1, 2. (1) ¿Imanötaq kanan witsan nunakuna kayan? (2) ¿Ima tapukïkunatataq kë yachatsikïchö contestashun?

EURÖPAPITA juk panim kënö nin: “Wamra kanqäpitam nacionnïchöqa alläpa mana allikunata rurayanqanta rikarqä, tsëmi gobiernupa contranchö këkaq grüputa yanaparqä. Y atska watakunapam juk terroristapa novian karqä”. Africapita juk wawqipis manaraq Testïgu karnin ruranqankunapaqmi kënö nin: “Noqa kasta nunakuna mas alli kayanqantam pensarqä, y juk grüpu polïticumanmi yëkurirqä. Y tsëchönam yachatsiyämarqan juk polïticachö kaqkunataqa wanutsiyänäpaq y hasta kastäkunapita kayaptimpis”. Jina Euröpapita juk paninam kënö nin: “Juk nacionpita o juk religionyoq kayaptinqa alläpam chikeq kä”.

² Tsënö niyanqanmi rikätsimantsik, nunakunaqa masraq imëka mana allikunata rurarnin autoridäkunapa contra churakäyanqanta, polïticarëkur rakikar ushashqa kayanqanta y nacionninkunachö täraq juk nacion nunakunata chikiyanqanta. Biblia ninqannömi nunakunaqa ima acuerdumampis chëta munayantsu (2 Tim. 3:1, 3). Peru cristiänukunaqa, ¿imatataq rurashwan cristiänu mayintsikkunawan unïdu sïguinapaq? Jesus ruranqampita yachakurninmi.  Porqui pë täranqan markachöpis nunakunaqa polïticarëkurmi rakikar ushashqa kayarqan. Tsëmi kë yachatsikïchö kë kima tapukïkunata contestashun: ¿imanirtaq Jesusqa ima grüpu polïticamampis mëtikurqantsu? ¿Imanötaq noqantsiktapis yachatsimarquntsik polïticaman mana mëtikunapaq? Y ¿imanötaq cläru rikätsikurqan derëchuntsikta välitsir pelyëqa mana alli kanqanta?

3, 4. (1) ¿Imatataq judïukuna shuyaräyaq kë Patsachö Jesus kanqan witsan? (2) ¿Y Jesuspa apostolninkunaqa imatataq shuyaräyarqan?

³ Jesus yachatsinqan mëtsika judïukunam Röma nacionpa mandakïnimpita libri këta munayarqan. Celöti nishqan grüpum tsëtaqa nunakunata alläpa yachatsiyaq. Tsënöqa pensayarqan Galilëapita Jüdas nuna pensanqanta qatirninmi. Pëqa, Diospa akrashqan tukurmi nunakunata engañarqan Röma gobiernupa contra churakäyänampaq. Josëfu jutiyoq nunam nirqan, Röma nacionta judïukuna impuestuta pagayaptin, Galilëapita Jüdas michanqanta y piñapanqanta. Tsë nunataqa Röma nunakunam wanuratsiyarqan (Hëch. 5:37). Wakin celötikunaqa, munayanqanta lograyänampaqmi hasta nunakunata mana alli tratayarqan.

⁴ Rasumpa kaqchöqa, cäsi llapan judïukunam shuyarëkäyarqan Diospa Akrashqan chämurnin Römapa mandakïnimpita librananta (Lüc. 2:38; 3:15). Mëtsikaqmi pensayarqan Diospa Akrashqanqa Israelchö gobernanampaq kaqta, y më tsë nacionchö këkaq judïukuna markankunaman kutiyänampaq kaqta. Tsëchi Bautizakoq Juanpis, “¿qamku Shamoqpaq Kaq kanki, o juk mastaraqku shuyäyäshaq?” nirnin Jesusta tapurqan (Mat. 11:2, 3). Itsa musyëta munarqan judïukuna alläpa shuyaräyanqanta juk nunaraq cumplinampaq kaqta. Jina Jesus kawariramuptinmi, Emaus markata ëwëkaq ishkë qateqninkuna Jesuswan tinkuriyarqan, tsëchömi niyarqan Diospa Akrashqanqa shuyaräyanqanta mana rurashqa kanqanta (leyi Lücas 24:21). Y tsëpita ichik tiempullatanam, apostolkunapis kënö nir Jesusta tapuyarqan: “Teytë, ¿kanan witsanku Israelpa gobiernunta yapë patsëkätsinki?” (Hëch. 1:6).

5. (1) ¿Imanirtaq Galilëapita nunakunaqa Jesus rey kananta munayarqan? (2) ¿Imanötaq Jesusqa tsënö pensayanqanta corregirqan?

⁵ Tsëta alläpa shuyararninchi Galilëapita nunakunaqa Jesusta rey kanampaq churëta munayarqan. Alleq parlanqanta rikar, qeshyapäkoqkunata jampeqta rikar y milagruta rurëkur nunakunata mikutsinqanta rikarchi alli rey kanampaq kaqta pensayarqan. Jesusqa pitsqa waranqa nunakunata mikuratsirmi, cuentata qokurirqan “shamïkurnin reyninkuna kanampaq mälas churëta munayanqanta”, tsëmi “jirkaman japallan ëwakurqan” (Juan 6:10-15). Y waräninnam Jesusqa nunakunata entienditsirqan, pëkunata mikutsinampaq kë Patsaman mana shamushqa kanqanta, sinöqa Diospita yachatsinampaq shamushqa kanqanta. Tsëmi kënö nirqan: “Trabajayë, peru ama ushakäreqlla mikïpaqqa, sinöqa nunapa Tsurin qoyäshunëkipaq kaq imëyaqpis kawëman chätsikoq mana ushakaq mikïpaq” (Juan 6:25-27).

6. ¿Imanötaq Jesusqa cläru entienditsikurqan polïticaman mëtikïta mana munanqanta? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁶ Wanunampaq ichikllana pishikaptinmi, Jesusqa cuentata qokurirqan wakin apostolninkunapis gobiernunta Jerusalenchö patsätsinampaq kaqta pensayanqanta. Y tsënö mana kanqanta entienditsinampaqmi cuentarqan mïna qellëpaq willakïta. Tsë willakïchöqa, karu markaman viajaq reypa tsurinqa kikin kanqantam nirqan (Lüc. 19:11-13, 15). Pilätupis alläpam  mantsarqan Jesus rey tikrarinanta. Tsëmi Jesusta kënö tapurqan: “¿Qamku judïukunapa reynin kanki?” (Juan 18:33). Peru Jesusqa polïticaman mana mëtikunampaq kaqta cläru rikätsirmi kënö contestarqan: “Gobiernüqa manam kë mundupitatsu” (Juan 18:36). Pëqa ciëlupitam mandakamunan karqan. Jina clärum nirqan kë Patsamanqa ‘rasumpa kaqpita musyatsikunampaq’ shamushqa kanqanta (leyi Juan 18:37).

7. ¿Imanirtaq fäciltsu kanman polïticaman mana mëtikïqa?

⁷ Jesusqa clärum musyarqan imata ruranampaq kë Patsaman shamushqa kanqanta. Tsënöllam noqantsikpis, imata ruranantsikta Diosnintsik munanqanta musyarqa polïtica asuntuman mëtikushuntsu, ni shonquntsikllachöpis pensashuntsu. Tsëta rurananqa itsa fäciltsu kanman. Congregacionkunata juk watukaqmi kënö nirqan: “Kë markakunachö nunakunaqa alläpa precisaqpaqmi churayan nacionninkunata. Y markankunapita nunakuna mandakuyänantam munayan, porqui tsënöpa alli kawakï kanampaq kaqtam pensayan. Nunakuna tsënö këkäyaptimpis, cristiänu mayintsikkunaqa Diospita mas yachatsikurninmi unïdu sïguiyashqa. Pëkunaqa imëka problëmatapis Diosnintsiklla altsamunampaq kaqmanmi confiakuyan”.

8. ¿Imakunapataq judïukuna pasayarqan?

⁸ Autoridäkuna alläpata mañakuyaptin y mana allikunata rurayaptinmi, nunakunaqa contran churakäyan. Jesus kawanqan witsanqa, judïukunataqa alläpatam impuestuta pagatsiyaq. Y masta pagayänanta munarninmi Röma nunakunaqa juk censuta rurayänampaq mandakuyarqan. Tsëta mana gustarmi Galilëapita Jüdasqa Röma gobiernupa contran churakärirqan. Nunakunaqa imëka cösasninkunapita, chakrankunapita y wayinkunapitam impuestuta pagakuyaq. Jina impuestu cobrakoqkunapis alläpam nunakunata sakyayaq. Y wakin impuestu cobrakoqkunaqa hasta autoridäkunatam pagayaq precisaq carguman churayänampaq. Y carguyoq tikrarirqa, rïcuyäyänampaqmi provechayaq. Zaqueu nunapis tsënömi rïcuyarqan (Lüc. 19:2, 8). Y wakin cobrakoqkunapis tsënöllachi rurayarqan.

9, 10. (1) ¿Imamantaq Jesusta chikeqninkuna ishkitsita munayarqan? (2) ¿Y imatataq yachakuntsik Jesus imanö contestanqampita? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

⁹ Jesuspa chikeqninkunaqa yachëllapa impuestu pagakïpaq tapuparninmi, autoridäkunapa contran o biennin parlatsita munayarqan. Tsë tapuyanqan impuestuqa juk junaq trabäjupa pägunmi karqan (leyi Mateu 22:16-18).  Tsë impuestupaqqa judïukuna alläpam piñakuyaq, porqui Röma gobiernupa sirweqnin kayanqantam rikätseq. Herödispa qatiraqninkunaqa, Jesustam impuestupaq mana allita parlatsita munayarqan “reypa contranmi” churakëkan nirnin acusayänampaq. Jina paguëkäyanqan alli kanqanta niptinqa, qateqninkuna jaqiriyänampaq kaqtam pensayarqan.

¹⁰ Jesusqa alleqraqmi pensarqan tapuyanqanta contestanampaq. Kënömi nirqan: “Römata gobernaqtaqa, Römata gobernaqpa kaqta pagayë, peru Diostaqa, Diospa kaqta” (Mat. 22:21). Jesusqa musyarqanmi impuestu cobrakoqkunaqa wakinqa mana alli kayanqanta. Peru manam tsëkunapita parlëtatsu precisaqpaq churarqan, tsëpa rantinqa Diospa Gobiernunlla imëkä problëmakunata altsamunampaq kaqpita willakïtam mas precisaqpaq churarqan. Y pë ruranqantam llapantsik qatinantsik. Allinö kaptimpis, manam polïticu asuntumanqa ni ichikllapis mëtikunantsiktsu. Autoridäkuna mana allikunata rurayanqankunapita parlanantsikpa rantin o mana allitanö rikänantsikpa rantinqa, Diospa Gobiernunllamanmi confiakunantsik. Jina Dios munanqannömi allikunata rurëta procurantsik (Mat. 6:33).

11. ¿Imanötaq mana alli rurëkunata vencishwan?

¹¹ Mëtsika nunakunam polïticaman alläpa creiyaq, peru Testïgu tikrarirqa tsënö pensayanqanta chipyëpam jaqiyashqa. Gran Bretäñapita juk panim kënö nin: “Juk universidächö estudiarirmi, derëchükunata defendeq polïticu tikrarirqä. Imëkanöpapis yana kaq nunakunapa derëchuntam defendita munaq kä, porqui alläpam sufriyashqa kayarqä. Nunakunawan discutitaqa allipam yachëkoq kä, peru tsëpitaqa mana allim sientikoq kä. Manam cuentata qokoqtsu kä nunakuna juk color kayanqanrëkur chikinakuyanqanqa shonqunkunachö kanqanta, y shonqunkunachö cambiayänan precisanqanta. Peru Bibliata yachakur qallëkurqa, kikïraq shonqüpita chiki këta jorqanä precisanqantam cuentata qokurirqä. Y juk yulaq nanam pacienciawan yanapamarqan tsëta shonqüpita jorqanäpaq. Kananqa sëñas congregacionchömi precursöra këkä. Y llapan nunakunatam yachatsita procurä”.

12. ¿Imapita cuidakuyänampaqtaq discïpulunkunata Jesus nirqan?

¹² Jesus kë Patsachö kanqan witsan religionkunaqa polïtica asuntumanmi alläpa mëtikuyaq. La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús nishqan librun willakun, tsë witsankunachö judïu religionkunaqa imëkä polïticanö kayanqanta. Tsëmi Jesusqa discïpulunkunata kënö nirqan: “Nawikikunata kichëllata katsiyë; cuidakuyë fariseukunapa levadürankunapita y Herödispa levadürampita” (Mar. 8:15). Herödispaq parlarqa itsa parlëkarqan pëta apoyaq nunakunapaq. Y juk kaq grüpuqa karqan fariseukunapa grüpunmi, pëkunaqa munayaq Römapa mandakïnimpita judïukuna librakäyänantam. Jina Jesusqa, Mateu libruchö parlarqan saduceukunapaqmi. Pëkunaqa Römapa mandakïninchö sïguitam munayaq, porqui mëtsikaqmi Röma gobiernupita precisaq cargukunata chaskishqa kayarqan. Jesusqa discïpulunkunata clärum willarqa tsë kiman grüpukunapa “levadürankunapita” o yachatsikïninkunapita cuidakuyänampaq (Mat. 16:6, 12). Tsënöqa Jesus parlarqan, Galilëapita nunakuna reyninkuna kanampaq churëta munayanqampita ichik pasariptinllam.

13, 14. (1) ¿Imamantaq nunakuna chäyan polïticaman religion mëtikuptin? (2) ¿Imanirtaq mana alli rurayanqanta rikarqa mana allikunata rurarnin altsëta tïrashwantsu? (Rikäri kë yachatsikïpa qallananchö këkaq dibüjuta).

¹³ Polïticaman religion mëtikuptinqa, nunakunaqa chikinakïman y wanutsinakïmanmi chäyan. Tsëmi Jesusqa discïpulunkunata nirqan, tsënö pasakuptinqa ni mëqampa biennimpis mana yarquyänampaq. Precisaq sacerdötikuna  y fariseukunaqa Jesusta rikäyarqan puëdeq polïticutanö y puëdeq religiösutanömi, tsëmi cargunkuna peligruchö kanqanta pensarnin wanutsita munayarqan. Y Kënömi niyarqan: “Tsënöllata jaqirishqaqa, llapanmi pëman markäkur qallëkuyanqa, y Röma nunakunaqa shamïkurmi sitiuntsikta y nacionnintsikta qochiramäshun” (Juan 11:48). Tsëmi mandakoq kaq sacerdöti Caifasqa, Jesusta imanö wanutsiyänampaq patsätsir qallëkurqan (Juan 11:49-53; 18:14).

¹⁴ Caifasqa paqasllapam soldädukunata mandarqan Jesusta tsariyänampaq. Jesusqa musyarqanmi Caifas imanir tsëta rurëkätsinqanta. Tsëmi Jesusqa ultimuta cenayanqanchö apostolninkunata mandarqan espädata ashiyänampaq. Ishkë espädallawanmi juk precisaq yachatsikïta yachatsinan karqan (Lüc. 22:36-38). Tsë paqasllam Pëdruqa mana kaqpita Jesusta tsarikäyanqanta rikarnin alläpa piñakurqan y juk nunapa rinrinta wallurapurqan (Juan 18:10). Peru Jesusqa kënömi Pëdruta nirqan: “Espädëkita sitiunman kutitsi, porqui espädata tsareq kaqkunaqa, espädawanmi wanutsishqa kayanqa” (Mat. 26:52, 53). Tsëta nirmi cläru yachatsikurqan, qateqninkunaqa mana cäsukoq nunakunanö mana kayanqanta, y tsë asuntupaqqa tsëllaraqmi mañakushqa karqan (leyi Juan 17:16). Jesuspa qateqninkunaqa mana alli rurëkunata kikin Diosnintsik ushakätsinampaq kaqmanmi markäkuyänan karqan.

15, 16. (1) ¿Imanötaq Diospa Palabranqa wakin cristiänukunata yanapashqa nuna mayinkunata mana chikiyänampaq? (2) ¿Jehoväqa sirweqninkuna imanö kayanqantataq rikan?

¹⁵ Qallanan pärrafukunachö parlanqantsik cristiänu mayintsikkunaqa Jesus ninqampitam yachakuyarqan, y Cristunö këta munarmi cambiariyarqan. Wamra kanqampita nacionninchö alläpa mana allikunata rurayanqanta rikashqa Euröpapita panim kënö nirqan: “Chikinakïkuna y maqanakïkuna justiciata mana apamunqantaqa clärum rikarqö, tsëpa rantinqa, wanuriyan o piñashqallam kawakuyan. Noqaqa Bibliachömi yachakurqö rasumpa alli kawakïtaqa Diosnintsiklla apamïta puëdinqanta, tsëqa alläpam kushitsimashqa. Tsëmi tsë shumaq willakïpitaqa 25 watapana yachatsikïkä”. Africapita wawqinam, lanzanta ‘santu espïritu qokunqan espädawan’ o Diospa Palabranwan cambiarishqa (Efes. 6:17). Kananqa shamoq tiempuchö yamë kawakï kanampaq kaqtam, pï mëta yachatsikïkan. Y kastan mas mejor kanqanta pensaq Euröpapita juk kaq paninam, Testïgu tikrarirqa unë chikinqan kastapita juk Testïguwan casakurirqan.

¹⁶ ¡Tsënö cambiukunata ruranantsikqa alläpam precisan! Diosta mana sirweq nunakunataqa, alläpa vientuwan laqcheqsäkïkaq lamartawanmi Bibliaqa igualatsin (Is. 17:12; 57:20, 21; Rev. 13:1). Nunakunaqa polïtica asunturëkurmi rakikashqa, chikinakur y imëka mana allikunata rurar kayan. Peru noqantsikqa, yamë y juknölla kawakïtam procurantsik. Pasëpa rakikashqa këkaq nunakunapita, sirweqninkuna juknölla kanqantsikta rikämarnintsikqa Jehoväqa alläpam kushikun (leyi Sofonïas 3:17 *).

17. (1) ¿Imakunataq yanapamäshun cristiänu mayintsikkunawan juknölla kawakunapaq? (2) ¿Imapitataq qateqnin kaq yachatsikïchö yachakushun?

¹⁷ Kë yachatsikïchöqa, cristiänu mayintsikkunawan juknölla kawakunapaq kima yanapakïkunatam rikarquntsik. Puntataqa, Diospa Gobiernun llapan mana alli rurëkunata altsamunampaq kaqmanmi markäkunantsik. Jina, polïtica asuntukunamanqa manam mëtikunantsiktsu. Jinamampis, imëkanöpam chikinakïta y maqanakïta evitëta procuranantsik. Qateqnin kaq yachatsikïchöqa, punta cristiänukuna llapan nunakunata igualpa rikäyänampaq kallpachakuyanqantam rikäshun.