1, 2. ¿Imataj yanaparqa 230 hermanosta wañuy ñanta rishajtinku mana wañunankupaj?

ISKAY Kaj Guerra Mundial tukukushajtinña Hitlerpa soldadosnin guerrapi atipachikusharqanku. Chayrayku, jatuchaj carcelespi may chhika wisqʼasqa kajkunata wañuchikunanta kamachikorqa. Sachsenhausen carcelpi kajkunataqa mama qocha kantuman chayanankukama puricherqanku. ¿Imapaj? Barcosman wicharichispa mama qochapi chinkaykuchispa wañuchinankupaj. Chay jina puriytaqa wañuy ñan nispa aswan qhepaman suticharqanku.

² Sachsenhausen carcelpi 33.000 kajkunataqa Lübeck (Alemania) llajtapi tarikoj barco sayanakama 250 kilometrosta puricherqanku. Paykunamantaqa 230 Jehovaj testigosnin karqanku sojta suyusmanta, khuska purinankutataj kamacherqanku. Chay hermanosqa mana kallpayoj, yarqhasqas, onqosqas ima kasharqanku. Jinapis ni mayqen wañorqachu. ¿Imaraykú? Paykunamanta ujnin kayta nerqa: “Rinallaykupajpuni purajmanta kallpachanakorqayku”, nispa. Arí, paykunaqa Diosmanta jamoj “may sumaj at[iyninrayku]”, munakuyninkuta rikuchinakusqankurayku ima, mana wañorqankuchu (2 Cor. 4:7).

3. ¿Imaraykutaj wajkuna kallpacharinawanchejta munasunman?

³ Kay tiempopi mana chay wañuy ñantachu purishajtinchejpis, jatun chʼampaykunapi rikukunchej. Satanasqa Diospa Reinon 1914 watapi sayachisqa kasqanmantawan, janaj pachamanta Jallpʼaman wijchʼumusqa karqa. Chayrayku Biblia nin: “Kuraj Supayqa manchay phiñasqa qankunaman uraykʼamun, yachaspa paypaj pisi tiempollaña kasqanta”, nispa (Apo. 12:7-9, 12). Armagedón maqanakuy qayllitapiña kasqanrayku, Kuraj Supayqa Diosmanta karunchanawanchejpaj imaymana tojllasta churashawanchej. Chantapis sapa pʼunchay imaymana llakiykunawan tinkunchej (Job 14:1; Ecl. 2:23). Chaykunamanta llakisqallapuni kasqanchejrayku, ñaupajllamanpuni rinapaj mana kallpayoj kasunman. Ajinapi uj hermano rikukorqa. Payqa ashkha watasta wajkunata  Jehovaman cheqa sonqollapuni kanankupaj yanaparqa. Machituña kashajtintaj paywan warminwan onqoykorqanku, chayraykutaj sinchʼita llakikorqa. Noqanchejpis chay hermano jinallataj Diosmanta jamoj may sumaj atiyta, hermanosninchej kallpacharinawanchejta ima munasunman.

4. Wajkunata kallpachayta munaspa, ¿imatá ruwananchej tiyan apóstol Pablo nisqanman jina?

⁴ Wajkunata kallpachayta munaspaqa apóstol Pablo hebreo cristianosman nisqanman jina ruwananchej tiyan. Pay nerqa: “Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpajtaj. Chaypajqa Diosta yupaychana tantakuytaqa ama saqeychejchu, imaynatachus wakin saqenku, ajinata. Astawanqa kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqharinakuna, astawampis Señorpa jamunan pʼunchay qayllapiña kasqanta reparaspa”, nispa (Heb. 10:24, 25). ¿Imaynatataj chay yuyaychasqanman jina ruwasunman?

5. ¿Imataj niyta munan “purajmanta kallpachanakuspa” rimaykuna, imatá chaypaj ruwananchej tiyan?

⁵ “Purajmanta kallpachanakuspa” rimaykunaqa niyta munan imaspichus pisisqa kasqankuta yachay, paykunamantataj llakikuy. Tantakuykunapi wajkunata usqhayllata napaykusun chayri waj imasmanta parlasun chayqa, imaspichus pisisqa kasqanku mana yachayta atisunchu. Chaywanpis mana kausayninkupi “tukuy imaman” satʼikunanchejchu tiyan (1 Tes. 4:11; 1 Tim. 5:13). Jinapis hermanosninchejta kallpachayta munanchej chayqa paykunata sumajta rejsinanchej tiyan: imaynachus kausayninku kasqanta, imayna runaschus kasqankuta, imaynatachus Jehovata yupaychayta qhawasqankuta, imastachus muchuyta atisqankuta, imaspichus pisi kallpa kasqankutapis. Hermanosqa amigosninkuta jina qhawanawanchej tiyan, reparanankutaj tiyan munakusqanchejta. Chaypajqa paykunawan kanapaj tiempochakuna, mana chʼampaykunapi chayri llakiypi kashajtillankuchu, manaqa waj kutispipis (Rom. 12:13).

6. ¿Imataj ancianosta yanapanqa hermanosta kallpachanankupaj?

⁶ Bibliaqa ancianosman nin: “Diosqa qhawanaykichejpaj makiykichejman churarqa, chay tropata [tukuy sonqo] michiychej”, nispa (1 Ped. 5:1-3). Chayta ruwanankupajtaj hermanosta sumajta rejsinanku tiyan (Proverbios 27:23, 24 leey). Chayrayku, ancianosqa hermanoswan kanankupaj tiempochakuspa, paykunawan kusirikunanku tiyan. Hermanostaj yanapata necesitajtinku ancianosman chimpaykullanqanku. Chantapis mana manchachikonqankuchu parlayta imachus sonqonkupi kasqanmanta. Ancianostaj paykunata kallpachayta, yanapariyta ima atenqanku.

7. Sonqo pʼakisqa kajkuna “imatapis usqhayllata” parlarparejtinku, ¿imatá yuyarikunanchej tiyan?

⁷ Pabloqa Tesalonicapi qotuchakuyman kayta nerqa: “Mañakuyku [...] pisi kallpastapis kallpachanaykichejta”, nispa (1 Tesalonicenses 5:14 leey). “Pisi kallpas[qa]” sinchʼi llakisqa, sonqo pʼakisqa kajkuna ima kanku. Proverbios 24:10 nin: “Sichus ima llakiypi rikhurispa llawchʼiyawaj chayqa, ajinamanta rikuchinki kallpayki pisi kasqanta”, nispa. Sonqo pʼakisqa kajkunaqa “imatapis usqhayllata” parlarparinkuman (Job 6:2, 3). Paykunata kallpachashaspataj chayta yuyarikuna. Imajtinchus mana munasqankuraykuchu chayta ninkuman. Rachelle sutiyoj hermanaqa mamanpi chayta rikorqa, pichus sinchʼi llakisqa tarikorqa. Rachelle nin: “Mamayqa wakin kuti imatapis parlarparillan, noqataj chay kutispi yuyarikunay tiyan imaynachus kasqanta: munakuyniyoj, kʼacha, khuyakuyniyojtaj. Chantapis, mana reparakuspalla imatapis parlarparisqanta. Kikillanwantaj kuticheyqa nipuni allinchu kanman”, nispa. Proverbios 19:11 nin: “Runaj yuyayniyoj kaynenqa phiñakuyninta thasnun; phiñakuyta  qonqayman churasqanrayku payqa allimpaj qhawasqa”, nispa.

8. ¿Pikunamantaj astawanpis munakuyninchejta rikuchinanchej tiyan, imaraykú?

⁸ ¿Imaynatá ñaupa juchanrayku sonqo pʼakisqa kajta kallpachasunman? Niña chay juchapi urmananpaj mayta kallpachakushajtinpis, ichá chay ruwasqanmanta llakisqaraj kashanman. Pabloqa juchanmanta pesachikoj runamanta parlaspa, Corintopi hermanosman nerqa: “Qankuna juchanmanta perdonaychej, paytataj sonqochaychej chay juchayojqa chay jatun llakiywan ama atipachikunampaj. Chayrayku mañaykichej: Watejmanta payman munakuyniykichejta rikuchiychej”, nispa (2 Cor. 2:7, 8). Pesachikoj hermanoman munakuyninchejta rikuchisun chayqa chayta sutʼita reparanqa.

9. ¿Imaynatá “munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpajtaj” yanaparinakusunman?

⁹ Pablo nerqa: “Purajmanta kallpachanakuspa yanaparinakunachej, munanakuypi kawsananchejpaj, allin ruwaykunata ruwananchejpajtaj”, nispa. Hermanostaqa tanqarina munakuyninkuta rikuchinankupaj, allin ruwaykunatataj ruwanankupaj. Yachanchej jina, nina larway wañupushanña chayqa llantʼata kuyurichispa phukunanchej tiyan (2 Tim. 1:6). Hermanosninchejtapis Diosman, runa masinkuman ima munakuyninkuta rikuchinankupaj yanapaykurina. Chaypajtaj allin ruwaykunata ruwajtinku sumajta ruwashasqankuta nisunman.

10, 11. 1) ¿Pikunatataj allinta ruwasqankuta nisqanchej kallpachan? 2) ¿Imaynatataj ancianos juchaman urmajkunata yanapankuman? Sutʼinchay.

¹⁰ Sonqo pʼakisqa kaspapis manapis, pillapis sumajta ruwashasqanchejta niwajtinchej kallpachasqa kanchej. Uj anciano nerqa: “Tatayqa ni jaykʼaj imamantapis allinta ruwasqayta niwajchu, chayrayku pisipaj qhawakuspa wiñakorqani... Kunantaj 50 watasniyojña kajtiypis, amigosniy anciano jina sumajta ruwashasqayta niwajtinku, mayta kusikuni... Kausayniypi yachakuni wajkunata  kallpachariy sumaj kasqanta. Chayrayku noqaqa chayta ruwanipuni”, nispa. Allinta ruwasqankuta neyqa precursoresta, kuraj hermanosta, llakisqa kajkunata ima mayta kallpachan (Rom. 12:10).

¹¹ Biblia nin: “Hermanos, sichus qankunamanta pipis juchaman urman chayqa, qankuna Espirituman jina kawsajkunaqa llampʼu sonqowan allin ñanman kutichiychej”, nispa. Arí, ancianos munakuywan yuyaycharejtinku, ñaupajta ruwasqanmanta yuyarichejtinku ima, juchaman urmajta yanapankuman allin ñanman kutinanpaj (Gál. 6:1). Ajina karqa Miriam sutiyoj hermanawan, pay nin: “Wakin amigosniy qotuchakuymanta qharqosqa kajtinku sinchʼi llakisqa qhepaqorqani. Chay tiempollapitaj tatayqa ñojtunmanta sinchʼita onqoykorqa, chayrayku astawanraj llakikorqani. Llakiyniyta atipanayta yuyaspataj, mana Diosta yupaychaj waynawan rejsinakuyta qallarerqani”, nispa. Chayraykutaj, niña Jehová munakusqanta yuyarqa, qotuchakuytapis saqepuyta munasharqa. Jinallapi uj anciano, ñaupajta Diospaj sumajta llankʼasqanmanta yuyaricherqa, Jehovapis munakusqallantapuni, chaytaj sonqonta kuyuricherqa. Ajinamanta, Jehovata munakusqan sinchʼiyarqa. Chaynejta, chay waynawan rejsinakuytapis saqeporqa, Jehovatataj yupaychallarqapuni.

12. ¿Imatataj mana ruwanachu pillatapis kallpachariyta munaspa?

¹² Hermanosta Diosta yupaychanallankupajpuni yanapayta munanchej chayqa mana paykunata wajkunawan kikinchanachu, ruwasqankumanta mana qhawaranachu, nitaj mana allinta ruwasqankuta ninachu. Chayta ruwaspa kallpachajtinchejpis pisi tiempollapaj kanqa. Aswan sumaj kanman allinta ruwashasqankuta niy, Jehovata munakusqankuraykutaj payta yupaychaypi astawan ruwayta atisqankuta (Filipenses 2:1-4 leey).

13. ¿Imaynatá hermanosta kallpacharisunman? (Kay yachaqanaj qallariyninpi dibujota qhawariy.)

¹³ Noqanchejqa “kallpachanakuspa ujkuna ujkunata sonqosninchejta oqharinakuna, astawampis Señorpa jamunan pʼunchay qayllapiña kasqanta reparaspa”. Chaypajtaj hermanosta Diosta yupaychanallankupajpuni kallpachana. Imaynatachus nina larwarinallanpajpuni llantʼata enqhaykunchej, ajinata. Jinata ruwaspaqa hermanosta yanapasun Diosta sonqo kʼajaywan yupaychanankupaj. Llakisqa kajkunata sonqochanapajtaj kʼachamanta parlana, chaytaj jampi jina sonqonkuta thañichenqa (Pro. 12:18). Biblia yuyaychan: “Uyariyta yachaychej, amataj anchata parlaychejchu”, nispa (Sant. 1:19, 20). Wajkunata sumajta uyarisun chayqa imaraykuchus sonqo pʼakisqa kashasqankuta reparasun, jinaspataj kallpachariyta atisun.

14. ¿Imaynatataj uj anciano uj hermanota yanaparqa?

¹⁴ Uj anciano, unayña mana willaj hermanota imaynatachus yanapaykurisqanta  qhawarina. Chay ancianoqa hermanota sumajta uyariytawan Jehovata munakusqallantapuni repararqa. Imajtinchus, Torremanta Qhawaj revistata ukhunchallajpuni kasqa, tukuy tantakuykunaman rinanpajtaj kallpachakushasqa. Chaywanpis qotuchakuymanta wakin hermanospa ruwasqanku mana allin rijchʼasqanrayku, sonqo nanasqa kashasqa. Chay ancianoqa mana kʼamispalla sumajta uyarerqa, paymantawan familianmantawan llakikusqantataj rikucherqa. Chay hermanoqa pisimanta pisi reparakorqa, wajkunarayku Diosta mana allinta yupaychashasqanta. Chantapis chay ancianoqa willayman khuska rinankupaj minkʼarerqa. Ajinamanta, chay hermanoqa watejmanta willayta qallarerqa, tiemponmantaj ujtawan anciano karqa.

15. ¿Imatataj Jehovamanta yachakusunman sonqo pʼakisqasta kallpachanapaj?

¹⁵ Sonqo pʼakisqa chayri llakisqa kaj hermanoqa ichá mana usqhayllatachu yanapasqanchejman jina ruwanqa, chayrayku mana saykʼuspa yanapanallapuni. Pablo nerqa: “Yanapaychejtaj sonkosnincupi pisi callpayojcunata. Qhuyaspataj, tucuy runaswan cʼachaspuni caychej”, nispa (1 Tes. 5:14, Dios Parlapawanchej). Yanapayta munasqanchej qhasilla kasqanta yuyanamantaqa, tukuy atisqanchejta yanapanallapuni. Jehovapis ñaupa tiempo kamachisninwan sonqo pʼakisqa kashajtinku pacienciakorqa. Sutʼincharinapaj, Eliaswan may kʼacha karqa, imaynachus sonqon kashasqantataj mana pisipajchu qhawarqa. Chantapis Payta yupaychanallanpajpuni tukuy imata qorqa (1 Rey. 19:1-18). Davidtapis, sonqomantapacha pesachikusqanrayku perdonarqa (Sal. 51:7, 17). Chantapis Diosqa 73 Salmota qhelqajta yanapallarqataj, pichus paymanta karunchakunanpajña kasharqa (Sal. 73:13, 16, 17). Noqanchejwanpis may kʼachallataj, astawanraj sonqo pʼakisqa chayri llakisqa kashajtinchejqa (Éxo. 34:6). Arí, “Tata Diospa khuyakuynenqa mana jaykʼajpis tukukunchu [...]. Sapa paqarin” mosojyan (Lam. 3:22, 23). Jehovaqa sonqo pʼakisqaswanpis, llauchʼiyasqaswanpis kikillantaj kananchejta munan.

16, 17. Kay sajra pachaj tukukuynin qayllitapiña kasqanrayku, ¿imatá ruwananchej tiyan, imaraykutaj?

¹⁶ Sachsenhausen carcelmanta 33.000 wañuy ñanta purejkunamantaqa may chhika runas wañorqanku. Jehovaj testigosninmantataj ni ujllapis wañorqachu. ¿Imaraykú? Purajmanta kallpachanakusqankurayku, yanapanakusqankuraykutaj.

¹⁷ Kunanqa “kawsayman pusaj” ñanpi kashanchej (Mat. 7:14). Uj chhikamantawantaj, Jehovaj tukuy kamachisnin mosoj pachapi kasunchej, maypichus cheqan kausaylla kanqa (2 Ped. 3:13). Chaykamataj, wiñay kausayman pusaj ñanllapipuni kanapaj purajmanta kallpachanakuna.