1, 2. a) ¿Ima mana allikunapataq israelïtakuna pasëkäyan? b) ¿Jina pikunataq Carmëlu jirkaman chäriyan?

DIOSPA profëtan Elïasqa mëtsika nunakunatam Carmëlu nishqan jirkaman nakar witsëkaqta rikan. Patsa tsëraq atsikyëkaptimpis nunakuna paqwë waktsa kayanqanqa clärum rikakun. Kima wata pullan usyashqa kaptinmi ni imapis kantsu.

² Tsë llapan nunakunapa chowpimpam Baalpa 450 sacerdötinkuna ñukirëkarllana pasariyan. Alërum rikakïkan Jehoväpa profëtan Elïasta wanïpa chikiyanqanqa. Diospa mëtsika sirweqninkunata reyna Jezabel wanutsishqa kaptimpis, Baalta adorayanqampa contran churakar Elïasqa sïguikanllaran. Peru ¿imëyaqraq tsarakunqa? Itsachi tsë mana alli profëtakunaqa pensayan juk nunallaqa llapankunata vencita mana puëdinampaq kaqta (1 Rëy. 18:4, 19, 20). Jina rey Acabpis carrëtanwanmi chärin, y pëpis chikipanmi Elïasta.

3, 4. a) ¿Imanirtaq Elïas ichikllapis mantsanqanta nintsik? b) ¿Ima tapukïkunapa respuestankunatataq rikäshun?

³ Kë japallan profëtaqa mana imëpis rikanqantam kanan junaq rikanqa. Awmi, rikëninchömi mëqan rasumpa kaq religion kanqan y mëqan mana alli kaq religion kanqan cläru musyakanqa. ¿Imanöraq tikrarirqan tsëkuna pasakunampaq ichikllana pishinqan hörakuna? Biblia ninqannöpis, Elïasqa ‘noqantsicno nunallam carqan’, tsëqa mëraq ichikllapis mantsarqan (leyi Santiägu 5:17). Rasun kaqchöqa, Diosta manana wiyakoq nunakunapa, Diospa contran churakashqa reypa, y yawarta rikëpaq ërayäkoq sacerdötikunapa chowpinchö këkarqa, japallanchi sientikun (1 Rëy. 18:22).

⁴ ¿Imanöpataq israelïtakunaqa tsëläya llakikïkunapa pasëkäyan? ¿Y imatataq yachakïta puëdintsik tsë junaq pasakunqampita? Yachakurishun Diosman markäkunqanta (yärakunqanta) profëta Elïas imanö rikätsikunqanta, y pëpita yachakunqantsik imachö yanapamänantsikpaq kaqta.

5, 6. a) ¿Imataq Israelchö alläpana mirëkushqa? b) ¿Imakunata rurartaq rey Acabqa Jehoväta alläpa piñatsishqa?

⁵ Cäsi llapan kawëninchömi profëta Elïasqa rikashqa rasumpa kaq Diosta adorëta israelïtakuna mana kaqpaq churayanqanta, y llakikurpis manam tsëta michëta puëdishqatsu. Mëtsika watakunapanam israelïtakunaqa Jehovä Diosta sirwita jaqirïkur, juk nacionkunapa mana alli diosninkunata adorar këkäyan. Peru profëta Elïaspa tiempunkunapaqqa, alläpanam mirëkushqa mana alli dioskunata adorë, y rasumpa kaq Diosta adoraqkunaqa ushakëkäyannam.

⁶ Rey Acabpis Jehoväta piñatsirmi imëka mana allikunata rurëkan. Sidon nacion reypa Jezabel jutiyoq warmi wamranwanmi casakushqa. Tsë warmiqa imëkatam rurëkan Jehovä adorëta paqwë jaqirir, Baal-llatana israelïtakuna adorayänampaq. Acabpis warmimpa munëninta rurarmi Baalta adorayänampaq juk templutawan altarta ruratsishqa. Pëmi mas puntata tsë mana alli diospa puntanman qonqurikurqan (1 Rëy. 16:30-33).

7. a) ¿Imanirtaq Baalta adorayanqanqa alläpa melanëpaq karqan? b) ¿Imanirtaq ëka tiempu usyanqampaq parlar Biblia mana contranakunqanta nintsik? ( Recuadruta rikäri.)

⁷ ¿Imanirtaq Baalta imanö adorayanqanqa alläpa melanëpaq karqan? Cäsi llapan israelïtakunatam rasumpa kaq Dios sirwita jaqiratsirqan. Jinamampis tsë religionchöqa diosninkunata adorarmi imëka rakchakunata ruranakuyaq, ollqukuna y warmikunam templukunachö jukwan jukwan pununakur kakuyaq, y hasta wamrakunatapis kayayaqmi. Tsëmi Jehoväqa atska tiempupa usyanampaq kaqta rey Acabta willanampaq Elïasta kacharqan, y tsë usya imë ushanampaq kaqqa Elïaspa makinchö kanqanta musyatsinampaq (1 Rëy. 17:1). Tsëpita atska watakuna pasariptinran Elïasqa rey Acabman kutirqan, y llapan nunakunata y Baalpa sacerdötikunata Carmëlu jirkaman ëllunampaqmi (qorinampaqmi) nirqan. *

8. ¿Imanirtaq precisan unë witsankuna Baalta imanö adorayanqampita yachakunantsik?

⁸ Peru ¿imanirtaq precisan tsë witsankuna pasanqampita yachakunantsik? ¿Imachötaq kanan witsan yanapamäshun Baalta  imanö adorayanqampita yachakunqantsik? Musyanqantsiknöpis, kanan witsanqa manam kannatsu tsë diosta adorayänan templukuna ni altarkuna. Tsënö kaptimpis, tsëkunaqa manam unë witsankunallatsu pasakurqan (Rom. 15:4). Baal nishqan jutiqa “duëñu” o “patron” ninanmi, y Jehoväqa munarqan israelïtakuna pëta ‘baalninkunatanö’, o juk parlakïchöqa ‘duëñunkunatanö’ rikäyänantam (Is. 54:5). Kananna këman pensarishun: ¿manaku kanan witsan nunakunapis llapanta puëdeq Diosta adorayänampa rantin, mëtsika ‘patronkunata’ adorayan? Nunakunaqa qellëta, profesional këta, fiestakunata, lluta pununakïkunata y maskunata diosninkunatanö rikar y puntaman churarmi, ‘duëñunkuna’ cuenta Jehovätaqa juk kuchuman churariyan (Mat. 6:24; leyi Romänus 6:16). Juk parlakïchöqa, unë witsan Baalta adorarnin rurayanqankunataqa kanan witsampis më tsëchömi rurayan. Rikanqantsiknöpis, unë witsankuna Jehoväta y Baalta imanö adorayanqampita yachakunqantsikmi, kanan witsan pita adorëkanqantsikta cuentata qokunapaq yanapamäshun.

9. a) ¿Imanirtaq Carmëlu jirkaqa alli sitiu karqan Baalta adorayanqan ni imapaq mana sirwinqan cläru rikakänampaq? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.) b) ¿Ima nirqantaq Elïas israelïtakunata?

⁹ Carmëlu jirkapa janampitaqa më tsëmi rikakun: amänunchö këkaq Jatun (Mediterraniu) lamar, jawan kinrëchö këkaq Cison uran pampakuna y Lïbanu jirkakunapis. * Peru Inti (Rupay) aktsir qallëkamuptinqa llapampis tsakishqa këkanqanmi rikakärin. Abrahanpa tsurinkunata Jehovä qonqan imëkata wayoq chakrakunachöqa mana tamyaptinmi ni imapis wayunnatsu, y tsënöqa këkan israelïtakuna juiciunnaq kayanqampitam. Tsëchö ëllurëkaq israelïtakunaman chärirmi Elïas kënö nin: “¿Imëyaqraq ishkëta pensar weqroq weqroq puriyanki? Qamkunapaq Jehovä rasumpa kaq Dios kaptinqa, pëta qatir ëwayë; peru Baal rasumpa kaq dios kaptinqa, pëta qatir ëwayë” (1 Rëy. 18:21).

10. ¿Ima ninantataq Elïas nirqan israelïtakuna ‘weqroq weqroq purikäyanqanta’?

¹⁰ ¿Ima ninantataq Elïasqa “weqroq weqroq puriyanki” nirqan? Tsë nunakunaqa manam cuentata qokuyaqtsu Baalta o  Jehoväta karpis jukninllata adorayänan precisanqanta. Ishkanta adorëta puëdiyanqantam pensayaq: melanëpaqkunata rurarnin Baalta kushitsita puëdiyanqanta, y imëkapita tsapänampaq Jehoväta mañakïta puëdiyanqantam creiyaq. Itsachi pensayaq murukïninkunata y animalninkunata Baal bendicinampaq kaqta, y “tröpakunapa mandaqnin Jehovä[na]” guërrakunachö yanapanampaq kaqta (1 Sam. 17:45). Peru juk alläpa precisaq asuntutam qonqëkuyarqan, y kanan witsampis pï mëmi tsëtaqa qonqayan: Jehoväqa manam munantsu pëta adorëkar juk dioskunata adorayänanta. Kamamaqnintsikqa shuyaran y munan pëllata adoranantsiktam. Tsëmi juk dioskunatawan pëta adorayanqantaqa ni imapaqpis chaskintsu, antis piñakunmi (leyi Exodu 20:5).

11. ¿Imata ruranapaqtaq yanapamantsik Carmëlu jirkachö Elïas parlanqan?

¹¹ Awmi, israelïtakunaqa ishkë nänipa ëwëta procuraq cuentam “weqroq weqroq” o juk nänipita juk näniman pintir y kutir këkaqnö këkäyarqan. Kanan witsankunapis tsënöllam wakinkunaqa juk “baalkunata” puntaman churarnin ichikllapa ichikllapa Jehovä Diosta sirwita jaqiriyan. Tsëmi Jehoväta imanö  sirwikanqantsikta y imakunata puntaman churëkanqantsikta cuentata qokunapaq Elïas ninqanqa alläpa yanapamantsik.

12, 13. a) ¿Ima pruëbata rurayänampaqtaq Elïas nirqan? b) ¿Imanötaq Elïasnö Jehoväman markäkunqantsikta rikätsikuntsik?

¹² Tsëpitanam Elïasqa Baalpa sacerdötinkunata nin juk pruëbata rurarnin pï rasumpa kaq Dios kanqanta musyayänampaq. Juk altarta rurëkur y jananman juk sacrificiuta churëkurmi diosninkunaman mañakuyänan ninata tsaritsinampaq. Jina Elïaspis tsënöllam ruranqa. ¿Imapaqtaq tsëta rurayan? “Ninata tsaritseq kaq rasumpa kaq Dios kanqan” musyakänampaq ninmi Elïasqa. Clärum këkan, Elïasqa musyannam pï rasumpa kaq Dios kanqanta. Awmi, Diosman alläpa markäkurmi chikeqninkunataraq tsëta puntata rurayänampaq nin. Tsënam chikeqninkunaqa sacrificäyänampaq kaq töruta akrarir Baalman mañakur qallëkuyan (1 Rëy. 18:24, 25). *

¹³ Kanan witsankuna milagrukunata manana rurarpis, Jehoväqa manam cambiashqatsu, y Elïasnöllam noqantsikpis pëman markäkïta puëdintsik. Këllaman pensarishun, Biblia ninqanman mana creeqkunata tarirqa manam mantsashwantsu imata creiyanqanta parlakarayämunantaqa. Elïas ruranqannöpis, kikin Dios ima rasumpa kanqanta rikätsikunantam jaqinantsik. ¿Imanötaq tsëta rurashwan? Kikintsikllaman markäkunapa rantinmi, “mana alli rurëkunata [creenciakunata] altsanapaq” qellqatsishqa Bibliata utilisashwan (2 Tim. 3:16, NM).

14. ¿Imanötaq Baalpa profëtankunata Elïas penqakatsin, y imanirtaq tsëta rurarqan?

¹⁴ Baalpa profëtankunaqa sacrificiunkunata alistëkurmi diosninkunaman mañakur qallëkuyan. Kutin kutinmi “¡oh Baal, wiyëkalläyämë!” nirnin sinchipa qayakuyan. Mëtsika hörakunam tsënö rurayan. “Peru manam ni ima voz wiyakurqantsu, ni pï wiyarqantsu” ninmi Bibliaqa. Pullan junaqkunanöna këkaptinnam Elïasqa tsë engañakoq profëtakunata penqakatsirnin qallëkun, Baalninkunaqa imëka rurëyoq karnin o ismakoq ëwashqa karnin mana wiyanqanta o punukashqa kar pipis riyatsinanta wananqantam nin. Nïkurnam, “llapan kallpëkikunawan qayayë” nin. Clärum këkan, pëpa alleqmi musyan Baalta  adorayanqanqa mana imapaqpis sirwinqanta, y llapan nunakuna tsëta cuentata qokuyänantam munan (1 Rëy. 18:26, 27).

15. ¿Imanötaq Baalpa sacerdötinkunata pasanqan rikätsikun Jehoväta mana kaqpaq churëqa upa kë kanqanta?

¹⁵ Tsëta wiyarirnam Baalpa profëtankunaqa masraq löcuyäriyan, tsëmi “llapan kallpankunawan qayakur y costumbrinkunamannö qarankunata cuchillukunawan y naväjakunawan roqukur qallëkuyarqan yawarninkunapis pullpullyar ëwanqanyaq”. ¡Y mana kaqllapaqmi tsëkunatapis rurayarqan! Biblia ninqannöpis, “manam ni ima voz wiyakurqantsu, ni pï wiyarqantsu ni ichikllapis cäsurqantsu.” (1 Rëy. 18:28, 29.) Rikanqantsiknöpis, Baal jutiyoq diostaqa Satanasllam yuritsirqan nunakunata creitsirnin Jehoväpita rakinampaq. Clärum këkan Jehoväpita mas alli duëñu mana kanqan, y juk dioskunata asheqkuna llakishqa y penqakïchö quedayanqanqa (leyi Salmu 25:3 y 115:4-8).

16. a) ¿Imataraq israelïtakunaqa itsa yarpäyarqan Jehoväpaq Elïas sharkatsinqan altarta rikëkur? b) ¿Imanötaq Elïas rikätsikurqan llapan shonqunwan Jehoväman markäkunqanta?

¹⁶ Mas tardiyäriptinnam, Elïasna sacrificiuta ruranan höra chärin. Puntataqa alli kaq religionta chikeqkuna juchutsiyanqan altartaran yapë shäritsin. Y 12 rumikunawanmi perqan, itsachi tsëtaqa ruran Israelchö këkaq chunka kastakuna, Moisespa tiempunchö 12 kastakunapita manaraq rakikäyaptin Jehovä qonqan Leyta wiyakuyänan precisanqanta yarpäyänampaq. Nïkurnam sacrificiuta alistarir entërunman yakuta laqchipun, Y tsë yakuqa itsachi amänunchö këkaq Jatun lamarpita karqan. Jina altarpa jiruroqnimpapis patsata uchkïkurmi juntanqanyaq yakuta winan. Rikanqantsiknöpis, Elïasqa atska tiempum shuyararqan profëtankunapa sacrificiunman Baal ninata tsaritsinanta, peru kikinqa, sacrificiu ruranqanman nina mana tsarinampaqnömi imëkata ruran. Tsënömi rikätsikun Diosninman llapan shonqunwan markäkunqanta (1 Rëy. 18:30-35).

17. ¿Imakunapaq yarpachakunqantataq mañakïninchö Elïas rikätsikurqan, y imatataq mañakïnimpita yachakïta puëdintsik?

¹⁷ Tsëpitam Elïasqa wallka palabrakunallawan mañakurnin Jehoväta willarin imakunapaq yarpachakunqanta. ‘Israelchö  Diosqa’ Jehovälla kanqan y Baalqa ni imapaq mana sirwinqan musyakänantam masqa munan, y tsëtaran puntata mañakun. Tsëpitanam mañakïninchö rikätsikun pëqa Diospa sirweqninlla kanqanta y Jehovä alabashqa kananta munanqanta. Y ushananchönam rikätsikun israelïta mayinkunapaq alläpa yarpachakunqanta, awmi, Jehovä “shonqunkunata kutikätsinanta” y mana alli rurëninkunapita arrepentikuyänantam munan (1 Rëy. 18:36, 37). Diosman manana markäkur imëka llakikïkunaman chäyashqa kaptimpis, Elïasqa kuyanmi marka mayinkunata. ¿Y imatataq rikätsikun noqantsikpa mañakïnintsikkunaqa? ¿Diosta kuyanqantsikta, qollmi shonqu kanqantsikta y sufrikaqkunata llakipanqantsiktaku?

18, 19. a) ¿Imanötaq Elïas mañakunqanta Jehovä contestarqan? b) ¿Imata rurayänampaqtaq israelïtakunata Elïas mandarqan, y imanirtaq Baalpa sacerdötinkunaqa llakipëpaqtsu kayarqan?

¹⁸ Elïas mañakur qallëkuptinqa itsachi wakinkunaqa pensayarqan Jehoväpis Baalnölla penqakïman chätsikoq y mana kaq dios kanampaq kaqta. Peru rasumpa kaq Dios kanqanqa rasllam rikakurirqan, Biblia willakunqannöpis, ‘Jehoväpa ninan ishkimurmi’ “ofrendata, churarëkaq yamtakunata, rumikunata y allpakunata pasëpa mikurirqan, y zanjachö këkaq yakutapis chipyëpam laqwarirqan” (1 Rëy. 18:38). ¡Imanö espantakïpaqtam Jehoväqa rurarin! ¿Y imanötaq tikrariyan tsëchö këkaqkunaqa?

¹⁹ Llapankunam sinchipa “¡Jehovämi rasumpa kaq Diosqa! ¡Jehovämi rasumpa kaq Diosqa!” niyan (1 Rëy. 18:39). Tsëran rasumpa kaqta cuentata qokuriyan. Peru ¿cuentata qokuyanqanllawantsuraq ushanman karqan? Rasun kaqchöqa ciëlupita nina ishkimoqta rikëkur Jehovä rasumpa kaq Dios kanqanta cuentata qokuyanqanllaqa manam markäkïyoq kayanqantatsu rikätsikun. Tsëmi Elïasqa markäkïninkunata juknöpa rikätsikuyänampaq nin. Unëpitana rurayänampaq kaqta rurayänampaqmi mandan: Jehoväpa Leynin ninqanta rurayänampaq. Leyqa mandakoq uli (llulla) profëtakunata y juk dioskunata adoraqkunata wanutsiyänampaqmi (Deut. 13:5-9). Baalpa sacerdötinkunaqa pasëpam Jehoväta chikiyan y munënin rurakänanta michëtam procurayan. ¿Llakipäyanmantsuraq karqan? Këllaman pensarishun: ¿kikinkunaqa llakipäyarqanku Baalninkunapaq sacrificiuta  rurar kayayanqan wamrakunata? (Leyi Proverbius 21:13; Jer. 19:5.) Clärum këkan, tsë nunakunaqa manam llakipëpaqtsu kayarqan. Tsëmi Elïasqa llapanta wanutsiyänampaq mandakurqan, y tsëtam israelïtakunaqa rurayarqan(1 Rëy. 18:40).

20. ¿Imanirtaq wakinkunaqa acuerdutsu kayan Baalpa profëtankunata wanutsiyanqanwan, peru imatataq cuentaman churayänan?

²⁰ Kanan witsanqa, mëtsikaq nunakunam acuerdutsu kayan Carmëlu jirkachö pasakunqan imachö ushanqanwan. Tsëchö pasanqanta qatir wakin religiösukuna chikiyanqankunata wanutsiman o maqëman chäyänampaq kaqtam pensayan. Y llakikïpaqqa tsëta ruraq religiösukuna kayanqanmi. Peru Elïasqa manam kikimpa yarpëninllapitatsu tsëta rurarqan. Jehoväta wiyakurmi mana allita ruraqkunata wanutsiyänampaq mandakurqan. Peru kanan witsan rasumpa kaq cristiänukunaqa musyayanmi Elïasnö rurëta mana puëdiyanqanta, y ima armawampis chikeqninkunata wanutsiyänanta Biblia michanqanta. Tsëpa rantinqa, Pëdruta Jesus kënö ninqantam wiyakuyan: “Cutitsï espadequita wardananman; porqui pipis espadawan maqacoqqa, jina espadallawanmi wanonqa” (Mat. 26:52). Shamoq tiempuchöqa Tsurin Jesusta utilisarmi kikin Jehovä justiciata ruranqa.

21. ¿Imanirtaq nintsik Diosman markäkïta Elïaspita yachakïta puëdinqantsikta?

²¹ Rasumpa kaq cristiänukunaqa imanöpis kawanqantsikwanmi Diosman markäkunqantsikta rikätsikunantsik (Juan 3:16). Y tsë asuntuchöqa Elïaspitam alläpa yachakuntsik. Pëqa Jehovällatam adorarqan y wakinkunapis tsëta rurayänampaqmi yanapakurqan. Manam mantsarqantsu Baalta adorë mana kaqllapaq kanqanta y Jehoväpita nunakunata rakikätsinampaq tsë religionta Satanas yuritsinqanta rikätsikïta. Peru tsëta rikätsikunampaqqa manam kikinllamantsu Elïasqa markäkurqan, sinöqa Diosmanmi. Mëqan alli kaq religion kanqanta rikätsikunampaq alli kallpachakunqanqa clärum këkan, tsënöllam noqantsikpis kanan witsan rurashwan.