1, 2. ¿Jasche sibʼalaj nim upatan jun linterna, xuqujeʼ jasche junam rukʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx?

CHACHOMAJAMPEʼ che kʼo jun winaq tajin kbʼinik chiʼ qʼequʼm chik. ¿Jas rajawaxik che wajun winaq riʼ rech ktzaq täj xuqujeʼ kʼot jun kʼäx kuriqo? Rajawaxik jun ulinterna rech kukʼut ri ubʼe.

² We kʼo ta jun alinterna katkun täj kawil ri abʼe. Weneʼ kattzaqik xuqujeʼ katsokotajik. Jun linterna kukʼut ri abʼe, weneʼ katutoʼ chuwach ri kamikal, junam rukʼ wariʼ ri Jehová uyaʼom jun sipanik chaqe junam rukʼ jun linterna (Santiago 1:17). Are ri retaʼmabʼal qakʼuʼx (o conciencia). We kʼo täj, kojsachik. Chiʼ utz ukojik kqabʼano, kojutoʼ che uriqik ri qabʼe pa ri qakʼaslemal, xuqujeʼ kojutoʼ rech kojel ta pa ri utz bʼe. Junam che kqilo, are jun utzalaj sipanik. Rumal laʼ, rajawaxik kqilo jas riʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx, jas kubʼano, xuqujeʼ kqetaʼmaj wa täq jastaq riʼ: 1) jas kqabʼan che utijoxik ri retaʼmabʼal qakʼuʼx; 2) jasche rajawaxik kojchoman chirij ri retaʼmabʼal kikʼuʼx ri nikʼaj chik, xuqujeʼ 3) jas utzilal kqariqo we amaqʼel utz ri retaʼmabʼal qakʼuʼx.

3. ¿Jas kraj kubʼij ri tzij griega che xkoj che «etaʼmabʼal kʼuʼx», xuqujeʼ jas chirij bʼantajik re ri winaq kchʼaw wi?

³ Pa ri Loqʼalaj Pixabʼ, ri tzij griega che xkoj che ubʼixik  etaʼmabʼal kʼuʼx kuya ubʼixik «etaʼmabʼal che qibʼ öj». Are kraj kubʼij, che kʼo jun jastaq chaqe che retaʼm ri kʼo pa qanimaʼ. Kʼo ta chi jun kʼaslemal cho ri uwach Ulew che ri Ajawaxel xuya wajun jastaq riʼ che. Rumal laʼ kojkunik kqilo ri kqabʼano. Ri retaʼmabʼal qakʼuʼx retaʼm jas ri kqachomaj, kuqʼat tzij chirij ri kqabʼano xuqujeʼ ri qas kʼo pa qanimaʼ. Kukʼam qabʼe chiʼ kqachaʼ ri kqaj kqabʼano xuqujeʼ kukʼutu we utz o utz ta ri kqachomaj. We kqabʼano ri kubʼij, kuya kikotemal chaqe; we kqabʼan täj, kuya kʼäx chaqe.

4, 5. a) ¿Jasche qetaʼm che ri Adán rukʼ Eva kʼo retaʼmabʼal kikʼuʼx? ¿Jas xkibʼano chiʼ xkinimaj ta ri Ajawaxel? b) ¿Jas kʼutbʼal ke ri winaq che xkita ri xubʼij ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kʼo pa ri e wuj rech ri Loqʼalaj Pixabʼ che xetzʼibʼax pa hebreo?

⁴ Ri nabʼe achi Adán xuqujeʼ ri Eva, xyaʼ jun retaʼmabʼal kikʼuʼx, rumal che chiʼ xemakunik xkinaʼ kʼixbʼal (Génesis 3:7, 8). Chiʼ ri retaʼmabʼal kikʼuʼx xubʼan kʼäx chike kʼo ta chi tobʼanik xuya chike. ¿Jasche? Rumal che rukʼ ketaʼmabʼal xkinimaj ta ri Ajawaxel. E areʼ tzʼaqat ri kikʼaslemal, rumal laʼ chiʼ xkibʼan wariʼ e areʼ xechowik che xkibʼan e ukʼulel. Rumal laʼ, kʼo ta chi sachbʼal mak chike.

⁵ E kʼo kʼi winaq che ajmakibʼ tekʼuriʼ junam ta ri xkibʼano rukʼ ri Adán xuqujeʼ ri Eva, rumal che xkibʼan ri kubʼij ri retaʼmabʼal kikʼuʼx. Chkixoʼl wa täq winaq riʼ kʼo ri sukʼalaj Job che xubʼij: «Ko nuchapom che ri in, in sukʼ winaq e man kinkʼex ta waʼ ri nutzij; ri wanimaʼ man kkʼix ta chrech ri nukʼaslemal» (Job 27:6, TW). * Ri Job amaqʼel xuta ri retaʼmabʼal ukʼuʼx chiʼ xuchomaj xubʼan jun jastaq. Rumal laʼ ri Job xubʼij rukʼ kikotemal che ri  retaʼmabʼal ukʼuʼx kuya ta kʼäx che; man kunaʼ ta nim kʼäx rumal ri mak o ri kʼixbʼal. Ri xunaʼ ri David are jun chi wi. Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij che «kʼäx xbʼe pa ri ranimaʼ» chiʼ nim ta xril wi ri Saúl, ri ajawinel che uchaʼom ri Jehová (1 Samuel 24:5). Ri kʼäx xunaʼo nim xtobʼan wi che, rumal che xukʼut chuwach che rajawaxik nim kril wi ri Saúl.

6. ¿Jas kkʼutuwik che qonojel yaʼom ri sipanik chaqe, ri retaʼmabʼal qakʼuʼx?

⁶ Xaq xiw ta chike ri ajpatanel rech ri Jehová xyaʼ wi wajun etaʼmabʼal kʼuʼx riʼ. Ri apóstol Pablo xubʼij: «Ri man e kʼo ta chuxeʼ ri upixabʼ ri Moisés, aretaq kakibʼan ri jastaq re ri pixabʼ pa ke wi, ri e areʼ e pixabʼ chke chkibʼil kibʼ, puneʼ man kʼo kipixabʼ. Kakiqʼalajisaj rukʼ ri kichak chi tzʼibʼatal ri pixabʼ pa ri kanimaʼ. Kakinaʼ pa ri kanimaʼ we utz o man utz täj ri kakibʼano. Rumal ri kichomanik ri e areʼ chkibʼil kibʼ, kaqʼaljisan chkiwach we kʼo mak kibʼanom o man kʼo täj» (Romanos 2:14, 15). Kʼo jujun mul ri uchʼabʼal ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kubʼan chike kʼi winaq kkibʼan ri kraj ri Ajawaxel, weneʼ kʼot ketaʼm chirij ri utaqonik ri Jehová.

7. ¿Jasche ri retaʼmabʼal qakʼuʼx amaqʼel täj utz ukʼamik qabʼe kubʼano?

⁷ Ri retaʼmabʼal qakʼuʼx amaqʼel ta utz kubʼan che ukʼutik qabʼe. Chojchoman chi jumul chirij ri linterna. Chiʼ kʼo ta chi ubatería kkun ta chik kukʼut ri qabʼe. Junam rukʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx. We kqasikʼij ta uwach ri Loqʼalaj Pixabʼ, weneʼ kojkun täj kqilo jachike ri utz o utz täj. Junam rukʼ, we kqabʼan ri e itzel rayinik kʼo chupam ri qanimaʼ, wariʼ kojukʼam bʼi pa jun bʼe che utz täj. Tekʼuriʼ, rech ri retaʼmabʼal qakʼuʼx utz ukʼamik qabʼe kubʼano rajawaxik ri utobʼanik ri uxlabʼixel che. Junam rukʼ ri xubʼij ri Pablo: «Wetaʼm pa ri wanimaʼ rumal ri Ruxlabʼal ri Dios» (Romanos 9:1). ¿Jas kqabʼano rech ri retaʼmabʼal qakʼuʼx  kubʼan junam rukʼ ri kraj ri uxlabʼixel rech ri Jehová? Junam rukʼ ri kqil na, are rajawaxik ri tijonik kqaya che.

8. a) ¿Jas kubʼan ri qanimaʼ che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx? ¿Jas ri nim ubʼanik chqawach chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq? b) ¿Jasche xaq xiw ta utz che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kubʼan ta kʼäx chaqe? (Chawilaʼ ri nota.)

⁸ ¿Jas kqabʼan che ukojik ri retaʼmabʼal qakʼuʼx chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq? Kʼo jujun kkibʼij che utz xaq xiw kqabʼan ri kraj ri qanimaʼ. Weneʼ kqabʼij wariʼ: «Ri retaʼmabʼal nukʼuʼx kraj kinbʼano». Tekʼuriʼ ri urayinik ri qanimaʼ sibʼalaj nim xuqujeʼ kubʼan kʼäx che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx. Je waʼ kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ: «Man kʼo ta jun jasach kʼolik ri sibʼalaj ta subʼunel na xuqujeʼ sibʼalaj ta etzeletajinaq na jachaʼ ri animaʼaj ajwinaq», ¿jachin kkunik kretaʼmaj uwach? (Jeremías 17:9.) Rumal laʼ, rajawaxik che are ri ukikotemaxik ri Jehová nim ubʼanik chqawach man are ta ri kraj ri qanimaʼ. *

9. We kqaxibʼij qibʼ chuwach ri Ajawaxel, ¿jas rajawaxik kqachaʼ ubʼanik?

⁹ Chiʼ kchaʼ ubʼanik jun jastaq, ri winaq che utijosam ri retaʼmabʼal ukʼuʼx are ta kubʼan xaq xiw ri kraj areʼ. Kubʼan wariʼ rumal che kuxibʼij ribʼ chuwach ri Ajawaxel, wariʼ kraj kubʼij che kraj täj kubʼan ri utz ta kril ri Qatat kʼo pa ri kaj. Je riʼ kukʼut ri xubʼan ri sukʼalaj Nehemías. Rumal che ajawinel rech Jerusalén, kkunik kutaʼ nikʼaj  pwaq chike ri winaq. Tekʼuriʼ, xubʼan ta wariʼ. ¿Jasche? Areʼ xubʼij jasche: «Rumal rech chi nim kinwil ri Dios» (Nehemías 5:15). Kraj täj che kubʼan ri itzelal chuwach ri Jehová rumal che kubʼan kʼäx chike ri tinamit. Sibʼalaj rajawaxik che nim kqil wi ri Jehová, wariʼ kubʼano che kqatzukuj ri kubʼij ri Loqʼalaj Pixabʼ chiʼ kqaj kqachaʼ ubʼanik jun jastaq.

10, 11. ¿Jas upixabʼ ri Ajawaxel kojutoʼ chiʼ kqachomaj kqatij o kqatij ta ri tzam, xuqujeʼ jas kqabʼano rech kojutoʼ che ubʼanik ri upixabʼ?

¹⁰ Chqakojoʼ jun kʼutbʼal re, ri utijik tzam. We kojbʼe pa jun nimaqʼij, weneʼ kqachomaj wariʼ: «¿La utz kintijo o utz täj?». Rech kqachaʼ we kqatijo o kqatij täj, nabʼe rajawaxik kqaya tijonik che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx rukʼ upixabʼ ri Ajawaxel. Tekʼuriʼ, ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij täj che utz täj ktij jubʼiqʼ tzam. Are kuya uqʼij ri Ajawaxel rumal che xuya ri vino (Salmo 104:14, 15). Are kubʼij che utz täj che kʼi ktijowik xuqujeʼ kubʼij che utz ta ri e itzel nimaqʼij (Lucas 21:34; Romanos 13:13). Rumal che ri qʼabʼarik kʼo chupam ri kʼi nimaʼq mak je jas ri inmoralidad sexual o chi jun winaq kʼulanik kqʼoyiʼ rukʼ jun chik che ukʼulaj täj (1 Corintios 6:9, 10). *

¹¹ Pixabʼ junam rukʼ wariʼ kuya tijonik che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx xuqujeʼ kubʼan chʼuchʼuj che. Xa je riʼ, chiʼ kojsikʼix pa jun nimaqʼij che weneʼ kyaʼ tzam, rajawaxik kqachomaj: «¿Jas kibʼanik ri winaq e kʼo chilaʼ? ¿Weneʼ kbʼan jastaq che utz täj? ¿Jas kinbʼan in? ¿La sibʼalaj kinrayij utijik ri tzam? ¿La qas kajwataj ri tzam chwe? ¿Rajawaxik chwe rech kinbʼano ri kwaj? ¿La kinkunik kinjikʼ wibʼ?». Chiʼ kojchoman chirij ri kqabʼan che ubʼanik ri pixabʼ re ri Utzij ri Ajawaxel o chiʼ kqaj kqabʼan pa ri  qakʼaslemal, are utz che kqabʼan qachʼawem che ri Jehová (chasikʼij uwach Salmo 139:23, 24). Rukʼ wariʼ kqabʼij che, che kukʼam qabʼe rukʼ ri uxlabʼixel, xuqujeʼ tajin kqabʼan che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx che kunimaj ri upixabʼ ri Ajawaxel. Tekʼuriʼ kʼo chi jun chik jastaq che nim ubʼanik che rajawaxik kqilo.

12, 13. ¿Jasche junam ta ri retaʼmabʼal kikʼuʼx konojel ri cristianos, xuqujeʼ jas kqabʼano rumal che e junam täj?

¹² Weneʼ kʼo jujun mul kqilo che chupam ri congregación kʼo jalajoj retaʼmabʼal qakʼuʼx. Weneʼ jun cristiano kuchomaj che jun jastaq utz täj kbʼanik, jun chik kuchomaj che wariʼ kʼot kubʼano. Jun kʼutbʼal re, jumul chik kojchʼaw chirij ri utijik ri tzam, e kʼo jujun che kkaj kkitij jubʼiqʼ tzam chiʼ e kʼo kukʼ ri kachiʼl, tekʼuriʼ nikʼaj chik utz ta kkilo. ¿Jasche junam täj, xuqujeʼ jas kubʼan wariʼ chaqe chiʼ kqachaʼ ubʼanik jun jastaq?

¹³ Kʼo kʼi jastaq che kubʼan chaqe che öj junam täj. Chuxoʼl kʼo ri xqabʼan ojer, wariʼ kubʼan che jun winaq che junam täj rukʼ ri jun chik. Je riʼ, kʼo cristianos che knaʼtaj chike che ojer xeqaj pa jun kʼäx weneʼ kʼi mul xeqaj chupam (1 Reyes 8:38, 39). Chqachomajampeʼ che kojusolij jun qachalal che xqʼabʼar ojer, rumal laʼ kraj täj kchʼaw chirij ri utijowik ri tzam. We kqabʼij che, che kutij juqubʼ tzam weneʼ ri retaʼmabʼal ukʼuʼx kubʼij che, che kutij täj. ¿La kpe qoyowal rukʼ? ¿La kqataqchij che utijik? Je ta riʼ. Rumal ri qaloqʼoqʼenik, nim qil wi ri kuchomaj, pa neʼ kubʼij chaqe jasche o kubʼij täj.

14, 15. ¿Jas kʼäx xkiriq ri cristianos ojer rumal ri jalajoj retaʼmabʼal kikʼuʼx, xuqujeʼ jas xubʼij ri Pablo chirij wariʼ?

¹⁴ Ojer, ri apóstol Pablo xrilo che kʼo kʼi jalajoj etaʼmabʼal kʼuʼx pa ri congregaciones. Jujun cristianos kkaj täj kkitij jujun jastaq che kyaʼ chike ri e tyox tekʼuriʼ kkʼayix  pa ri kʼaybʼal (1 Corintios 10:25). Are kʼu ri Pablo kʼot kubʼan ri retaʼmabʼal ukʼuʼx che kutij wariʼ. Rumal che chuwach areʼ, ri e tyox kʼot kipatan; xuqujeʼ ri e jastaq riʼ man kech ta ri e tyox rumal che are ri Jehová xbʼanowik. Are kʼu ri Pablo retaʼm che konojel täj kkichomaj wariʼ. Rumal che jujun chike xkiya qʼijilanik chike ri e tyox chiʼ majaʼ kkibʼan cristianos, rumal laʼ utz ta kkil wariʼ. ¿Jas rajawaxik xbʼanik?

¹⁵ Ri Pablo xubʼij: «Are kʼu ri uj ri kʼo qachuqʼabʼ [...] cheqakochʼoʼ (o chqachʼijaʼ) ri kituqaril ri man kʼo ta kichuqʼabʼ, maqabʼan kʼu ri kaqaj chqawach chbʼil qibʼ. Mawi ne ri Cristo xubʼan ri xqaj chuwach ri areʼ chbʼil ribʼ» (Romanos 15:1, 3). Wariʼ kraj kubʼij che, junam rukʼ ri Jesús, rajawaxik che are kojok il che ri kajwataj chike ri qachalal are ta ri kqaj öj. Pa jun chik texto che xaq junam kraj kubʼij, ri Pablo xubʼij che kutij ta tiʼj rech kubʼan ta kʼäx chike ri winaq che ri Cristo xuya ri ukʼaslemal rumal kech (chasikʼij uwach 1 Corintios 8:13; 10:23, 24, 31-33).

16. ¿Jasche utz täj che kqaqʼat tzij pa kiwiʼ ri kkibʼan jastaq che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx öj kraj täj kqabʼano?

¹⁶ We nikʼaj chik cristianos kkibʼan jastaq che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kraj täj kqabʼano, utz täj keqayoqʼo rumal ri kkibʼano, kqachomaj täj che qonojel rajawaxik xaq junam ri kqachomaj (chasikʼij uwach Romanos 14:10). Qastzij wi che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx are kuqʼat tzij pa qawiʼ öj man pa kiwiʼ ta ri nikʼaj chik. Masach chaqe che ri Jesús xubʼij: «Miqʼat tzij pakiwiʼ juleʼ chik, rech man kaqʼat ta tzij piwiʼ ix» (Mateo 7:1). Kʼot nijun pa ri congregación che kubʼan chʼoj chirij ri jastaq che kqachaʼ ubʼanik rukʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx. Ri kqaj kqabʼano are ta ubʼanik kʼäx chike nikʼaj chik, are ri kubʼan utz chike, kqaj kqabʼano che kʼo loqʼoqʼenik xuqujeʼ kʼo achilanik chqaxoʼl (Romanos 14:19).

17. ¿Jas ubʼanom ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kʼi winaq?

¹⁷ Ri apóstol Pedro xubʼij: «Chkʼol utzalaj retaʼmabʼal ikʼuʼx» (1 Pedro 3:16). E kʼi winaq kiriqom ta ri nim tewchibʼal che kʼo jun chʼajchʼoj retaʼmabʼal kikʼuʼx chuwach ri Jehová. Junam rukʼ ri xubʼij ri Pablo, che ubʼanom ko ri retaʼmabʼal kikʼuʼx «je ta ne chi abʼajirinaq chi ri kanimaʼ [o ‹kʼatinaq rukʼ jun chʼichʼ›, NM]» (1 Timoteo 4:2). Chiʼ kkoj ketal ri wakax rukʼ jun chʼichʼ che qʼaxam pa qʼaqʼ, ri kitiʼjal kkʼatik kubʼan kan jun yuk che sibʼalaj ko. Junam rukʼ wariʼ, ri retaʼmabʼal kikʼuʼx kʼi winaq ubʼanom, che kaminaq pa ronojel. Kunaʼ ta jun kʼaxkʼolil. Rumal laʼ kʼot kubʼij chike chiʼ kkibʼan jun jastaq che utz täj; kuya ta kʼäx pa kanimaʼ, o kuya ta kʼixbʼal chike.  Ri winaq riʼ kkinaʼ ta chi kʼäx chiʼ kkibʼan jun mak xuqujeʼ, kkikʼutu che keʼok ta il che ri ubʼanom ri retaʼmabʼal kikʼuʼx.

18, 19. a) ¿Jas kojutoʼ wi chiʼ kqanaʼ kʼäx pa qanimaʼ xuqujeʼ ri kʼixbʼal? b) ¿Jas kqabʼano chiʼ kuya ta kan ubʼanik kʼäx ri retaʼmabʼal qakʼuʼx chaqe chiʼ qayaʼom chi kan ri qamak?

¹⁸ Kʼi mul, chiʼ kqanaʼ ri kʼäx pa qanimaʼ are ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kubʼij chaqe che xqabʼan jun jastaq che utz täj. We kqata ri kubʼij xuqujeʼ kqaya kan ubʼanik, ksach ri qamak, weneʼ ri qamak sibʼalaj nim. Je wariʼ xbʼantaj rukʼ ri ajawinel David. Areʼ xubʼan nimaʼq mak, tekʼuriʼ ri Ajawaxel xusach ri umak rumal che xuya kan ubʼanik rukʼ ronojel ranimaʼ. Itzel xril ri umak xubʼano xuqujeʼ xuchomaj che qas kunimaj ri utaqonik ri Ajawaxel;  rumal laʼ xrilo che ri Jehová qas utz xuqujeʼ kkuyunik (Salmo 51:1-19; 86:5). Tekʼuriʼ, kʼo jujun mul che ri kqanaʼo xuqujeʼ ri kʼixbʼal xuya kan kʼäx pa qanimaʼ chiʼ qayom chi kan ri qamak xuqujeʼ sachom chi qamak. ¿Jas kqabʼano chiʼ je kqanaʼo?

¹⁹ Chiʼ qayaʼom chi kan ri qamak, kʼot chi upatan che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kubʼan na kʼäx chaqe. Rumal laʼ, rajawaxik che kqetaʼmaj che ri Jehová are nim chuwach ri qanimaʼ. Are ri qʼij che öj kqabʼan jun pixabʼ pa qakʼaslemal che weneʼ qabʼim che jun chik: «Rajawaxik che knaʼtaj chawe che ri Jehová katuloqʼoqʼej xuqujeʼ xusach ri amak» (chasikʼij uwach 1 Juan 3:19, 20). Chiʼ kojkunik kqabʼan chʼajchʼoj che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx, kqariq nim jororibʼal xuqujeʼ kikotemal che kʼäx kkibʼan ri winaq rech wajun uwach Ulew riʼ che uriqik. Kʼi chike ri winaq che xkibʼan nim täq mak kilom wajun utzilal riʼ, kimik tajin kkiqʼijilaj ri Jehová rukʼ jun chʼajchʼoj retaʼmabʼal kikʼuʼx amaqʼel (1 Corintios 6:11).

20, 21. a) ¿Jas upatan wajun wuj riʼ? b) ¿Jas uyaʼom bʼe ri Ajawaxel chike ri cristianos che kkibʼano, xuqujeʼ jas kqabʼan che ukojik?

²⁰ Ri upatan wajun wuj riʼ, are kojutoʼ che uriqik ri kikotemal xuqujeʼ rech amaqʼel kkʼejeʼ jun chʼajchʼoj retaʼmabʼal qakʼuʼx, chiʼ kqakoj qachoqʼabʼ pa wa täq kʼisbʼal qʼij riʼ. Qastzij wi, kubʼij ta ronojel ri utaqonik xuqujeʼ ri upixabʼ ri Ajawaxel ri kqabʼan pa qakʼaslemal ronojel qʼij. Xuqujeʼ chiʼ kchʼaw chirij jastaq rech ri retaʼmabʼal qakʼuʼx, kubʼij ta ronojel ri kqabʼano o pa jujunal chike ri jastaq. Are qas kubʼij jas kbʼan che ubʼanik ri kubʼij ri Utzij ri Ajawaxel, xuqujeʼ kojutoʼ che uyaʼik kʼutbʼal che ri retaʼmabʼal qakʼuʼx rech kubʼan chʼuchʼuj. Masach pa qajolom che, ri Taqonik che xyaʼ che ri Moisés are kubʼan nim che ri tzʼibʼam, tekʼuriʼ «ri upixabʼ ri Cristo» are kubʼij che rajawaxik kqakoj ri retaʼmabʼal qakʼuʼx xuqujeʼ kqaya che ri  upixabʼ ri Ajawaxel kukʼam qabʼe (Gálatas 6:2). Qastzij wi, Jehová kuya bʼe chaqe rech kojkunik kqabʼan kʼi jastaq. Ri Loqʼalaj Pixabʼ kubʼij ta chaqe che, rukʼ wariʼ kqabʼan «etzelal», are kubʼij kqabʼan jun jastaq che nim ubʼanik: rech kqakʼut chuwach ri Jehová che kqaloqʼoqʼej (1 Pedro 2:16).

²¹ Chiʼ xamaj retaʼmaxik chirij ri Jehová, xamaj bʼinem chupam ri bʼe rech ri kʼaslemal. Rech kaya ta kan ubʼanik wariʼ, are rajawaxik che katchoman chirij rech kawil jas kabʼan che ubʼanik ri e upixabʼ ri Ajawaxel rukʼ ri utobʼanik ri achʼawem, tekʼuriʼ kabʼan pa akʼaslemal. Wariʼ kutijoj ri achomanik (Hebreos 5:14). Rumal ri upixabʼ ri Ajawaxel ri retaʼmabʼal akʼuʼx kubʼan jun tewchibʼal. Junam rukʼ ri linterna che kukʼut ri abʼe, ri retaʼmabʼal akʼuʼx kukʼam abʼe xuqujeʼ katutoʼ che uchaʼik ri utz chuwach ri Qatat che kʼo pa ri kaj. Xuqujeʼ qastzij katutoʼ rech kresaj ta ri uloqʼoqʼenik ri Ajawaxel chawe.