DAHIEU me kereniong paun siluh ahpw aramas kin nda me e wia “mehkot me keieu apwal me aramas saikinte kak wehwehkihla nin sampah”? Met iei mwahliel en aramas. E uhdahn kapwuriamwei. Ni atail kalaudehla atail sukuhlki met, atail kalahnganki sapwellimen Siohwa doadoahk “kapwuriamwei oh inenen mwahu” pahn pil laudla. (Mel. 139:14) Tehk ehu nanpwungen soahng tohto me atail mwahliel kak wia me iei koahiek en madamadau.

Ia wehwehn met? Ehu dikseneri kawehwehdi me met iei “koahiek ehu me kitail koaros ahneki en medewehla mwomwen mehkot me kapw oh kaperen, de medewehla mehkot me kitail saikinte lelohng.” Ni atail wehwehki met, kitail sou pwungki me kitail kin doadoahngki atail koahiek en madamadau ahnsou koaros? Karasepe, mie pak me ke wadek de rong wasa ehu me ke saikinte kohla ie? Ia duwe, met kauhdi uhk ken dehr medewehla duwen wasao? Ni mehlel, sohte lipilipil ahnsou me kitail kin medewe duwen mehkot me kitail sohte kak kilang, rong, neme, doahke de ned, ni ahnsowo kitail kin doadoahngki koahiek en madamadau wet.

Paipel sewese kitail en wehwehki me aramas wiawihda oh kapikipikda rasehng Koht. (Sen. 1:26, 27) Met sou kasalehda me pein Siohwa pil sapwellimaniki soangen koahiek wet? Pwehki e ketin pilada en ketikihong kitail koahiek wet ahnsou me e ketin kapikitailda, e pahn pil ketin kasik kitail en wehwehki kupwure. (Ekl. 3:11) Ia duwen atail kak doadoahngki atail koahiek en madamadau ni loalokong pwehn wia met, oh ni elen soaloalokong dah kan me kitail en soikala doadoahngki atail koahiek en madamadau?

(1) Ouramanih soahng kan me sohte konehng oh ni ahnsou me sohte konehng.

Ouraman kaidehn mehkot sapwung. Ni mehlel, mie mehn kadehde kan me kasalehda me ouraman kak pil wia kamwahu ehu. Ahpw, pwehki mie ahnsou ong soahng koaros, kitail kakete wia soahng kan ni ahnsou me sohte konehng. Karasepe, ma kitail medemedewe mehkot tohrohr erein mihting kan en mwomwohdiso de erein atail wia pein atail onop en Paipel, atail madamadauo kin wia sawas ehu de mehn kerompwa ehu? Pein Sises ketin kasalehda mehn kataman kesempwal ehu duwen keperpen atail en medemedewe soahng sohte konehng kan, duwehte tiahk samin. (Mad. 5:28) Ekei soahng kan me kitail kin medemedewe pahn uhdahn kansensuwedihala Siohwa. Ma ke kin medemedewehte tiahk samin, e kak kahrehiong uhk en wiahda tiahk samin. Koasoanehdi teng ken dehr mweidohng omw madamadau en kadohwanewei iuk sang Siohwa!

(2) Lemeleme me kepwehpwe kak wia perepatail ahnsou werei.

Kepwe kan kin anahn oh mie katepe. Ahpw, kitail pahn uhdahn nsensuwedkihla ma kitail tepida medewe me soahng pwukat pahn kihda perepatail oh wahdo nsenamwahu. Ohl loalokongo Solomon ntingihedi: “Aramas kepwehpwe kan kin medemedewe me ar reken kepwe pahn  sinsile irail rasehng kelen kahnimw kehlail ehu.” (Lep. Pad. 18:11) Karasepe ehu, tehk dahme wiawi nan September en pahr 2009 ni ahnsou me lapake lelohng persent 80 en Manila, Philippines pwehki keteu laud. Ia duwe, irail kan me mie arail kepwe tohto pitla? Emen ohl kepwehpwe me eh kepwe tohto sohla mie nda, “Lapakeo uhdahn sohte lipilipilki emen, e wahdo kahpwal oh lokolok laud ong koaros me kepwehpwe oh semwehmwe.” Ele e mengei en medewe me kepwe kan kak uhdahn pere oh sinsile kitail. Ni mehlel, mepwukat sohte kin.

(3) Pwunodki soahng kan me ele sohte pahn wiawi.

Sises ketin kaweidkin kitail en dehr nohn ‘pwunod’ daulihala. (Mad. 6:34) Pwunod ahnsou koaros kin kahrehiong atail madamadau en doadoahk laud. Kitail kak kesehla mwahl atail kehl laud pwunpwunodiki kahpwal kan me saikinte wiawi de sohte pahn wiawi. Paipel kasalehda me soangen pwunod wet kak kahrehda kitail en mworusala de pil nsensuwedla. (Lep. Pad. 12:25) Ia uwen kesempwal en doadoahngki sapwellimen Sises kaweid sang ni atail en dehr nohn pwunod daulihala oh en apwalihala kahpwal kan en ehuehu rahn ni ar pwarada.

(1) Medewehla irair keper kan me pahn wiawi oh soikala.

Paipel kangoange kitail en loalokong oh medewehla dahme pahn wiawi. (Lep. Pad. 22:3) Ni atail doadoahngki atail madamadau, kitail kak kilang imwilahn atail pilipil kan mwohn atail wiahda. Karasepe, ma mie me luke iuk en mwemweitla rehrail, ia duwen omw koahiek en madamadau kak sewese iuk en pilada mwahu ma ke pahn iang de soh? Mwurin omw medewehla ihs me re luke, uwen tohtohn me pahn iang, oh ia wasa oh ahnsou dah me pahn wiawi, medewehla: ‘Dahme kakete wiawi wasao?’ Ia duwe, ke kak uhdahn medewehla me arail pokonpeneo pahn pahrekiong kaweid kan en Paipel? Ni omw wia met, e kak sewese iuk en medewehla mwomwen dahme pahn wiawi wasao. Omw doadoahngki omw madamadau en wiahda pilipil mwahu pahn seweseiuk en soikala irair kan me pahn keper ong omw nanpwungmwahu rehn Siohwa.

(2) Medewehla ia duwen omw pahn apwalihala kahpwal laud kan.

Atail madamadau pil kin pidada “koahiek en lelohng kahpwal ehu oh apwalihala.” Ia duwen ma mie sawehwe ehu nanpwungen kowe oh emen nan mwomwohdiso. Ia duwen omw pahn koasoiong riomw brother de sister men pwehn song en kapwurehdo popohl nanpwungamwa? Mie soahng tohto kitail en tehk. Ia duwen ei pahn koasoiong ih ni ahl me e pahn men rong? Iahd  me keieu konehng sen koasoiapene duwen kahpwalo? Lepin lokaia oh ngohr dah me keieu mwahu en doadoahngki? Ni omw doadoahngki omw koahiek en madamadau, ke kak medewehla soangsoangen ahl kan me ke pahn wia pwehn apwalihala irairo oh pilada mehnia me ke pehm me pahn keieu mwahu pwehn sewese ih oh mehkot me e pahn men rong. (Lep. Pad. 15:28) Wiepe wet en apwalihala irair apwal ehu pahn sewese meleilei nan mwomwohdiso. Met wia ahl ehu me uhdahn mwahu en doadoahngki atail koahiek en madamadau.

(3) Kamwahwihala pein omw wadawad oh onop en Paipel.

Wadewadek Paipel rahn koaros kesempwal. Ahpw, kitail anahne wia laudsang ihte en wadekala pali tohto rahn koaros. Kitail anahne dehdehkihla mehn kasukuhl mwahu kan en Paipel oh met anahne kamwakid kitail en doadoahngki nan atail mour. Atail kalahnganki sapwellimen Siohwa wiewia kan anahne laudla ni atail wadewadek Paipel. Doadoahngki atail koahiek en madamadau kak sewese kitail en wia met. Ia duwen? Medewehla neitail sawaspen Paipel me oaralape Imitate Their Faith (lokaiahn wai). Atail wadek koasoipen aramas akan nan pwuhk wet kak kamwakid atail madamadau en medewehla mwomwen ahnsou oh irair en emenemen irail. E kin sewese kitail en kak kilang, rong, oh ned pwohn soahng kan oh wehwehki pepehm en irail ko wasao. Eri kitail kak wehwehki mehn kasukuhl mwahu oh kangoang sang koasoipen Paipel kan me kitail ele pehm me kitail esehier. Atail doadoahngki atail koahiek en madamadau ni ahl wet erein atail wadawad oh onop en Paipel pahn uhdahn kamwahwihala atail onop.

(4) Kakairada oh kasalehda pepehm en poakehla meteikan.

Pepehm en poakehla meteikan wia irair kaselel ehu me kak wehwehki en pehm nan atail mohngiong ahn meteikan medek. Pwehki Siohwa oh Sises kin ketin kasalehda soangen pepehm wet, e pahn mwahu kitail en alasang ira. (Eks. 3:7; Mel. 72:13) Ia duwen atail kak kakairada irair wet? Ehu ahl me keieu mwahu kitail en kakairada irair en poakehla meteikan kin pidada atail doadoahngki atail koahiek en madamadau. Ele sohte pak ehu kitail lelohng dahme riatail Kristian kan ahneki. Ahpw, ke kak pein idek rehmw: ‘Ma I mi nan irairo, ia pahn ei pepehm? Dahme I pahn anahne?’ Atail doadoahngki atail koahiek en madamadau pwehn sapengala peidek pwukat pahn sewese kalaudehla atail poakehla meteikan. Ni atail kasalehda poakehla meteikan, e pahn wia kamwahu ong atail mouren Kristian, iangahki atail doadoahk en kalohk oh atail nanpwungmwahu rehn Kristian teikan.

(5) Medewehla ia pahn mwomwen mour nan sampah kapwo.

Paipel audaudki ire kan me kin kasalehda mwahu duwen mour nan sapwellimen Koht sampah kapwo me e ketin inoukihda. (Ais. 35:5-7; 65:21-25; Kaud. 21:3, 4) Neitail sawaspen Paipel kan kin sewese kasalehda mwahu ire pwukat sang ar kihda kilel de mahlen kaselel kan. Dahme kahrehda? Kilel de mahlen pwukat kin kalaudehla atail koahiek en madamadau oh sewese kitail en kilang pein kitail pereperenki kapai pwukat me Koht ketin inoukidahr. Siohwa me ketikihong atail koahiek en madamadau, eri e mwahngih laudsang koaros ia uwen kehlail en koahiek wet. Doadoahngki koahiek wet pwehn medemedewe sapwellime inou kan kak kahrehiong kitail en uhdahn kamehlele me re pahn pweida oh sewese kitail en kolokolte atail lelepek, pil ni atail kin dadaur pahn kahpwal kan ahnsou wet.

Ni limpoak Siohwa ketikihong kitail koahiek en madamadau me inenen kapwuriamwei. Atail koahiek en madamadau kak uhdahn sewese kitail en papah ih nan atail mour en ehuehu rahn. Kitail en kasalehda atail kalahngan ong Meno me ketikihda kisakis kaselel wet sang ni atail kin doadoahngki kisakis wet ni loalokong rahn koaros.