1, 2. (1) ¿Imanirtaq Danielqa Diospa rikënimpaq “yachanëpaq nuna” karqan? (2) ¿Imatataq noqantsikqa ruranantsik Danielnö cäsukoq kanapaq?

 BABILONIATA judïukuna prësu ëwayanqanchömi, mëtsika imäginkunayoq kanqanta y tsëchö nunakuna demoniukunata adoraqta rikäyarqan. Peru karqanmi Jehovällata sirweq judïukuna y manam jaqiyarqantsu Babiloniachö nunakuna mana alliman ishkitsiyänanta. Tsëchöqa këkäyarqan Danielwan kiman amïgunkunam (Daniel 1:6, 8, 12; 3:16-18). Pëkunam mituwan trabajaq cuenta yanapaqninkunatanö Jehoväta rikäyarqan. Cäsi llapan kawëninchö Daniel kë mana alli markachö tärashqa karpis, Danielqa “yachanëpaq nuna” kanqantam juk angel nirqan (Daniel 10:11, 19).

² Bibliata qellqayanqan witsanqa, mituwan trabajaq nunaqa makinchö këkaq mitutam munanqanmannö tikratseq. Rasumpa cristiänukunaqa musyantsikmi, Jehoväqa munanqannö nacionkunata cambianampaq derëchuyoq kanqanta, porqui pëllam ciëluchö y Patsachö mandakoqqa (leyi Jeremïas  18:6 a). Jina puëdinmi cada nuna cambianampaq yanapëtapis. Peru Jehoväqa manam cambianapaq obligamantsiktsu. Sinöqa, munan cambianapaq yanapamänantsikta kikintsik akrakunatam. Kë yachatsikïchömi rikärishun Jehovä cambianapaq yanapamënintsikta puëdinqanta. Kë kima tapukïtam contestashun: ¿Imakunatataq ruranantsiktsu Diospa consëjunkunata cäsukïta munarqa? ¿Imatataq ruranantsik ñampu mitunö Diosta cäsukur sïguinapaq? ¿Imanötaq teytakuna yanapakuyanman wamrankunata Jehovä yachatsiptin?

3. ¿Imakunataq mana wiyakoq këman tikraratsimashwam? Juk igualatsikïwan willakaramï.

³ Proverbius 4:23 textum nimantsik shonquntsikta tsapëqa mas precisaq kanqanta, porqui tsëwanmi kawantsik. Shonquntsik mana wiyakoq mana tikrakurinampaqqa, orgullösu këta, jutsa rurëkunata y mana markäkïyoq këtam jaqinantsik (rikäri “Maslla entiendinapaq” neq recuadruta). Mana cuidakushqaqa këkunam mana wiyakoqta y Diospa contran tikraratsimashwan (Daniel 5:1, 20; Hebrëus 3:13, 18, 19). Tsëmi pasarqan Judäpa reynin Uzïasta (leyi 2 Crönicas 26:3-5 b, 16-21 c). Qallananllachöqa wiyakoq y Diospa alli amïgunmi karqan. Tsëmi Jehoväqa yanaparqan mandakïninchö alli patsakashqa kanampaq. Peru “rey këninchö mas patsakärirnam orgullösu tikrakurirqan”. Tsëmi templuman ëwëkur inciensuta kayëta munarqan. Sacerdötikuna pëkunalla tsëta rurëta puëdiyanqanta niyaptinmi, Uzïasqa alläpam piñakurqan. Tsërëkurmi, Jehoväqa despreciarirqan y lepra qeshyawanmi castigarqan wanukunqanyaq (Proverbius 16:18).

4, 5. ¿Imataq pasakunman orgullösu këpita mana cuidakushqaqa? Juk igualatsikïwan willakaramï.

⁴ Orgullösu këpita mana cuidakushqaqa, wakinkunapita mas alli kanqantsiktam pensar qallëkushwan y Bibliapa consëjunkunata mana wiyakoqmi tikrakurishwan (Proverbius 29:1; Romänus 12:3). Juk congregacionpita Jim jutiyoq anciänuta pasanqanta rikärishun. Anciänu mayinkunawan juk reunionchö këkarmi jukta decidiyanqanwan acuerdutsu karqan. Tsëmi, pë kënö nin: “Manam kuyakoq këta rikätsikïkäyankitsu  nirmi tsë reunionpita ëwakurqä”. Joqta killa pasariptinnam juk congregacionman ëwakurqan, peru tsëchöqa manam nombrayarqantsu anciänu kanampaq. Alläpa llakishqa y piñashqam këkarqan y pë pensanqanqa alli kanqantam següru këkarqan, tsëmi yachatsikoq y reunionkunamampis chunka watakunapa ëwarqannatsu. Kananqa, cuentatam qokun orgullösu kanqanta y hasta pasëkanqankunapita Jehoväta culpanqantapis. Chunka watapam cristiänu mayinkuna watukayarqan, peru yanapayänantaqa manam munarqantsu.

⁵ Wakinkuna mana allita rurëkäyanqanta pensarninmi, Jimqa alläpa yarpachakoq. ¿Imatataq këpita yachakuntsik? Orgullösu karqa mana alli rurënintsikkunatam mana kaqpaq churar tsapäkur qallëkushwan. Tsënö pasamashqaqa, ñampu mitunö këtam jaqirishwan (Jeremïas 17:9). Imëllapis juk cristiänu mayintsik mana allipa tratëkamashqa o ima carguntsiktapis oqrashqa karqa, ¿imanötaq sientikurquntsik? ¿Orgullösuku karquntsik o cuentataku qokurquntsik cristiänu mayintsikkunawan yamë kë y Diosllapaq kë precisanqanta? (Leyi Salmu 119:165 d y Colosensis 3:13).

6. ¿Imaraq pasakunman jutsata rurarlla kakushqaqa?

⁶ Jutsata rurakïkar y rurëkanqantsikta tsapëkashqaqa, itsa Diospa consëjunkunata wiyakunanqa sasaraq (ajaraq) kanqa. Tsëqa, mas fäcilmi jutsata rurar sïguishun. Unëna mana allikunata rurashqa juk wawqim nirqan, tiempuwanqa conciencian manana llakitsinqanta (Eclesiastes 8:11). Juk tiempupa pornografïa rikaräkïta gustashqa juk wawqinam nirqan, mana cuentata qokushpa anciänukunapaq rimar qallëkunqanta. Tsë mana alli rurëninmi Jehoväwan amïgu këninta ushakëkätsirqan. Jutsata rurëkanqampita wakinkuna musyariyaptinnam anciänukunapa yanapakïninta chaskikurqan. Rasumpëpaqa llapantsikmi jutsasapa kantsik y jutsata rurarintsik. Peru consejamaqnintsikkunapaq mana allita parlar o tsapäkur qallëkushqaqa, shonquntsikmi chukru mitunö tikrakurinman. Tsëqa Diostam mañakunantsik perdonëkamänapaq y yanapëkamänapaq.

7, 8. (1) Israelïtakunata pasanqan, ¿imanötaq rikätsikun mana markäkïyoq këqa mana cäsukïman chätsikunqanta? (2) ¿Tsëpitaqa imatataq yachakuntsik?

⁷ Egiptupita israelïtakuna yarqurirninqa, rikäyarqan mantsakëpaq milagrukunata imanö Jehovä ruranqantam. Tsënö karpis, Jehovä Äninqan Patsaman chëkarnam mana cäsukur, shonqunkunachö chukru mitunö tikrakuriyarqan. Porqui markäkïninkunam pishirqan. Diosman markäkuyänampa rantinmi, mantsakuyarqan y Moisespita mana allita parlayarqan. Hasta esclävunö sirwiyanqan Egiptu markamanmi kutikïta munayarqan. Tsëmi shonqunchö nanatsikurnin, imëyaq tsë markan mana respetashpa tratanampaq kaqta Jehovä nirqan (Nümerus 14:1-4, 11; Salmu 78:40, 41). Tsë israelïtakunaqa desiertuchömi wanuyarqan, porqui mana wiyakoq kayanqantam rikätsikuyarqan y manam Jehoväman markäkuyarqantsu.

⁸ ¿Këpita imatataq yachakuntsik? Kanan noqantsikpis shumaq patsaman yëkïkantsiknam y markäkïnintsikmi pruëbaman churakëkan. Tsëmi alläpa precisan markäkïnintsik sinchi o mana sinchi këkanqanta musyanantsik. ¿Imanötaq  tsëta rurashwan? Mateu 6:33 textuchö Jesus änikunqanman pensarnin kënö tapukushun: “¿Rurëta munanqa y imatapis decidinqä rikätsikunku Jesus änikunqanman rasumpa creinqäta? ¿Qellërëkurku reunionkunaman y Diospita yachatsikoq ëwämantsu? ¿Imataraq rurashaq trabäjü tiemputa y kallpata qochimaptinqa? ¿Jaqishaqtsuraq mana alli nunakuna munëninkunamannö tikratsiyämänanta y Jehoväta sirwinäta michäyämänanta?”.

9. ¿Imanirtaq markäkïnintsikta seguïdu pruëbaman churanantsik y imanötaq tsëtaqa rurashun?

⁹ ¿Mana alli amïgukunapaq, congregacionpita qarqushqakunapaq y kushikï rurëkunapaq Biblia ninqanta wiyakuntsikku? Mana wiyakushqaqa shonquntsikmi chukru mitunö tikrakurinman. Tsënö pasaptinqa, rasllam wiyakunantsik Biblia kënö consejakunqanta: “Shonqiquicunata alli tapuyë ¿rasonpacu Teyta Jesucristuman marcäquicayanqui o manacu” (2 Corintius 13:5). ¿Imanötaq markäkïnintsikta pruëbaman churashwan? Bibliatam seguïdu yachakunantsik mana alli pensënintsikta altsanapaq y kikintsikwanmi honrädu kanantsik.

10. ¿Imataq yanapamäshun Jehoväpa makinchö ñampu mitunö kanapaq?

¹⁰ Ñampu mitunö kanapaqqa Diosnintsik qomarquntsik Bibliata, congregacionta y Diospita yachatsikïtam. Cada junaq Bibliata leyinqantsik y tsëman yarparanqantsikmi yanapamäshun, ñampu mitunö  Jehoväpa makinchö kanapaq. Israelchö reykunatam mandarqan leypita copiakunata rurayänampaq y cada junaq leyiyänampaq (Deuteronomiu 17:18, 19). Apostolkunaqa musyayarqanmi Diospa leyninta leyinan y tsëman yarpakachëqa yachatsikuyanqanchö alläpa precisanqanta. Tsëmi Mateupita Apocalipsis libruyaq qellqarnin atska kutipa Escritüras Hebrëaspita parlayarqan. Tsërëkurmi, nunakunata yachatsirninqa Diospa leyninkunata leyiyänampaq animayarqan (Hëchus 17:11). Tsënöllam noqantsikpaqpis, cada junaq Bibliata leyi y tsëman yarpakachëqa alläpa precisan (1 Timoteu 4:15). Tsëmi yanapamäshun humildi kanapaq y Jehoväpa shumaq yachatsikïninkunata chaskikunapaq.

11, 12. ¿Imanötaq Jehovä markanta utilizan cada ünuta yanapamänantsikpaq? Juk igualatsikïwan willakaramï.

¹¹ Jehoväqa musyanmi cada ünu imata wananqantsikta, tsëpaqmi markanta utilizan yanapamänapaq. 4 kaq pärrafuchö Jimpaq parlanqantsikta yarpärishun. Pëman juk anciänu yarpachakunqanta rikarmi juknöpana pensar qallëkurqan. Jimmi kënö nin: “Pasamanqampita culpayoq kanqätaqa manam imëpis nimarqantsu. Tsëpa rantinqa, rasumpëpa yanapamëta munanqantam nimarqan”. Kima killanö pasariptinnam tsë anciänuqa reunionman ëwayänampaq nirqan. Cristiänu mayinkuna alläpa kuyakïwan chaskiyanqantam Jimqa nin. Tsënö kuyakïta rikätsiyanqanmi yanaparqan juknöpana pensëta yachakunampaq. Cuentatam qokurirqan imanö sientikunqanqa alläpa mana precisanqanta. Anciänukunam warminkunawan animayarqan y ichikllapa ichikllapam Jehoväta yapë sirwir qallëkurqan. Jina 1992 wata 15 noviembri killa kaq La Atalaya revistachö “Jehová no tiene la culpa” y “Sirva a Jehová lealmente” neq yachatsikïkunata leyinqanmi yanaparqan.

¹² Tiempuwannam, Jimqa yapë anciänu karirqan. Tsëpita patsëqa, pënö problëmakunapa pasëkaqkunata markäkïninkunachö sinchi kayänampaqmi yanapashqa. Diospa amïgun kanqanta pensëkarnimpis tsënö mana kanqantam pëqa nin. Orgullösu kanqanrëkur precisaq cösaskunata rikänampa rantin, wakinkunapa mana alli rurëninkunata rikaranqantam alläpa llakikun (1 Corintius 10:12).

13. (1) ¿Imanö kanapaqtaq Diospita yachatsikunqantsik yanapamantsik? (2) ¿Pikunatataq yanapan yachatsikunqantsik?

¹³ Jina Diospita yachatsikïpis cambianapaq y mas alli nuna kanapaqmi yanapamantsik. Porqui Diospa Gobiernumpita yachatsikurqa, humildi kanqantsikta y santu espïritupa wayïnintam kawënintsikchö rikätsikuntsik (Gälatas 5:22, 23). ¿Diospita yachatsikunqantsikrëkur imachöpis alliyanqantsikta cuentata qokuntsikku? Diospita yachatsikur Cristu ruranqannö yachatsikushqaqa, nunakuna wiyakïtam munayanqa y juknöpanam rikämäshun. Tantiyarinapaq, Australia nacionchömi ishkë Testïgukuna yachatsikïkar juk warmipa wayinman chäyarqan. Pëqa alläpa piñakurmi mana allipa tratarqan. Tsënö kaptimpis, Testïgukunaqa respëtuwanmi wiyayarqan. Tsëpitanam tsë warmiqa disculpakur juk cartata sucursal wayiman qellqarqan. Kënömi nirqan: “Ishkaq nunakuna Diospa Palabrampita yachatsikïkaqta mana allipa tratanqäpita alläpam llakikü”. Këqa yachatsimantsik respëtuwan Diospita yachatsikïqa alläpa precisanqantam. Rikanqantsiknömi yachatsikunqantsikqa wakinkunata yanapan, jina kikintsiktapis alli nuna kanapaqmi yanapamantsik.

14. ¿Imatataq teytakuna rurayanman alli nuna kayänampaq wamrankunata yanapëta munarqa?

¹⁴ Wamrakunaqa humildim kayan y yachakïtam munayan (Mateu 18:1-4). Tsëmi teytakunaqa wamrankunata yanapayänan, wamrallaraq kayanqampita rasumpa kaqta yachakuyänampaq y kuyayänampaq (2 Timoteu 3:14, 15). Teytakuna wamrankunata yanapëta munarqa, puntataqa kikinkunam rasumpa kaqta kuyayanqanta rikätsikuyänan y Biblia ninqantam cäsukuyänan. Tsëmi wamrankunataqa yanapanqa rasumpa kaqta kuyayänampaq y cuentatam qokuyanqa teytankuna y Jehoväpis alläpa kuyayanqanta.

15, 16. Juk wamra congregacionpita qarqushqa kaptinqa, ¿imatataq teytakuna rurayanman Diosman markäkuyanqanta rikätsikuyänampaq?

¹⁵ Teytankuna wamrankunata rasumpa kaqpita yachatsiyaptimpis, wakin wamrakunaqa Jehovätam jaqiriyan o congregacionpita qarqushqam kayan. Tsëqa alläpa llakikïpaqmi familiankunapaq. Sudafrica nacionpita juk panim kënö nirqan. “Turïta qarquriyaptinqa wanushqa cuentam tikrarirqan, tsëqa alläpam llakitsiyämarqan”. Peru ¿imatataq pëwan teytankuna rurayarqan? Pëkunaqa Biblia ninqantam cäsukuyarqan (leyi 1 Corintius 5:11, 13). Teytankunaqa musyayarqanmi, Diospa consëjunkunata cäsukïqa mas alli kanqanta. Entiendiyarqanmi Diospa markampita qarqushqa këqa, Jehoväpa kuyakïnin kanqanta. Tsëmi, wamranwanqa parlayaq familia asuntuchö imapis alläpa precisaptinraq.

¹⁶ ¿Imanötaq tsë jövinqa sientikurqan? Tiempu pasariptinnam pëqa kënö nirqan: “Familiä mana chikimanqantaqa musyarqämi, pëkunaqa markanwan Jehovä ninqanllatam cäsukïkäyarqan”. Jina Jehovälla yanapëta y perdonëta puëdinqanta cuentata qokurirmi, alläpa wananqanta nirqan. Kë jövin Jehoväman kutiriptinqa familian alläpa kushishqam sientikuyarqan. Clärum këkan, imëpis Jehoväta cäsukurqa mas alli y kushishqam kawakushun (Proverbius 3:5, 6; 28:26).

17. (1) ¿Imanirtaq Jehovä munanqanta imëpis ruranantsik? (2) ¿Imanötaq tsëta ruranqantsik yanapamantsik?

¹⁷ Profëta Isaïasqa puntallapitanam willakurqan Babiloniachö këkaq judïukuna arrepentikurnin kënö niyänampaq kaqta: “Kananqa, oh Jehovä, qammi Teytäkuna kanki. Noqakunam mitu kayä, y qammi Mituwan Trabajaq kanki; llapäkunam makiki ruranqan kayä”. Jina kënöpis niyänanmi karqan: “Jehovällakuna alläpa piñashqallaqa ama kakullëtsu, ama imëyaqpis jutsäkunapita yarparäkïkëtsu. Rikëkällayämë llapäkunapis markëkim kayä” (Isaïas 64:8, 9). Humildi kashun y Jehoväta cäsukushun. Pë munanqanta imëpis rurashun, tsëqa Danielnömi alläpa precisaqpaq churamäshun. Jehoväqa Bibliawan, santu espïritunwan y markanwanmi sïguinqa yanapamarnintsik. tsënöpam shamoq tiempuchöqa jutsannaq ‘wanrancuna’ këman chäshun (Romänus 8:21).