1-3. a) ¿Ima regalota Jehová quwanchik chantá imaynatataq mana allintachu apaykachasunman? b) Diospa munakuyninpi kallaytapuni munanchik chayqa, ¿imaynatá chay regalota apaykachananchik tiyan?

JUK autota munasqa runa masinchikman regalasqanchikpi tʼukurina. Mana allinta apaykachaqta, runaspa kawsayninta peligropi churaspa apaykachaqta ima rikuspa, ¿imaynataq sientekusunman? May llakisqa, ¿icharí?

² Kikillantaq Jehovawanpis; payqa ‘tukuy ima allin kaqta, kʼacha kaqta’ ima quwanchik (Santiago 1:17). Chayrayku Jehovaqa animalesmanta nisqaqa, imatachus yuyasqanchikta, munasqanchikta ima parlanapaq ruwawarqanchik, chaytaq ñuqanchikpaq juk sumaq regalo. Chaywanpis, ¿kay regalota allintachu apaykachasunman chayri chay autotajinachu? Achkha runasqa mana allinta apaykachasqankurayku, runaspa sunqunkuta nanachinku. Chayta rikuspa, maytachá Jehovaqa sunqunta nanachikun.

³ Diospa munakuyninpi kallaytapuni munanchik chayqa, chay regalota quwasqanchiktaqa pay munasqanmanjina apaykachananchik tiyan. Bibliapitaq Jehovaqa, imaynatachus parlananchikta munasqanta rikuchiwanchik: “Simiykichejmantapis ama ima sajra parlaykuna llojsichunchu, manachayqa maychus kajta parlaychej, uyarisojkuna chaywan yanapasqa kaspa, Diospi wiñanankupaj”  (Efesios 4:29). Chayrayku qhawarisunchik ima parlaytachus qhisachanamanta chantá imaynamantachus runa masinchikta allin parlayninchikwan yanapanamanta. Kaykunamanta ñawpaqtaqa, rikusunchik, imaraykuchus may allin parlayninchikta qhawakuna kasqanta.

4, 5. Parlayninchik atiyniyuq kasqanmanta, ¿imatá Proverbios libro nin?

⁴ Parlasqanchikwan runap sunqunta nanachisunman, chayri kusichisunman, chayrayku qhawakunanchik tiyan. Kaymanta parlaspa Proverbios 15:4 pʼiti nin: “Kʼachamanta parlayqa uj kawsay sachʼa jina; sajra phiña parlayri sonqota pʼakin”. Allinllawan, kʼachamantataq parlayqa may allin jampijina, chayri qʼuñi tiempopi qhasa yakitujina. Saqra phiña parlayri runap sunqunta nanachin. Rikunchikjina parlayninchikqa runap sunqunta mayta nanachinman chayri jampinman (Proverbios 18:21).

⁵ Kaymanta parlaspa Proverbios 12:18 pʼiti ajinata nillantaq: “Imallatapis mana yuyaychakuspalla runaj parlarparisqanqa espada jina tʼojsin”, nispa. Imallatapis mana yuyaychakuspalla parlayqa, sunquta nanachin, munasqa amigosninchikmantataq karunchachiwanchik. Arí, kayjina parlayqa astawan sunquta nanachin espadawan tʼuqsisqamanta  nisqaqa. Chaywanpis, proverbios nisqanmanjina, “yachayniyojkunaj parlasqasninkuri jampi jina sonqota thañichin”. Pichus yachaywan parlananpaq kallpachakuqqa, reparakun imatachus parlachkasqanta. Kʼacha parlayninwantaq, sunqu nanasqasta thañichin, amigosninwantaq allinyakapun. Kawsayninchikpi rikunchik, miskʼi simiwan parlayqa may sumaq jampijina kasqanta (Proverbios 16:24 leey). Siminchikmanta parlay lluqsimuqqa may kallpayuq, chayrayku parlayninchikqa jampijina kanan tiyan, runa masinchikpa sunqunta thañichinapaq, manataq sunqunta nanachinapaqjinachu.

6. ¿Imaraykutaq miskʼita parlay mana atikullanchu?

⁶ Allinllawan parlayta munaspapis, wakin kutiqa pantanchikpuni. Chayrayku parlayninchikta qhawakunanchik tiyan, imaptinchus mana yuyaychakuspalla imallatapis parlarparisunman. Miskʼita parlayqa mana atikullanchu, imaraykuchus parlasqanchikqa sunqumantapacha lluqsimun, Biblia nisqanmanjinataq runaqa “mana allin kajllata [sunqunpi] yuyan” (Génesis 8:21; Lucas 6:45; Santiago 3:2-4 leey). Chaywanpis, juchasapa runa kaspapis, allinta yuyaychakuspa parlayta atisunman. Chayta ruwanapaqtaq mayta kallpachakunanchik tiyan, may chhika yakuyuq mayutapis pasachkasunmanjina.

7, 8. Diosta allinta yupaychananchikpaq, ¿imaraykutaq parlayninchikta qhawakunanchik tiyan?

⁷ Parlayninchikta qhawakunallanchiktaq tiyan, imaptinchus parlasqanchikmanta Diosman cuentata qusunchik. Allinta parlasqanchikqa mana runa masinchikwan allinta apanakunallanchikpaqchu yanapawanchik, manaqa Diosninchikman qayllaykunanchikpaqpis. Chaymanta parlaspa Santiago 1:26 pʼiti nin: “Sichus pipis qankunamanta Diospa leyninta cheqamanta juntʼasqanta yuyakuspa, imatapis parlarparillan chayqa, chay runaqa chʼawkiyakun, Diospa leyninta juntʼaj kasqanta yuyakusqantaj qhasi manakaj”, nispa. Chunka jukniyuq yachaqanapi rikurqanchik,  parlayninchikwan, Diosta yupaychayninchikwan mana wakjinachu kasqankuta. Chayrayku sunquta nanachinapaqjina imallatapis parlasunman chayqa, Diosta yupaychasqanchikqa qhasi manakaqpaq kanman. Kaytaq tʼukurichinawanchik tiyan (Santiago 3:8-10).

⁸ Kaykama rikunchik imaraykuchus parlayninchikta qhawakunamanta. Kunan qhawarisunchik ima parlaytachus qhisachanamanta, chantá imaynamantachus runa masinchikta allin parlayninchikwan kallpachanamanta.

9, 10. a) ¿Imayna parlaykunataq tukuyniqpi uyarikun? b) ¿Imaraykutaq millay parlayta qhisachananchik tiyan? (Sutʼinchaynintawan ñawirillaytaq.)

⁹ Millay parlaykuna. Kunan tiemponchikpiqa, wampu thawtiykuna, millay parlaykuna, Diospa contranpi parlaykuna ima, tukuyniqpi uyarikun. Achkha runasqa ajinata parlanku jatunpaq qhawachikuyta munasqankurayku, chayri kʼacha kaqta mana parlayta yachasqankurayku. Circospi, teatrospi ima, runasta asichiqkunaqa, millay chanzaswan asichinku. Chaywanpis, chayjina parlayninkuqa mana asikunapaqjinachu. Apóstol Pabloqa, iskay waranqa watas ñawpaqta, Colosas llaqtamanta cristianosman qillqasqanpi kayta yuyaycharqa: “Saqeychej millay parlaykunata”, nispa (Colosenses 3:8). Efesomanta cristianosman qillqallarqataq: “Qankuna ukhupiri ama millay chansasta parlaychejchu”, nispa (Efesios 5:3, 4).

¹⁰ Millay parlaykunaqa, Diosta phiñachin. Chayrayku ñuqanchikpis chay millay parlaykunata qhisachanchik. Millay parlayqa ‘chʼichi kawsaywan’ ninakusqanta yachanchik, mayqintachus Pablo juchacharqa ‘aychap ruwaynin kasqanrayku’ (Gálatas 5:19-21). Chayrayku parlayninchikta qhawakunanchik tiyan. ¿Imataq kanqa khuchichakuyllamanta, mana pʼinqakuspa millay mana parlanasta parlaqmanta? Ñawpaqtaqa chiqanyakunanpaq kʼamichikunqa.  Mana pesachikuyta munaptintaq qutuchakuymanta qharquchikunqa. *

11, 12. a) ¿Maykʼaqtaq wakpa kawsayninmanta parlayqa mana allinchu kanman? b) ¿Imaraykutaq pillatapis mana qhasimanta juchachananchikchu tiyan?

¹¹ Cuento qʼipi, llullakuspa qhasimanta juchachaq ima. Wakkunamanta parlayqa mana juchachu, sichus paykunamanta llakikuspa allinta parlanchik chayqa, nisunman bautizakusqanmanta, llakiypi kasqanmanta ima. Ñawpa siglomanta cristianospis, hermanosninkumanta llakikuq kanku, manataq paykunamanta ima saqratapis parlaqchu kanku (Efesios 6:21, 22; Colosenses 4:8, 9). Chaywanpis mana allinta yachaspalla wakpa kawsayninmanta, imachus sunqunpi kasqanmanta wakkunawan parlayqa, mana allinchu. Jinata parlasunman chayqa, wakkunata qhasimanta juchachayta qallarisunman, juk diccionario nisqanmanjina, “ñakʼarichiyta munaspa, chayri pisipaq qhawachiyta munaspa” (Diccionario del español usual en México). Kayjina parlaywan fariseosqa qhasimanta Jesusta juchacharqanku, pisipaq qhawachiyta munasqankurayku (Mateo 9:32-34; 12:22-24). Chayjina parlayqa, phiñanakuyta rikhurichinpuni (Proverbios 26:20).

¹² ¿Imaynatá Jehová wakpa contranta rimaqkunata, qhasimanta juchachaqkunata ima qhawan? Mana allinpaqchu qhawan. Astawanqa, “wawqepurata phiñanaykuchejta” chiqnin (Proverbios 6:16-19). Griego simipi diábolos rimayqa, llullakuspa qhasimanta juchachay niyta munan, kay rimaytaq Kuraq Supaymanta parlanapaq uqharikun, imaptinchus payqa llullakuspa Diospa contranta parlan  (Apocalipsis 12:9, 10). Chaywanpis, mana ni mayqinninchik ‘diabloman’ tukuyta munanchikchu (nisunman llullakuspa qhasimanta pillatapis juchachaq runaman tukuytaqa). Chiqamanta pitapis qhasimanta juchachaq, ‘churanakuq, phiñanakuspa tʼaqanakuq’ imaqa, mana Diospa llaqtanpi kayta atinmanchu (Gálatas 5:19-21). Chayrayku, niraq runa masinchikpa kawsayninmanta mana yachaspalla imatapis parlachkaspaqa, kaykunata tapurikunanchik tiyan: “¿Chiqapuni kasqanta yachanichu? ¿Munakusqaytachu rikuchiyman wakman willaspa? ¿Allinchu kanman wakkuna yachananku?”, nispa (1 Tesalonicenses 4:11 leey).

13, 14. a) ¿Imaynatá saqra phiña parlay runap sunqunta nanachin? b) ¿Imataq kanqa saqra phiña parlaqkunamanta, jinallatapuni parlaptinku?

¹³ Saqra phiña parlaykuna. Rikunchikjina saqra phiña parlayqa sunquta nanachin. Juchasapa runas kasqanchikrayku mana reparakuspalla imatapis parlallanchik, chaymantataq pesachikunchik. Chayrayku Biblia niwanchik, imayna parlaykunachus familiapi chayri qutuchakuypi mana allin kasqanta. Pablo cristianosman nirqa: “Qankunamanta wijchʼuychej tukuy jaya sonqo kayta, phiñakuyta, rabiakuyta, qhaparqachayta, runaj contranta sajra parlakuyta” ima, nispa (Efesios 4:31). Wakin Bibliasqa, kay ‘sajra parlay’ rimaytaqa “kʼumuykachachinapaqjina parlay”, “phiñachinapaqjina parlay”, nispa tikrachinku. Kayjina parlaykuna, sunquta nanachinapaqjina parlaykuna, wakpa contranpi parlaykuna imaqa, runa masinchikta kʼumuykachachin, mana ancha valorniyuq kasqantataq yuyachin. Astawanpis wawasqa, llampʼu sunquyuq kasqankurayku chayjina parlaykunawanqa mayta kʼumuykachankuman (Colosenses 3:21).

¹⁴ Biblia juchachan phiñachinapaqjina parlaqkunataqa, rikuchintaq Diospa llaqtanmanta qharquchikunankupaqjina kachkasqankuta. ¿Imataq kanqa saqra phiña parlaqkunamanta, jinallatapuni parlaptinku? Ñawpaqtaqa chiqanyakunanpaq  kʼamichikunqa. Kʼamisqankuta mana uyarikuptintaq, qutuchakuy ukhumanta qharquchikunqa. Astawanpis, Diospa Reinonpa kamachiyninpi wiñay kawsayta mana japʼiyta atinqachu (1 Corintios 5:11-13; 6:9, 10). Arí, runa masinchikpaq saqrata parlaptinchik, llullakuspa imallatapis parlaptinchik imaqa, nisunman, uyariqkunata mana yanapanapaqjina imallatapis parlaptinchikqa, mana Diospa munakuyninpi kallaytapuni atisunmanchu.

15. ¿Imayna parlaytaq runa masinchikta yanapan?

¹⁵ ¿Imaynatá Jehová, parlananchikta munan? Bibliaqa, ‘uyariqkuna yanapasqa kanankupaqjina’ parlananchikta niwanchik (Efesios 4:29). Jehovaqa kusikun, runa masinchikta kallpachanapaq, yanapanapaqjina parlaptinchikqa. Chaywanpis, Bibliapi mana qillqasqa kanchu ima “allin” palabraswanchus parlanapaq (Tito 2:8). Chayrayku imatachus parlayta munasqanchik, allinchus manachus kasqanta yachanapaq, kayta tapurikusunman: “¿Chay parlasqay chiqachu, llimphuchu, kʼachachu ima kanqa?”, nispa. Kaykunapi tʼukurina kanman qhipan parrafospi astawan kaymanta yachakuchkaspa (“ Imaynatachus parlasqay, ¿wakkunata yanapanmanchu?”, nisqa recuadrota ñawiriy).

16, 17. a) ¿Imaraykutaq pillatapis allin kaqta ruwasqanmanta allinta ruwanki ninanchik tiyan? b) Qutuchakuy ukhupi, familiapi ima, ¿ima ruwasqankumantataq, allinta ruwanki nispa nisunman?

¹⁶ Kʼachamanta parlay. Jehovawan Jesucristowanqa, yachanku pillatapis allin kaqta ruwasqanmanta allinta ruwanki niyqa, may sumaq kasqanta (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47). Tukuy cristianospis kikillantataq ruwananchik tiyan. Chayrayku “pipis tiempompi parla[payawaptinchikqa], ancha sumajpuni” (Proverbios 15:23). Allin kaqta ruwasqanchikmanta pillapis sunqunmantapacha, allinta ruwanki niwanchik chayqa, mayta kusichiwanchik, kallpachawanchiktaq. Arí, kusikunchik, imaptinchus yachanchik  ñuqanchikmanta, ruwachkasqanchikmanta ima interesakuchkasqanta. Chaytaq rikuchiwanchik, ima ruwasqanchikpipis kallpachakusqanchikqa, mana qhasipaqchu kasqanta, kallpachawanchiktaq sapa pʼunchay tukuy sunquwan llamkʼanapaq. Allinta ruwanki ninawanchikqa tukuyta gustawanchik, ¿icharí? Chayrayku, ¿manachu ñuqanchikpis wakkunata chayta ninanchik tiyan? (Mateo 7:12 leey.)

¹⁷ Pillatapis ruwasqanmanta, allinta ruwanki ninapaqqa, allin ruwasqasninta qhawayta yachananchik tiyan. Qutuchakuy ukhupi, ¿pitataq allinta ruwanki nisunman? May sumaq umallirichiyta quq hermanota, Diospaq astawan llamkʼananpaq kallpachakuq waynata, juk machituña hermanota ima, mana tantakuyman jamuyta saqisqanrayku. Miskʼi parlaywan pillatapis allinta ruwanki niptinchikqa, sunqunta kusichinqa, kallpachanqataq. ¿Imatataq nisunman familiamanta? Casarasqasqa, miskʼi parlaywan puraqmanta allinta ruwanki ninakuyta necesitanku (Proverbios 31:10, 28). Wawaspis munasqa kayta munallankutaq, allinta ruwanki ninata ima. Paykunapaqqa may allinta ruwanki niyta uyariyqa, may sumaq, sachitaspaq yakuwan, kʼanchaywanjina. Chayrayku, wawasninkup kʼacha kaykunasninkuta rikuspa, imallatapis allinta ruwasqankuta rikuspa ima, tatasqa allinta ruwanki, niyta yachananku tiyan. Jinata tatas ruwaptinkuqa, wawasta kallpachanqa, imallatapis may kusiywan allinta ruwanankupaq.

18, 19. ¿Imaraykutaq hermanosninchikta sunquchanapaq, kallpachanapaq ima tukuy imata ruwananchik tiyan, chantá imaynatataq chayta ruwasunman?

¹⁸ Sunquchana, kallpachana ima. Jehová Diosninchikqa mayta interesakun, ‘kʼumuykukuq sunquyuqkunamanta, sunqu pʼakisqasmantapis’ (Isaías 57:15). Biblia niwanchik: “Qankunapura sunqochanakuychej, [...] pisi kallpastapis kallpacha[ychik]”, nispa (1 Tesalonicenses 5:11, 14). Jehovaqa mayta kusikun, pillatapis kallpachanapaq, sunquchanapaq ima kallpachakusqanchikta rikuspa.

 ¹⁹ ¿Imatá ruwasunman sunqu pʼakisqa cristianota kallpachanapaq? Ñawpaqtaqa, miskʼi palabraswan parlapayasunman. Ichapis chay nisqanchikwan mana chʼampayninta allinchasunchu, chaywanpis mana llakikunanchikchu tiyan. Astawan sumaqqa, paywan kasqanchikta, paymanta interesakusqanchikta rikuchiyta munasqanchik. Chantapis, paywan khuska Diosmanta mañakuyta atisunman, reparakunanpaq may munasqa kasqanta, Diospaq, wakkunapaq ima (Santiago 5:14, 15). Diospa llaqtan payta necesitasqanta, munakusqanta ima ninanchik tiyan (1 Corintios 12:12-26). Chantapis, Bibliamanta pʼitikunata ñawiripusunman, Jehová mayta paymanta interesakusqanta yachananpaq (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31). Tiempochakuspa sunqunchikmantapacha, ‘miskʼi palabraswan’ parlapayaptinchikqa, sunqunta tʼikarichinqa, may munasqataq sientekunqa (Proverbios 12:25 leey).

20, 21. ¿Imaynatataq allinta yuyaychasunman?

²⁰ Sumaq yuyaychaykuna. Tukuy juchasapa kasqanchikrayku, maykʼaqllapis necesitasunpuni, pillapis yuyaychanawanchikta. Chayrayku Biblia niwanchik: “Yuyaychasqataqa uyariy, kʼamisqatapis japʼikuy; ajinamanta chayanki sumaj yachayniyoj kayman”, nispa (Proverbios 19:20). Qutuchakuy ukhupiqa, ancianos yuyaychawanchik. Chaywanpis, mana paykunallachu yuyaychayta  atinkuman, manaqa tataspis wawasninkuta yuyaychayta, yanapayta ima atinkuman (Efesios 6:4). Allin wakichisqa hermanaspis, sipaskunata yanapayta, yuyaychayta ima atinkuman (Tito 2:3-5). Chaywanpis yuyaychaqqa, runa masinta munakusqanrayku mana phiñachinanpaqjinachu yuyaychanqa. Pillapis yuyaychasqanchikta uyarinawanchikpaqqa, munakuywan, Biblia nisqanmanjina, kʼachamanta ima yuyaychananchik tiyan. Kaykunamanta kunan astawan parlasunchik.

²¹ Munakuywan yuyaychananchik tiyan. Pillapis yuyaychawaptinchikqa, ¿imataq yanapawanchik, yuyaychawasqanchikta japʼikunapaq? Ñuqanchikmanta interesakusqanta, nitaq paypa allinnillanta maskʼasqanta yachasqanchik yanapawasun. Kikillantataq ñuqanchikpis wakkunata yuyaychananchik tiyan. Chantapis allinta yuyaychananchikpaqqa Bibliap nisqanmanjina yuyaychananchik tiyan (2 Timoteo 3:16). Imatachus niyta munasqanchikqa, Bibliap nisqanmanjina kanan tiyan, Bibliamanta ñawirispapis chayri mana ñawirispapis. Ancianosqa allinta qhawakunku mana yuyayninkumanjinalla ruwanankuta mañanankupaq. Manataq Bibliap pʼitinta munasqankumanjinachu sutʼinchanku. Chantapis kʼachamanta, jatunpaq qhawaspa ima yuyaychananchik tiyan. Ajinata ruwaptinchikqa pillapis yuyaychasqanchikta japʼiyta atillanqa (Colosenses 4:6).

22. ¿Imaynataq parlayninchik kanan tiyan?

²² Jehová Diosqa parlayta atinapaq ruwawarqanchik, chaytaq juk sumaq regalo ñuqanchikpaq. Payta mayta munakusqanchikraykutaq allinta kay regalota apaykachayta munanchik. Parlayninchikwanqa, uyariqkunata yanapasunman chayri sunqunkuta nanachisunman, chaytataq mana qunqananchikchu tiyan. Chayrayku Jehová munasqanmanjina parlananchik tiyan, chaywan runa masinchik “yanapasqa kananpaq”. Jinamanta juk sumaq bendición kasunchik ñuqanchikwan kaqkunapaq, Diospa munakuyninpitaq kallaytapuni atisunchik.