1. ¿Imatataq rurashwan Jehoväman markäkïnintsik sinchi këkänampaq?

MËTSIKAQ nunakunam rikäyanqanllaman creiyan. Y Bibliaqa, “manam pipis ni ime Diosta ricashqatsu” ninmi, tsëqa, ¿imanötaq Jehoväman creiyänampaq tsë nunakunata yanapashwan? (Juan 1:18.) ¿Imanötaq noqantsikpis alleq markäkushwan “mana rikakoq Dios” kanqanman? (Col. 1:15, NM.) Tsëpaqqa puntatam musyanantsik, pantatsikoq yachatsikïkuna imakuna kanqanta. Y tsëpitanam, nunakuna “Diosman creyicuyänanta pantatseq” yachatsikïkunata ushakätsinapaq, Biblia utilisëta alleq yachanantsik (2 Cor. 10:4, 5).

2, 3. ¿Ima ishkë creenciakunataq nunakunata pantatsin Dios rasumpa kanqanman creiyänanta?

² Nunakuna Diosta reqiyänanta pantatsikoq creenciaqa, imëkapis kikinllam rurakashqa niyanqanmi. Kë yachatsikïqa, Biblia ninqampa contranmi y nunakuna shumaq kawëta kushishqa shuyaräyänantam tsapan. Imëkapis kikinllam rurakashqa nirninqa rikätsikun kawënintsikqa mana precisanqantam.

³ Juk kaqnam, creacionismu nishqanman creeq religiosukunapa yachatsikïnin, pëkunaqa yachatsikuyan ciëluchö llapan këkaqkunata, Patsata y kawëta Diosnintsik kamanqampitaqa chunka waranqa watakunallaraq pasashqa kanqantam. Y kë Patsata y kawëtaqa joqta junaqkunallachö Diosnintsik kamashqantam; rasumpa kaptimpis cientïficukuna niyanqantaqa mana kaqpaqmi churariyan, tsënö yachatsikïtam creacionismu niyan. Biblia ninqantam respetä nirnimpis manam respetëkäyantsu, porqui mana creipaqtanö Biblia willakunqantam rikätsikuyan. Itsa këqa yarpätsimantsik apostulkunapa tiempunchö ‘rasonpa caqta’ mana entiendikarpis Diosta adoraqtukoq nunakunata (Rom. 10:2). Imëkapis kikinllam rurakashqa neq creenciawan creacionismu nishqan creencia mana alli kanqanta rikätsikunapaq,  ¿imanötaq Bibliata utilisashwan? * Tsëta ruranapaqqa alläpam precisan rasumpa kaqta alleq musyanantsik.

4. ¿Imataq yanapamashwan markäkunapaq?

⁴ Bibliaqa yachatsimantsik, rasumpa yachëta kuyanantsikpaq y ashinantsikpaqmi (Prov. 10:14). Jehoväqa munan, imëkapis imanö kanqanta musyanqantsikta y pruëbakunata rikanqantsikpita markäkïnintsik kanantam, y manam nunakunapa yachatsikïninkunapita y costumbrinkunapita kanantatsu (leyi Hebrëus 11:1). Peru tsëpaqqa, puntataqa creinantsik Jehovä rasumpa kanqantaran (leyi Hebrëus 11:6). Manam llutallatsu creintsik, sinöqa imanö kanqanta yachakur y tsëman pensarmi.

5. ¿Imataq rikätsimantsik Diosnintsik rasumpa kanqanman creinapaq?

⁵ Apostul Pablum, Dios kanqanman imanir creinapaq kënö nimarquntsik: “Diosta mana ricashqapis, que munducho llapan rurashqancunam musyatsimantsic Dios camashqanta. Tsemi jina musyarintsic Diosnintsic rasonpa Dios cashqanta y puedeq quenenqa mana imepis ushacashqanta” (Rom. 1:20). ¿Imanötaq Pablu ninqanwan yanaparinkiman Diosman mana creeq nunakunata? Tsëpaqqa itsa utilisankiman, Diosnintsik puëdeq y yachaq kanqanta rikätsikoq kamashqankunata. Kë qateqninchö wakinllata rikärishun.

6, 7. ¿Imanötaq escüdu cuenta ishkë tsapämaqnintsikkuna Jehovä alläpa puëdeq kanqanta rikätsikun?

⁶ Jehovä puëdeq kanqanqa clärum rikakun, imëka escüdu cuenta tsapämaqnintsik ciëluchö azulyarëkaq atmosfera nishqanchö y Patsapa iman niraq kallpanchö. * Atmosferaqa manam vientullatatsu qomantsik, sinöqa atmosfera janampa purïkaq qaqa niraq meteuritu nishqankunapitapis tsapämantsikmi. Tsë mëtsikasaq qaqakuna Patsawan chocarninqa ushakäratsinmanmi. Peru atmosferawan tinkurirqa ushakärinmi, y tsë ushakanqan höram paqaspaqa shumaq luzkunaman tikrarir rikakärin.

⁷ Jina juk tsapämaqnintsikqa, Patsapa shonqunchö këkaq iman niraq kallpam. Patsapa shonqunchöqa tsullütsishqa achachëkaq fiërrum tumakïkan, tsëmi juk kallpata jitamun Intipa (Rupaypa) alläpa achachënin Patsaman pasamunanta mana permitinampaq. Patsataqa entërumpa wankushqa cuentam këkätsin tsënöpa alläpa achachë pasamur mana rupamänapaq y mana dañamänapaq. Tsë kallpaqa alläpa achachëta y maskunatam ushakäratsin o juk lädupa ëwakunampaq tumaratsin, y tsëta ruranqan höram norti kaq läduchö y sur kaq läduchö imëka rikoq luzkuna rurakärin. Awmi, tsënö kanampaq patsätseq Jehoväqa “alläpa kallpayoqmi” (leyi Isaïas 40:26 *).

8, 9. ¿Imanötaq rikätsikun kawanapaq imëkakuna yanapakunqan Jehovä yachaq kanqanta?

⁸ Jehovä yachaq kanqantaqa rikantsik, kawanapaq imëkakuna yanapamanqantsikwanmi. Entërumpa perqayoq y atska nunayoq jatun markaman pensarishun. Perqankunaqa permitinmantsu juk lädupita yakuta  apayämunanta y basürata jorqayänanta. ¿Tsënö kaptinqa manatsuraq ichik tiempullachö basüra juntaptin tärëtapis puëdiyanmannatsu? Juk parlakïchöqa, tsë entërumpa perqayoq markanömi kë Patsantsikpis, yakuqa utilisäyänampaq tinkullam y basürataqa manam juk lädumanqa jitarita puëdiyantsu. Peru tsënö këkarmi imëka niraq mëtsika millon kawaqkunata imëyaqpis kawëkaqta katsita puëdin. Y tsënöqa katsita puëdin, mana alli kaqkunata alliman seguïdu tikratsita puëdirmi.

⁹ Yarpärishun shütanqantsik oxïgenullaman. Patsachöqa imëka niraq kawaqkunam shütayan oxïgenuta y jitariyämunqan kaqtaqa mananam yapëqa shütëta puëdiyannatsu mana alli kaptin. Tsënö kaptimpis oxïgenuqa manam imëpis ushakantsu. ¿Imanir? Porqui tsëtaqa verdi yurayoq plantakunam Intipa aktsinwan, yakuwan y Patsapa alimentunta shoqunqanwan alli oxïgenuman tikraratsin, tsënöpa yapë shutanantsikpaq, tsënö rurakanqantam fotosintisis nir reqiyan. Jehovämi kamanqan plantakunata utilisan kawënintsik qomänantsikpaq (Hëch. 17:25). Alläpa espantakïpaqmi ¿aw?

10, 11. ¿Imanötaq Jehovä yachaq kanqanta rikätsikun tiprashwan avion kuru?

¹⁰ Jina Jehovä yachaq kanqantaqa rikantsik tukïläya animalkuna imanö kayanqanwanmi. Animalkunaqa ishkë millonpita pachak millonyaqpis kanmanshi kë Patsachö (leyi Salmu 104:24 *). Jehoväpa yachaq kënintaqa rikärishwan juk ishkë animalkuna imanö kayanqanta musyarirllam.

¹¹ Monarca jutiyoq tiprashpaqa (pillpishpaqa) takshalla awjapa uchkunnöllan urusnin (toqshun). Tsënö këkarmi Inti mëpa ëwanqanta tantiyëkur 3.000 kilömetruta volan. ¿Imanötaq tsëtsika karuta ëwan? Jehovämi tsë ichikllëlla urusninta rurashqa tsënö tantiyëkur volanampaq. Jina pensarishun avion kuruman. Kë kurupaqa cada nawinchömi kima chunka waranqanö nawikuna kan. Tsëtsika nawikuna këkaptinmi, ichikllëlla urusninqa cada nawï rikanqanta imatapis raslla mäkurin.

12, 13. Jehovä cëlulakunata ruranqampita, ¿imataq masqa espantakïpaq?

¹² Peru mas espantakïpaqqa, llapan kawaqkunapa cëlulankunata Jehovä patsätsinqanmi. Këllaman pensarishun, cuerpuntsikchöqa pachak billönnömi cëlulakuna këkan. Y cada cëlulachömi, tumëpa ëwana kaq escalëra niraq ADN (acido desoxirribonucleico) nishqa këkan, tsëchömi qellqarëkan mas precisaq willakïkuna juk cuerpu imanö formakänampaq kaq.

¹³ ¿Ëka willakïtaq ADN nishqanchöqa këkan? Këta entiendirinapaqqa igualaratsishun juk CD discutawan. Juk discuqa katsita puëdin juk diccionariupa llapan willakïninkunatam. Peru takshalla cucharïtawan  tupushqa këkaq ADN nishqanqa katsita puëdin juk billon discukunachö këkaq llapan willakïkunatam. Juk parlakïchöqa, takshalla cucharïtawan tupushqa ADN nishqanqa, kë patsachö llapan nunakunapitapis 350 kuti masta nunakunata rurarita puëdin.

14. Imëka kamashqakunata yachaq nunakuna estudiar musyatsimanqantsikta rikar, ¿imataq ninki Jehoväpita?

¹⁴ Rey Davidmi nirqan, juk nunapa cuerpun imanö rurakänampaqqa juk libruchönö qellqarëkanqanta. Jehoväpaq parlarmi nirqan: “Rurakar qallëkaptïmi rikämarqëki, y imanö kanäpaq kaqqa librïkïchömi llapannïkuna qellqarëkarqan, rurakar qallanqä junaqpita patsë, ni imällapis manaraq rurakaptin” (Sal. 139:16). Davidqa cuerpun imanö kamashqa kanqanta rikarmi llapan shonqunwan Jehoväta alabarqan. Jehovä kamanqankuna imanö kanqanta yachaq nunakuna estudiar musyatsimanqantsikqa yanapamantsik, salmu qellqaqnöpis Jehoväta mas alabanapaqmi, kënömi alabarqan: “Alläpa espantakïpaq y alläpa shumaq rurashqam këkä, tsëmi alabashqëki. Ruranqëkikunaqa alläpa shumaqmi, tsënö kanqantam alleq mäkö” (Sal. 139:14). Tsënömi cläru rikantsik llapan kamashqakuna Dios kanqanta rikätsimanqantsikta. Peru, nunakunaqa manam cuentata qokuyantsu.

15, 16. a) ¿Imanötaq publicacionintsikkuna yanapakun Jehovä alläpa yachaq kamakoq kanqanta entiendiyänampaq? b) ¿Publicacionnintsikkunapa mëqan yachatsikïnintaq mas gustashurqunki?

¹⁵ Rikanqantsiknömi, kamashqakunaqa llapan puëdeq Dios kanqanta rikätsikun, tsëtam ¡Despertad! revistaqa atska watapana nunakunata rikätsishqa. Këllaman pensarishun, 2006 wata septiembri kaq revistachömi “¿Existe un Creador?” nishqan yachatsikï yarqamurqan, këmi yanaparqan, imëkapis kikinllam rurakashqa niyanqanwan y creacionismu creenciawan engañädu këkaqkunata. Juk panim Estädus Unïdus sucursalman kënö cartakurqan: “Kë revistawan yachatsikïqa alläpa allim kashqa. Llapan kawaqkuna imanö kanqanta yachatsikoq profesöram mañakurqan ishkë chunka revistakunata. Alumnunkuna katsiyänantam munarqan”. Juk wawqinam nirqan: “1940 watakuna ushëpitanam yachatsikur karqö y cäsi 75 watayoqnam kä, peru kanan killanöqa manam kushikushqatsu kä, kë ¡Despertad! revistaqa alläpa allim këkushqa”.

¹⁶ Kë qepa watakunachöqa ¡Despertad! revistachö yarqarëkämushqallam “¿Casualidad o diseño?” nishqan yachatsikï. Kë yachatsikïkunaqa rikätsikamun, llapan kamashqakuna alli yachëwan rurakashqa kanqantam, y tsëkunata rikar nunakuna imatapis rurëta procurayanqantam. Jina Diosta alabayänampaq nunakunata yanapanantsikpaqmi 2010 watachö chaskirqantsik ¿Es la vida obra de un Creador? follëtuta. Shumaq dibüjukunayoqmi, tsëta rikarnin Jehovä alläpa yachaq kamakoq kanqanta leyeqkuna mas entiendiyänampaq. Jina leyiyanqankunaman yarpachakunampaqmi, cada yachatsikïpa ushananchö tapukïkuna kan. ¿Kë follëtuwan yachatsikurqunkinaku?

17, 18. a) ¿Imanötaq wamrëkikunata yanapayankiman Diosman imanir creiyanqanta alleq entienditsikuyänampaq? b) ¿Imanötaq utilisäyarqunki Familiachö Diosta Adorana Hörachö Dios kamanqankunapaq parlaq follëtukunata?

¹⁷ ¿Kë shumaq follëtupita wamrëkikunawan yachakuyarqunkiku Familiachö Diosta Adorana Hörachö? Tsënöpam mas yanapayanki Diosta mas kuyayänampaq. Itsa jövin wamrëkikuna kan, colegiuchöqa pëkunatam mas yachatsita procurayan, imapis kikinllam rurakäkushqa neq yachatsikïta. Cientïficukuna, profesorkuna, y imëka rurayämunqankunam televisionparaq y  pelïculakunaparaq creitsimënintsikta munayan “imëkapis kikinlla rurakäkushqa” nir. Tsënö yachatsikïkunapita defendikuyänampaq wamrëkikunata yanapayë 2010 watachö yarqamoq El origen de la vida. Cinco cuestiones dignas de análisis nishqan follëtuwan. ¿Es la vida obra de un Creador? follëtunöllam jövinkunata yanapan “alli yarpachakur” defendikuyänampaq (Prov. 2:10, 11). Tsëmi yanapanqa escuëlachö yachatsiyanqan rasumpa o mana rasumpa kanqanta rikäyänampaq.

¹⁸ El origen de la vida follëtuqa rurakämushqa, “kikinllapita imapis rurakashqa kanqanta rikätsikoq tullum tarikärishqa” niyaptin, estudiëkaq wamrakuna raslla mana creiriyänampaqmi. Nunaqa mönupita shamunqanta o mana tsënö kanqanta kikinkuna alleq rikäyänampaqmi yanapan. Jina yachatsinmi, “cientïficukunam alleq estudiarnin willakarayämushqa kawëqa kikinllapita shamunqanta” nir niyaptin imanö contestayänampaq. Wamrëkikunaqa Diosman imanir creiyanqampita mana mantsashpa entienditsikuyänampaq listu këtam munayan, tsëmi teyta kaqkunaqa kë ishkan follëtukunata alli utilisäyänampaq yachatsiyänëki (leyi 1 Pëdru 3:15).

19. ¿Ima shumaq rurëtaq kapamantsik llapantsik cristiänukunapa?

¹⁹ Jehoväpa markan qomanqantsik shumaq yachatsikïkunaqa yanapamantsik llapan kamanqankunachö Diosnintsik imanö kanqanta rikänapaqmi y shonqupita patsë alabanapaqmi (Sal. 19:1, 2). ¡Noqantsikpaqqa alläpa kushikïpaqmi patsachö y ciëluchö llapan kaqkunata kamaq Jehoväta alabanqantsikqa! (1 Tim. 1:17.)