caq laduman acranqa” (Mateu 25:31-33). Këchöqa rikätsimantsik, llapan nunakunata juzganampaq kaqtam. Juk nunata llapan shonqunwan Diosllata mana sirwishqa kanqanta rikarqa, ‘chiwa’ o cabra kanampaqmi decidinqa y chipyëpa ushakänampaqmi condenarinqa. Peru juk nunata llapan shonqunwan sirwishqa kanqanta rikarqa, ‘üsha’ kanampaqmi decidirinqa y imëyaqpis kawakunampaqmi permitinqa (Mateu 25:46, NM).

¹³ Bibliam willakun ushakäyänampaq kaqta musyarir, imanö këtapis mana puëdir ‘chiwa’ kaqkuna alläpa waqayänampaq kaqta (Mateu 24:30). ¿Y imataraq tsë hörachö rurayanqa ciëlupaq akrashqakuna y Patsachö kawaqpaq kaqkuna? Jesus kënö ninqantam: “Que llapan niyashqaqcuna cumplicaptin, qamcuna balorta tsarir, cushishqa cayë; porqui librayänaqpaq ichicllanam pishenqa” (Lücas 21:28).

14, 15. (1) ¿Imaraq pasakunqa Magogpita Gog Diospa markanta ushakätsir qallëkuptin? (2) ¿Imapaqtaq Biblia parlëkan Jesusmi akrashqakunata ëllutsinqa nirqa?

¹⁴ ¿Imaraq pasakunqa Magogpita Gog Diospa markanta ushakätsir qallëkuptin? Bibliam nin: “Anjelnincunatam [Jesus] cachanqa jinantin mundupa ewar, mepita tsepitapis acrashqancunata elluyämunanpaq” (noqakunam yanayätsiyarqö, Marcus 13:27; Mateu 24:31). Këchöqa manam, ciëlupaq kaqkunata tsë hörachöraq akrakänampaqtsu ni ciëluta ëwayänampaq aprobashqa kayänampaqtsu parlëkan. Porqui jatun sufrimientu manaraq qallaptinmi, ciëluta ëwayänampaq aprobashqana kayanqa (Mateu 13:37, 38, NM; Apocalipsis 7:1-4). Tsë höraqa, ¿imapaqtaq parlëkan akrashqankunatam ëllutsinqa nirqa? Tsëtaqa parlëkan kë Patsallachöraq këkaq akrashqakunata Jesus premyun qor ciëluman apakunampaqmi (1 Tesalonicensis 4:15-17; Apocalipsis 14:1). Këqa pasakunqa Magogpita Gog Diospa markanta ushakätsir qallanqampita ichik tiempukunallatam (Ezequiel 38:11). Tsënam Jesus ninqannöpis “alli ruraq kaqkunaqa intinöraq chipapäyanqa Teytampa mandakïninchö” (Mateu 13:43, NM). *

¹⁵ Mëtsikaq nunakunam creiyan, Jesus mandakoq shamuptin rikäyänampaq kaqta y akrashqankunata cuerpï tödu apakunampaq kaqta. ¿Tsënötsuraq pasakunqa kë Patsallachöraq këkaq ciëlupaq akrashqakunawan? Manam. Porqui Bibliam yachatsikun, Diospita shamushqa nunaqa pukutëchö o mana rikakoqlla shamunampaq kaqta y ciëluchö señalkunata nunakuna rikäyänampaq kaqta (Mateu 24:30). Jinamampis Bibliaqa clärum kënö nin: “Allpapita rurashqa cuerpuntsicwanqa manam Diospa mandaquininman yequita puedintsictsu”. Tsë höraqa, ¿imanöraq kë Patsallachöraq këkaq akrashqakuna ciëluman apashqa kayanqa? Bibliam nin, puntataqa ‘ultimu caq trompeta waqecamonqan öra’ ‘illaqpita mana mäquillata’ ‘juclaya cuerpuyoqna ticrayanampaq’ kaqta (leyi 1 Corintius 15:50-53). * Tsëmi. kë Patsallachöraq këkaq ciëlupaq akrashqakunaqa, illaqpita mana rikakoq cuerpuyoqna llapankuna apashqa kayanqa.

16, 17. ¿Imaraqtaq pasakunqa Achkas manaraq casakuptin?

¹⁶ ¿144.000 reykuna llapankunana ciëluchö kayanqan höratsuraq Achkaspa casakïninta celebrayanqa? (Apocalipsis 19:9.) Manam. Tsëpaqqa juk cösaskunaraqmi pasakunqa. Yarpänantsikmi, ciëlupaq akrashqakuna kë Patsallachöraq këkäyaptin Diospa markanta Gog ushakätsir qallanqanta (Ezequiel 38:16). Diospa markanta ushakätsir qallaptin, ¿imataraq rurashun? Bibliam kënö nimantsik: “Kë kutichöqa manam pelyayankitsu. Sitiïkikunaman churakäyë y shëkarlla quedakuyë y rikäyë Jehovä imanö salvayäshunqëkita”. Jina ninmi: “Ama mantsakäyëtsu ni karkaryäyëtsu”  (2 Crönicas 20:17). Rikanqantsiknömi, kë Patsallachöraq këkaq ciëlupaq akrashqakunaqa, Diospa markanta Gog ushakätsir qallariptin imë höra karpis ciëluman apashqa kayanqa. ¿Tsëpitaqa imaraq pasakunqa? Apocalipsis 17:14 textum willakun Diospa chikeqninkuna, “Achcasta maqayänanpaq” kaqta. Jina ninmi, Achkaswan Dios akrashqankuna venciyänampaq kaqta. Awmi, Jesuswan 144.000 reykunam kë Patsachö këkaq Diospa markanta salvayanqa.

¹⁷ Armagedon guërraqa Diospa jutintam alabanqa (Apocalipsis 16:16). Mana yupëtapis puëdipaq mëtsikaq nunakunam salvakuyanqa. Peru chiwanö kaq nunakunaqa ushakäyanqam, y mana alli kaqqa mananam kë Patsachö kanqanatsu. Tsëmi sïqa, Armagedon pasariptin, Apocalipsis libru willakunqannö Achkas casakunqa (Apocalipsis 21:1-4). * Y kë Patsachö kawëkar quedaqkunataqa Jehoväqa kuyakïnintam rikätsinqa y imëka allikunatam qonqa. Tsë höra chëkamunantaqa alläpam shuyarëkuntsik (leyi 2 Pëdru 3:13).

18. ¿Imatataq ruranantsik imakuna pasakunampaq kaqta musyëkarnaqa?

¹⁸ Kananqa musyantsiknam ichik tiempullachöna imakuna pasakunampaq kaqta. ¿Peru imatataq ruranantsik? Apostol Pëdrum consejamantsik, imanö nuna kanqantsikta alleq rikäkunapaq. Jehoväpa piñakïnin junaq chämunantana yarpararmi, limpiu kawanantsik, Diosta kuyanantsik y pë mandamanqantsikta llapanta ruranantsik. Jina kënömi consejamantsik: “Cuyashqa wauqicuna panicuna, quecunata shuyaquicarqa, llutacunata mana rurashpana jutsannaqna cawacushun, alli cawecho quecaqta Diosnintsic tarimänantsicpaq” (2 Pëdru 3:11, 12, 14). Tsëmi Jehoväta adorëkarqa mana alli creenciakunawanqa takukänantsiktsu y yamë kawakïta apamoq reynintsik Jesucristutam imëpis yanapëkänantsik.