1, 2. a) ¿Jasche xubʼij ri apóstol Pablo che ri loqʼoqʼebʼal are «ri nim kʼu na uqʼij» chkiwach ri nikʼaj chi bʼantajik? b) ¿Jas preguntas kqil na?

 ARE chiʼ ri apóstol Pablo xchʼaw chkij ri e bʼantajik junam rukʼ ri kojonik, ri eyebʼal kʼuʼxaj y ri loqʼoqʼebʼal, xubʼij wariʼ: «Ri nim kʼu na uqʼij [...], are ri loqʼoqʼebʼal kʼuxaj» (1 Cor. 13:13). ¿Jasche xubʼij wariʼ? Rumal che pa ri petinaq kajwataj ta chik che kʼo qakojonik chrij ronojel ri utzujum ri Jehová, rumal che oj kʼo chi riʼ pa ri kʼakʼ uwach Ulew. Are kʼu amaqʼel kqaloqʼoqʼej na ri Jehová y ri e winaq. Wajun loqʼoqʼenik ksach ta uwach.

² Rumal che amaqʼel kqakʼut na loqʼoqʼenik, chqilaʼ oxibʼ preguntas. Nabʼe, ¿jasche rajawaxik kqaloqʼoqʼej qibʼ? Ukabʼ, ¿jas kqabʼan che ukʼutik che kqaloqʼoqʼej qibʼ? Y, urox, ¿jas kqabʼan che unimarisaxik ri loqʼoqʼebʼal chqaxoʼl?

3. ¿Jasche rajawaxik kqaloqʼoqʼej qibʼ?

³ ¿Jasche rajawaxik che amaqʼel kqaloqʼoqʼej qibʼ? Rumal che are chiʼ kqabʼan wariʼ, tajin kqakʼutu che oj qastzij cristianos. Ri Jesús xubʼij wariʼ chke ri utijoxelabʼ: «Rumal kʼu waʼ konojel kketaʼmaj na chi ix nutijoxelabʼ, we kiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ» (Juan 13:35). Xuqujeʼ ri loqʼoqʼenik kubʼano che kkʼojiʼ junamil chqaxoʼl. Rumal laʼ, ri Pablo xubʼij  che «rukʼ we riʼ, kʼo ronojel utzil» (Col. 3:14, Ri Tyoxlaj Wuj). Y kʼo jun chi rumal che rajawaxik kqaloqʼoqʼej qibʼ. Ri apóstol Juan xutzʼibʼaj wariʼ chke ri cristianos: «Ri kuloqʼoqʼej ri Dios, xuqujeʼ rajawaxik kuloqʼoqʼej ri rachalal» (1 Juan 4:21). Rumal laʼ, are chiʼ kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej ri qachalal, tajin kqakʼutu che xuqujeʼ kqaloqʼoqʼej ri Jehová.

4, 5. Chayaʼ jun kʼutbʼal chrij ri loqʼoqʼebʼal che kqanaʼ che ri Dios y ri loqʼoqʼebʼal chke ri qachalal.

⁴ ¿Jas ubʼanik ri loqʼoqʼebʼal che kqanaʼ che ri Jehová rukʼ ri kqanaʼ chke ri qachalal? Rech kqachʼobʼo, chojchoman chrij ri ubʼanik ri qanimaʼ rukʼ ri nikʼaj chi parte re ri qacuerpo. Jun doctor kkunik kretaʼmaj jas ubʼanom ri ranimaʼ jun winaq are chiʼ kunaʼo we kʼo upulso che ri uqʼabʼ. ¿Jas kukʼut wariʼ chqawach?

⁵ Junam rukʼ jun doctor che kretaʼmaj jas ubʼanom ri ranimaʼ jun winaq are chiʼ kunaʼ ri upulso, ri oj xuqujeʼ kojkunik kqilo jas ubʼanom ri qaloqʼoqʼenik che ri Jehová are chiʼ kqil ri loqʼoqʼebʼal che kqakʼut chke ri qachalal. We kqilo che ri qaloqʼoqʼebʼal chke ri qachalal qajinaq uchuqʼabʼ, xuqujeʼ je ubʼanom riʼ ri qaloqʼoqʼebʼal che ri Jehová. Are kʼu, we amaqʼel kqakʼut ri qaloqʼoqʼebʼal chke ri qachalal, wariʼ kukʼutu che sibʼalaj nim ri qaloqʼoqʼebʼal che ri Jehová.

6. ¿Jasche rajawaxik kojok il che rilik we ri qaloqʼoqʼebʼal chke ri qachalal qajinaq uchuqʼabʼ? (1 Juan 4:7-9, 11).

⁶ ¿Jasche rajawaxik kojchoman chrij we qajinaq uchuqʼabʼ ri qaloqʼoqʼebʼal chke ri qachalal? Rumal che wariʼ kukʼutu che ri qachilanik rukʼ ri Jehová kʼo pa kʼax. Wariʼ kukʼut chqawach ri tzij che xubʼij ri apóstol Juan: «Ri man kuloqʼoqʼej ta ri rachalal ri rilom, ¿jas ta kʼu lo kubʼano kkuʼin ta che uloqʼoqʼexik ri Dios ri man rilom taj?» (1 Juan 4:20). ¿Jas kqetaʼmaj? Xaq xiw kojqaj chuwach ri Jehová we keqaloqʼoqʼej ri nikʼaj chik (chasikʼij uwach 1 Juan 4:7-9, 11).

7, 8. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che kqaloqʼoqʼelaʼ qibʼ?

⁷ Kʼi mul kqariq pa ri Biblia ri taqanik che kubʼij: «Chiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ» (Juan 15:12, 17; Rom. 13:8; 1 Tes. 4:9; 1 Ped. 1:22; 1 Juan 4:11). Wajun loqʼoqʼenik riʼ kkʼiy pa qanimaʼ; kʼo ta nijun kilowik. Are kʼu, ¿jas kqabʼan che ukʼutik wajun loqʼoqʼenik che kqanaʼ pa qanimaʼ rech kkil ri nikʼaj chik? Rukʼ ri kqabʼij y ri kqabʼano.

⁸ Kʼo kʼi kqabʼano rech kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej ri qachalal. Ri Biblia kuya jujun kʼutbʼal. «Amaqʼel are chibʼij ri qastzij chixoʼl ri jun rukʼ ri jun chik» (Zac. 8:16). «Chixjeqel kʼut pa jamaril ri jujun kukʼ ri nikʼaj chik» (Mar. 9:50). «Nim kʼu cheʼiwilaʼ wi taq iwibʼ» (Rom. 12:10). «Rumal kʼu riʼ, chikʼamowaj iwibʼ» (Rom. 15:7). «Chisachalaʼ imak chbʼil taq iwibʼ» (Col. 3:13). «Chitoʼlaʼ iwibʼ chuxeʼ taq ri e iweqaʼn» (Gál. 6:2). «Chikuʼbʼisalaʼ ikʼuʼx» (1 Tes. 4:18). «Chiyalaʼ ichuqʼabʼ» (1 Tes. 5:11). «Chibʼanalaʼ chʼawem rukʼ Dios piwiʼ» (Sant. 5:16).

9. ¿Jasche kqabʼij che uyaʼik kichuqʼabʼ ri nikʼaj chik are ukʼutik loqʼoqʼebʼal? (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

⁹ Chqilampeʼ más jas kqabʼano rech kqakʼut loqʼoqʼenik junam rukʼ ri xqil kan pa ri jun párrafo. Ri Pablo xubʼij: «Chikuʼbʼisalaʼ ikʼuʼx». ¿Jasche kqabʼij che ukubʼsaxik kikʼuʼx nikʼaj chik are jun ukʼutik che keqaloqʼoqʼej? Jun wuj kubʼij  che ri tzij «kubʼsal ukʼuʼx» pa griego che xukoj ri Pablo kraj kubʼij «che kojkʼojiʼ rukʼ jun winaq che kbʼisonik y kqakubʼsaj ukʼuʼx». Rumal laʼ, are chiʼ kqakubʼsaj ukʼuʼx jun qachalal che tajin kuriq jun kʼax, kqatoʼo rech kuya ta kan upatanexik ri Jehová. Are chiʼ jun qachalal kajwataj tobʼanik che rumal jun kʼax che tajin kuriqo, we kqaya tobʼanik che tajin kqakʼut riʼ che kqaloqʼoqʼej (2 Cor. 7:6, 7, 13).

10. ¿Jas ubʼanik ri toqʼobʼisal wachaj rukʼ ri uyaʼik kubʼsal kʼuʼx?

¹⁰ Unaʼik toqʼobʼisal wachaj y ukubʼsaxik ukʼuʼx jun winaq nim ubʼanik. ¿Jasche kqabʼij wariʼ? Are chiʼ kel qakʼuʼx che jun winaq che tajin kuriq kʼax, kqaj kqaya tobʼanik che. Nabʼe kel qakʼuʼx che ri winaq tekʼuriʼ kqaya kubʼsal kʼuʼx che. Are jeʼ kubʼan ri Jehová qukʼ. Ri Pablo xubʼij che ri toqʼobʼisal wachaj che kunaʼ ri Dios chke ri winaq wariʼ kubʼano che kraj kukubʼsaj kikʼuʼx. Y xubʼij che ri Jehová «are Tataxel waʼ ri kutoqʼobʼisaj qawach, are Dios waʼ ri kukubʼsaj qakʼuʼx pa ronojel» (2 Cor. 1:3). Rukʼ ri tzij «ri kutoqʼobʼisaj qawach», ri Pablo xchʼaw chrij ri kunaʼ jun winaq are chiʼ kutoqʼobʼisaj uwach jun chik. Y kubʼij che ri Jehová «are Tataxel» o ri kpe wi ri toqʼobʼisal wachaj rumal che nim ubʼanik ri toqʼobʼisal wachaj che kunaʼo. Y wajun toqʼobʼisal wachaj riʼ kubʼano che kukubʼsaj qakʼuʼx «pa konojel ri qakʼaxkʼolil» (2 Cor. 1:4). Junam rukʼ ri joron che kel lo pa jun ukʼiyibʼal jaʼ che keʼutoʼ ri winaq che kchaqij kichiʼ, ri Jehová keʼutoʼ ri tajin kkiriq kʼax y kuya kubʼsal kʼuʼx chke. ¿Jas kojtoʼwik rech kqakubʼsaj kikʼuʼx nikʼaj chik junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová? Are che kqakʼut utz taq bʼantajik che kʼo ubʼanik rukʼ ri kubʼsal kʼuʼx. Chqilampeʼ jujun chke.

11. Junam rukʼ ri kubʼij Colosenses 3:12 y 1 Pedro 3:8, ¿Jas taq bʼantajik kojkitoʼo rech kqakʼut loqʼoqʼebʼal y kqakubʼsaj kikʼuʼx ri nikʼaj chik?

¹¹ ¿Jas kojtoʼwik rech kqaya ta kan uloqʼoqʼexik qibʼ y kqakubʼsaj qakʼuʼx? Are ukʼutik bʼantajik junam rukʼ unaʼik ri kkinaʼ ri nikʼaj chik, ri loqʼoqʼenik y ri toqʼobʼisal wachaj (chasikʼij uwach Colosenses 3:12; 1 Pedro 3:8). Are chiʼ kqanaʼ toqʼobʼisal wachaj y nikʼaj chi bʼantajik kubʼano che kqaj keqatoʼ ri nikʼaj chik che tajin kkiriq kʼax. Ri Jesús xubʼij wariʼ: «Che kʼu ri tzʼebʼenik ri kʼo pa ri ranimaʼ ri winaq, are waʼ kel uloq pa uchiʼ. Ri utzalaj winaq chke ri utzalaj taq jastaq ri kʼo pa ranimaʼ kresaj wi uloq ri utz» (Mat. 12:34, 35). Sibʼalaj nim ubʼanik che kqakubʼsaj kikʼuʼx ri nikʼaj chik rukʼ wariʼ tajin kqakʼutu che keqaloqʼoqʼej.

12. a) ¿Jasche rajawaxik kqachajij qibʼ? b) ¿Jas pregunta kqatzalij na uwach?

¹² Qonojel kqaj kqanimaj ri taqanik riʼ: «Chqaloqʼoqʼelaʼ qibʼ» (1 Juan 4:7). Are kʼu masach chqe ri xubʼij kan ri Jesús: «E kʼi winaq kajarobʼ na ri kiloqʼobʼal kʼuʼx» (Mat. 24:12). Rukʼ ri e tzij riʼ, ri Jesús tajin ta kubʼij che kʼi chke ri utijoxelabʼ kkiya kan uloqʼoqʼexik kibʼ. Paneʼ je wariʼ, are kʼu rajawaxik kqachajij qibʼ y kqabʼan ta qe ri kkibʼan ri winaq re wajun uwach Ulew riʼ che kʼo ta loqʼoqʼenik chkixoʼl. Rumal laʼ, chqilampeʼ ri urespuesta wajun pregunta riʼ: ¿jas kqabʼan che retaʼmaxik we qas keqaloqʼoqʼej ri qachalal?

13. ¿Jas weneʼ kkojow pa kʼax ri qaloqʼoqʼenik?

 ¹³ Ri kqabʼan che retaʼmaxik we qas keqaloqʼoqʼej ri qachalal are ri kqabʼan chuwach ri kesach wi (2 Cor. 8:8). Jun chke wariʼ are ri xubʼij kan ri apóstol Pedro: «Puwiʼ ronojel, chikojoʼ ichuqʼabʼ che uloqʼoqʼexik iwibʼ, rumal rech chi ri loqʼoqʼebʼal kʼuʼx kubʼano chi kesachtaj kʼi mak» (1 Ped. 4:8). Ri qaloqʼoqʼenik chke ri qachalal kkoj pa kʼax are chiʼ kkibʼij o kkibʼan kʼax chqe.

14. Junam rukʼ ri kubʼij 1 Pedro 4:8, ¿jas loqʼoqʼenik rajawaxik kqakʼutu? Chayaʼ jun kʼutbʼal.

¹⁴ Chqilampeʼ ri tzij che xubʼij kan ri Pedro. Ri nabʼe taq tzij re ri versículo 8 kubʼij chqe ri loqʼoqʼenik che rajawaxik kkʼojiʼ qukʼ. Are chiʼ ri Pedro xubʼij «chikojoʼ ichuqʼabʼ che uloqʼoqʼexik iwibʼ» ri e tzij riʼ kraj kubʼij «che más kkʼiyik». Ri parte b re ri versículo kchʼaw chrij ri utzilal che kuya ri loqʼoqʼenik: kuchʼuq ri kimak ri qachalal. Ri loqʼoqʼebʼal kjunamataj rukʼ jun atzʼyaq che kojkunik kqalikʼo, che xa ta jun makaj kuchʼuq, xaneʼ «kʼi mak». Pa wajun contexto riʼ, «kesachtaj» o kuchʼuqu kraj kubʼij ukuyik makaj. Junam rukʼ ri kubʼan jun atzʼyaq che kuchʼuq ri tzʼilobʼinaq wi,  ri loqʼoqʼebʼal che kqanaʼ chke ri nikʼaj chik kubʼano che kqakuy ri kesach wi.

15. ¿Jas utzilal kqariqo are chiʼ sibʼalaj kojloqʼoqʼenik? (Colosenses 3:13).

¹⁵ Ri loqʼoqʼenik che kqanaʼ chke ri qachalal rajawaxik kubʼan chqe che kqakuy kimak, paneʼ kʼax kqabʼan che ubʼanik (chasikʼij uwach Colosenses 3:13). Are chiʼ kqakuy kimak ri nikʼaj chik, kqakʼutu che sibʼalaj nim ri qaloqʼoqʼenik y are kqabʼan ri kqaj chuwach ri Jehová. ¿Jas más kojtoʼwik rech kqakuy kimak ri qachalal?

16, 17. ¿Jas kojtoʼwik rech kqasach kimak ri nikʼaj chik? Chayaʼ jun kʼutbʼal. (Xuqujeʼ chawilaʼ ri e wachbʼal).

¹⁶ Are chatchoman chrij ri utz ri kkibʼan ri nikʼaj chik, are ta ri kesach wi. Chatchoman chrij che at kʼo kukʼ ri qachalal tekʼuriʼ kiwesaj jun ifoto. Rech knaʼtaj wajun qʼij riʼ chawe, kawesaj oxibʼ fotos. Tekʼuriʼ kawilo che jun chke ri xawesaj kʼo jun qachalal che qas ta utz xel chupam ri foto. ¿Jas kabʼan riʼ rukʼ ri foto? Weneʼ kachup ri utz ta xelik y are kakʼol kan ri kebʼ, rumal che utz xixel chupam.

¹⁷ Ri fotos che keqakʼolo kunaʼtasaj chqe ri qʼij che xeqesaj. Wariʼ kunaʼtasaj chqe ri xqabʼan kukʼ ri qachalal che xuya kikotemal chqe. Are kʼu chatchoman chrij che jun qachalal xubʼij o xubʼan jun kʼax chawe che utz taj. Utz we kasach kanoq o kachupu junam rukʼ ri kabʼan  rukʼ ri foto che utz ta xelik (Prov. 19:11; Efes. 4:32). Rumal che kʼi utz taq jastaq qabʼanom rukʼ wajun qachalal riʼ che uyaʼom kikotemal chqe, utz che kqasach kan ri kʼax che xubʼan chqe junam rukʼ ri xqabʼan rukʼ ri foto che qas ta utz xelik.

18. ¿Jas chrij kchʼaw wi wajun kʼutunem riʼ che nim ubʼanik?

¹⁸ ¿Jasche rajawaxik kqaya ta kan ukʼutik loqʼoqʼebʼal chbʼil qibʼ? Junam rukʼ ri qilom chik, are chiʼ kqakʼut loqʼoqʼenik chke ri qachalal xuqujeʼ tajin kqakʼutu che kqaloqʼoqʼej ri Jehová. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik ri loqʼoqʼenik che kqanaʼ chke ri qachalal? Jun ukʼutik are che kqakubʼsaj kikʼuʼx. Y rech kqaya ta kan ubʼanik wariʼ, rajawaxik kqakʼutu che nim keqil wi. ¿Jas más kojkunik kqabʼano rech kqakʼutu che kqaloqʼoqʼej qibʼ? Are che kqakuy kimak ri nikʼaj chik.

19. ¿Jasche rajawaxik kqaloqʼoqʼej qibʼ kimik?

¹⁹ ¿Jasche nim ubʼanik che kqaya ta kan ukʼutik loqʼoqʼenik kimik? Chqilampeʼ ri xubʼij ri Pedro: «Kpe kʼu na ri qʼij are taq kekʼis konojel ri jastaq. Utz bʼaʼ chixchomanoq, [...] chikojoʼ ichuqʼabʼ che uloqʼoqʼexik iwibʼ» (1 Ped. 4:7, 8). ¿Jas ri kkʼulmataj na rumal che más naqaj chi kʼo wi ri kʼisbʼal taq qʼij? Are chiʼ ri Jesús xtzijon kukʼ ri utijoxelabʼ xubʼij wariʼ: «Ketzelax na iwach kumal konojel ri winaq rumal rech ri nubʼiʼ» (Mat. 24:9). Rech kqaya ta kan upatanexik ri Jehová paneʼ itzel kojkil ri winaq, rajawaxik kkʼojiʼ junamil chqaxoʼl. Ri Satanás kraj kutukij qawach, are kʼu kkun ta che ubʼanik wariʼ we kqaya ta kan uloqʼoqʼexik qibʼ, rumal che ri loqʼoqʼenik kojukʼam bʼi «pa jun tzʼaqatalaj chomanik» (Col. 3:14; Filip. 2:1, 2).