1. Dahme Manoha wia ni eh rongada me e pahn wiahla pahpa men?

 MANOHA oh eh pwoudo kamehlele me ira sohte douluhl kak naineki seri. Eri ehu rahn, sapwellimen Siohwa tohnleng men padahkihong en Manoha eh pwoudo me e pahn nainekihda pwutak emen. Ia uwen kaperen en rong rohng kapwuriamwei wet! Ni ahnsou me liho ndaiong Manoha duwen rohng wet, Manoha uhdahn perenkihda. Ahpw e pil medemedewe mwahu dahme Siohwa ketin kasik sang ih nin duwen pahpa men. Ia duwen ih oh eh pwoudo ara kak kaiahnehda neira pwutako en poakohng oh papah Siohwa ma aramas tohto nan Israel kin wiewia me suwed? Manoha patohwan peki ni ngidingid rehn Siohwa en ketin pwurehng kadarodo sapwellime tohnlengo oh patohwan: “Komw ketin mweidohng sapwellimomwi ohl me komw ketin kadarodo en pwurodo reht, oh padahkihong kiht dahme se pahn wiahiong kisin pwutak me pahn ipwidio.”​—Sounkopwung 13:1-8.

2. Dahme ke anahne padahkihong noumw seri kan, oh ia duwen omw kak wia met? (Menlau kilang koakon me oaralape “ Noumw Tohnsukuhl en Paipel me Keieu Kesempwal.”)

² Ma kowe pahpa de nohno men, ele ke wehwehki ia ahn Manoha  pepehm. Ke pil ahneki pwukoa en sewese noumw seri kan en esehla oh poakohng Siohwa. (Lep. Pad. 1:8) Erein kaudok en peneinei, ke kak sewese irail en pousehlahte sukuhlki duwen Siohwa oh Paipel. Ei mehlel, ke anahne wia laudsang ihte onop Paipel ong noumw seri kan wihk koaros. (Wadek Deuderonomi 6:6-9.) Dahme pil pahn sewese iuk en kaiahnehda irail en poakohng oh papah Siohwa? Nan iren onop wet, kitail pahn koasoiapene duwen sapwellimen Sises mehn kahlemeng. Mehnda ma kaidehn Sises pahpa men, ke kak sukuhlkihsang mwomwen eh kin ketin padahk oh kaiahne sapwellime tohnpadahk ko. Sises ketin poakohng irail oh e ketin aktikitik. Oh e sapwellimaniki erpit en wehwehki mwahu ire kan, me iei, e ketin wehwehki ia uhdahn arail pepehm oh mwahngih ia duwen eh pahn ketin sewese irail. Kitail pahn kilang ia duwen atail kak alasang Sises.

3. Ia duwen sapwellimen Sises tohnpadahk ko ar ese me e ketin poakohng irail?

³ Sises kalapw mahsanihong sapwellime tohnpadahko me e ketin poakohng irail. (Wadek Sohn 15:9.) E pil kalapw ketin doadoahngki ahnsou laud ong irail. (Mark 6:31, 32; Sohn 2:2; 21:12, 13) Sises sohte ihte ketin wia arail sounpadahk; e ketin wia kompoakparail. Eri re sohte peikasalki me e ketin poakohng irail. Dahme ke kak sukuhlki sang Sises?

4. Ia duwen omw kak kasalehiong noumw seri kan me ke poakohng irail? (Menlau kilang tepin kilel.)

⁴ Ndaiong noumw seri kan me ke poakohng irail, oh kasalehiong irail ia uwen arail kesempwal ong uhk. (Lep. Pad. 4:3; Taitus 2:4) Samuel, me kin mi Australia, nda: “Ni ahnsou me I tikitiko, Pahpa kin wadek ong ie Nai Pwuhk en Poadoapoad Kan en Paipel ni soutik koaros. E kin sapengala ei peidek kan, pwoaleiehdi, metik ie oh pwongmwahwihehla. Ia uwen ei pwuriamweikihla ni ei diarada me Pahpa sohte tikida nan peneinei ehu me kin ahn pwoalehdi de metik emenemen! Ahpw, e kin wia uwen eh kak en kasalehda eh limpoak ong ie. Pwehki met, I kakairada nanpwungmwahu kehlail ehu reh, oh pehm me I itarki dahme I ahneki oh nsenamwahu.” Sewese noumw seri kan en ahneki soangen pepehm wet sang ni omw kin kalapw nda “I poakepoake iuk.” Pwoalehdi oh metik irail. Kihong omw ahnsou en koasokosoi ong irail, mwenge rehrail, oh iang irail mwadong.

5, 6. (a) Pwehki Sises ketin poakohng sapwellime tohnpadahk ko, dahme e ketin wia? (b) Ia duwen omw pahn panawih noumw seri kan?

⁵ Sises mahsanih: “I kin lipwoare oh [“panawih,” NW] irail koaros me I kin poakepoake.” * (Kaud. 3:19) Karasepe, pak tohto sapwellime tohnpadahk ko kin akamaiki ihs me keieu lapalap nanpwungarail. Sises sohte ketin pohnsehsehla kahpwal wet. Ahpw, e ketin kanengamah oh pwurepwurehng kaweid irail. E kin ahnsou koaros ketin kadek oh kapwungala irail ni ahnsou oh wasa me konehng.​—Mark 9:33-37.

⁶ Pwehki ke poakohng noumw seri kan, ke ese me ke anahne panawih irail. Ekei pak e kin itar en ihte kawehwehiong irail dahme kahrehda mehkot pwung de sapwung. Ahpw ia duwen ma re pwurehng sohte peik? (Lep. Pad. 22:15) Sukuhlkihsang Sises. En kanengamah oh pousehlahte panawih irail sang omw kin kaweid, kaiahne, oh kapwungala irail. Pilada ahnsou oh wasa me konehng en panawih irail, oh wia met ni ahl kadek. Emen sister sang Palieir en Aperika me adaneki Elaine tamanda mwomwen eh pahpa nohno kin panawih ih. Ira kin ahnsou koaros kawehwehda dahme ira kasik sang ih. Ma ira ndaiong ih me e pahn ale kalokepen eh sapeik, eri ihme ira pahn wia. Ahpw Elaine nda: “Ira sohte kin panawih ie ni ara lingeringer de sohte kawehwehda kahrepen ara panawih ie.” Pwehki met, e kin ahnsou koaros ese me eh pahpa nohno poakohng ih.

7, 8. (a) Dahme sapwellimen Sises tohnpadahk ko sukuhlkihsang sapwellime kapakap kan? (b) Ia duwen omw kin kapakap eh kak padahkihong noumw seri kan en likih Koht?

⁷ Ni Sises eh pahn kereniong selidi oh kamakamla, e patohwan peki Semeo: “Ipa, Ipa, mehkoaros kak pahmwi. Komw ketikihweisang ie dahl wet. Eri soh, kaidehkin nsenei en pweida, pwe me komw ketin kupwurkien.” * (Mark 14:36) Medewehla ia pepehm en sapwellimen Sises tohnpadahk ko ni ahnsou me re rong, de esehda mwuhr, sapwellime kapakapo. Re pohnese me mehnda ma e unsek, e kin pekihte Semeo en ketin sewese ih. Eri re sukuhlki me irail pil anahne aktikitik oh likih Siohwa.

⁸ Noumw seri kan kak sukuhlki laud sang omw kapakap kan. Mehlel me ke sohte kin kapakap pwehn ihte padahki noumw seri kan. Ahpw ni arail rong omw kapakap, re kak sukuhlki en likih Siohwa. Nan omw kapakap, ken dehr ihte patohwan peki rehn Siohwa en ketin sewese noumw seri kan, ahpw peki reh en pil ketin sewese iuk. Ana, me mi Brazil, nda: “Ni ahnsou me kin mie kahpwal kan, duwehte ni ahnsou me ei pahpa oh nohno kahlapo soumwahu, ei pahpa nohno kin patohwan peki rehn Siohwa en ketikihong ira kehl en dadaur pahn irairo oh erpit en wiahda pilipil mwahu kan. Pil ni ahnsou me ira kin mi pahn kahpwal laud ehu, ira kin mweidohng Siohwa ara kahpwal kan. Imwilahn met, I sukuhlkihdi en likih Siohwa.” Ni ahnsou me noumw seri kan rong omw patohwan peki rehn Siohwa en ketikihong uhk eimah en kadehde ong mehn mpomw men de peki rehn omw kaunen doadoahk en kihong uhk rahn en kommoal pwehn iang towehda mihting tohrohr ehu, re pahn ese me ke kin likih me Siohwa pahn ketin sewese iuk, oh re kin sukuhlki en wia duwehte.

9. (a) Ia duwen Sises eh ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk ko ren aktikitik oh soh roporop? (b) Ma ke kasalehda aktikitik oh sohte roporop, dahme noumw seri kan pahn sukuhlki?

⁹ Sises ketin padahkihong sapwellime tohnpadahk  ko ren aktikitik oh dehr roporop. Sises pil kin ketin kasalehda mehn kahlemeng mwahu. (Wadek Luk 22:27.) Sapwellime tohnpadahk ko kilang me e kin ketin wiahda tounmetei kan pwehn papah Siohwa oh sewese meteikan, oh re kin sukuhlki en wia duwehte. Ke pil kak padahkihong noumw seri kan sang pein omw mehn kahlemeng. Debbie, me naineki seri riemen, nda: “I sohte kin luwangki ahnsou me ei pwoudo kin doadoahngki eh ahnsou pwehn tuhwong meteikan nin duwen elder men. I ese me ni ahnsou sohte lipilipil me ei peneineio kin anahne en tehk kiht, e kin wia met.” (1 Tim. 3:4, 5) Ia duwen mehn kahlemeng en Debbie oh eh pwoudo, Pranas, eh kamwakid ara peneineio? Pranas nda me neira seri ko kin ahnsou koaros ngoangki iang sawas ni mihting tohrohr kan. Re kin peren, wiahda kompoakepah mwahu kan, oh men werekiong riarail Kristian kan. Koaros nan peneineio ahnsou wet kin papah Siohwa sang ni arail doadoahngki pali laud en arail ahnsou ong kalohk. Ma ke kasalehda aktikitik oh sohte roporop, ke kin padahkihong noumw seri kan ren perenki sewese meteikan.

10. Ia duwen Sises eh ketin doadoahngki erpit en wehwehki mwahu ire kan ni ekei aramas nan Kalili ar kohdo pwehn rapahki ih?

¹⁰ Sises ketin sapwellimaniki erpit en wehwehki ire kan ni unsek. E sohte ketin medemedewehte dahme aramas akan kin wia ahpw ia kahrepen arail wia met. E kak ketin mwahngih dahme mi nan mohngiongirail. Karasepe, ehu pak ekei aramas nan Kalili kohdo pwehn rapahki ih. (Sohn 6:22-24) E mwahngih me ihte kahrepen arail kohkihdo wasao iei, kaidehn pwe re men rong sapwellime padahk, ahpw pwehki re kohdohng mwenge. (Sohn 2:25) Sises mwahngih ia uhdahn arail pepehm. Ih eri ni kanengamah ketin kapwungala irail oh kawehwehiong irail wekidekla dah kan me re anahne wiahda.​—Wadek Sohn 6:25-27.

11. (a) Ia duwen omw kak song wehwehki ia pepehm en noumw seri kan ong kalohk? (b) Ia duwen omw kak sewese noumw seri kan ren perenki doadoahk en kalohk?

¹¹ Mehnda ma ke sohte kak wehwehki dahme mi nan mohngiong en aramas, ke kak pil ahneki erpit en wehwehki mwahu ire kan. Karasepe, ke kak song en wehwehki ia ahn noumw seri kan ar pepehm ong kalohk. Ele ke kak pein idek rehmw: ‘Ia duwe, ihte kahrepen arail kin kilangwohng ahnsoun kalohk pwe ren iang kohla wasa kis kommoal oh mwenge de nim mehkot?’ Ma ke tehkada me noumw seri kan sohte kin nohn perenki kalohk, song en wiahda pwe en kaperen ong irail. Kihong irail soahng kei me re kak wia pwe ren pehm me re sawas.

12. (a) Dahme Sises ketin kehkehlikihong sapwellime tohnpadahk ko? (b) Dahme kahrehda sapwellimen Sises tohnpadahk ko uhdahn anahne sapwellime kehkehliko?

 ¹² Ia pil ehu ahl me Sises ketin doadoahngki erpit en wehwehki ire kan? E mwahngih me sapwung ehu kak kahluwahlahng pil ehu sapwung oh e pil kak imwikihla dihp laud, oh e ketin kehkehlikihong sapwellime tohnpadahk ko duwen met. Karasepe, tohnpadahk ko ese me tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud sapwung. Ahpw Sises ketin kehkehlikihong irail duwen dahme kak kahluwahlahng tiahk samin. E mahsanih: “Mehmen me pahn kilikilang lih emen oh men dihpki, nahn e wiadahr dipen kamwahl nan kapehde. Eri, ma palimaun en pwoaren mesomwen pahn kahrehiong uhk nan dihp, pwadikasang oh kesehweisang uhk.” (Mad. 5:27-29) Sapwellimen Sises tohnpadahk ko mi nanpwungen aramas tiahk suwed kan nan Rom me kin perenki kilang sipai kan me direki tiahk samin me pid wia nsenen pwopwoud oh lokaia suwed. Ihme kahrehda ni limpoak Sises ketin kehkehlikihong sapwellime tohnpadahk kan ren soikala soahng sohte lipilipil kan me pahn kak kahrehiong ren apwalki wia dahme pwung.

13, 14. Ia duwen omw kak sewese noumw seri kan en soikala mehn kamweit kan me pidada tiahk samin?

¹³ Nin duwen pahpa de nohno men, ke kak doadoahngki erpit en wehwehki ire kan pwehn pere noumw seri kan sang wia mehkot me sohte pahn kaperenda Siohwa. E kansensuwed me rahnpwukat pil seri tikitik kan mihla nan keper en kilang kilel de kasdo suwed oh soahng teikan me pid tiahk samin. Mehlel, ke anahne padahkihong noumw seri kan me e sapwung en kilang soahng kan me pidada tiahk samin. Ahpw pil mie soahng teikan me ke kak wia pwehn pere irail. Pein idek rehmw: ‘Ia duwe, nei seri kan ese ia kahrepen kilel de kasdo suwed kan ar nohn keper? Dahme kak kahrehiong irail en men kilang kilel pwukat? Ia duwe, I kin kamengeila ong irail ren koasoiaiong ie duwen soahng sohte lipilipil, pwe re pahn kak pek sawas rehi pil ni ahnsou kan me re lelohng kasongosong en kilang kilel de kasdo suwed?’ Pil ni ahnsou kan me seri kan uhdahn tikitik, ke kak padahkihong irail: “Ma mie pak ke kilang mehkot nan Internet me kahrehiong uhk en men ese mehkot me pid wia nsenen pwopwoud, oh ke men kilang, menlau kohdo oh koasoiong ie. Ke dehr masepwehk de namenek en peki sawas. I men sewese iuk.”

¹⁴ Ni ahnsou me ke kin pein pilada mehn kamweit kan, pil medewe kanahieng ia duwen omw kak wia mehn kahlemeng mwahu ong noumw seri kan. Pranas, me kitail koasoiapenehr mwoweo, nda: “Ke kak nda soahng tohto duwen soahng kan, ahpw noumw seri kan pahn kilang dahme ke kin wia oh alasang uhk.” Ma ke kin ahnsou koaros kanahieng omw pilada koul, kasdo oh pwuhk kan me wia mehn kamweit mwahu, ke kak sewese noumw seri kan en pil wia duwehte.​—Rom 2:21-24.

15, 16. (a) Dahme kahrehda ke kak kamehlele me Siohwa pahn ketin sewese iuk en kaiahnehda noumw seri kan? (b) Dahme kitail pahn koasoiapene nan iren onop en mwuhr?

¹⁵ Dahme wiawi ni ahnsou me Manoha patohwan peki Siohwa en ketin sewese ih en wia pahpa mwahu men? “Koht . . . ketin kupwurehla Manoha.” (Sounkopwung 13:9) Pahpa oh nohno kan, Siohwa pahn pil ketin karonge amwail kapakap akan. E pahn ketin sewese kumwail en kaiahnehda noumwail seri kan. Oh e pahn pil ketin sewese kumwail en kasalehda limpoak, aktikitik oh en ahneki erpit en wehwehki ire kan.

¹⁶ Pil duwehte Siohwa eh pahn ketin sewese iuk en kaiahnehda noumw seri kan ni arail wie seri pwulopwulte, e kak ketin sewese iuk en kaiahnehda irail ni arail lel sounpar eisek samwa. Nan iren onop en mwuhr, kitail pahn koasoiapene ia duwen sapwellimen Sises mehn kahlemeng en limpoak, aktikitik, oh erpit en wehwehki ire kan ar kak sewese iuk en kaiahnehda noumw me pwulopwulo en papah Siohwa.