کیہہ توانوں پتہ اے؟
پرانے بابل دے کھنڈراں چوں جیہڑیاں اِٹاں ملیاں نیں تے جیس طریقے نال اوہ بنیاں نیں، اوہدے توں کیویں پتہ چلدا اے کہ بائبل چ دِتی معلومات بالکل صحی اے؟
پرانیاں شیواں تے تحقیق کرن والے ماہراں نُوں پرانے بابل دے کھنڈراں چوں بھٹے چ تیار کیتیاں گئیاں اِٹاں ملیاں نیں جنہاں نُوں شہر دی تعمیر لئی استمال کیتا جاندا سی۔ اِک ماہر روبرٹ کولڈوے نے کہیا: ”اِنج دِیاں اِٹاں شہروں باہر اوہناں بھٹیاں چ تیار کیتیاں جاندیاں سن جِتھے مٹی چنگی ہوندی سی تے اَگ بالن لئی جھاڑیاں وی بوہت ہوندیاں سن۔“
پرانے ریکارڈاں توں پتہ چلدا اے کہ بابل دے اعلیٰ افسر ایہناں بھٹیاں نُوں اِک ہور خطرناک کم لئی وی استمال کردے سن۔ شہر ٹورانٹو دی یونیورسٹی دے اِک پروفیسر پال ایلن بیولیو جیہڑا اسور دی تریخ تے زبان دا ماہر اے، کہندا اے: ”بابل چوں مِلن والیاں تحریراں توں پتہ چلدا اے کہ بادشاہ نے حکم دِتا سی کہ جیہڑا اوہدا حکم نئیں من دا تے اوہدیاں پاک چیزاں لئی عزت نئیں وکھاندا، اوہنوں بھٹے چ سُٹ کے ساڑ دِتا جائے۔“ بادشاہ نبوکدنضر دے زمانے دی اِک تحریر چ ایہہ حکم لکھیا ہویا اے: ”اوہناں نُوں بھٹے چ ساڑ دَوو، تباہ کر دَوو، اوہناں نُوں دُھونواں بنا کے اُڈا دَوو، اوہناں نُوں اَگ چ سُٹ کے ختم کر دَوو۔“
ایس گل توں بائبل پڑھن والیاں دے ذہن چ اوہ واقعہ آندا اے جیہڑا دانیایل 3 باب چ لکھیا اے۔ اوتھے دَسیا گیا اے کہ بادشاہ نبوکدنضر نے شہر بابل توں باہر دُورا دے میدان چ سونے دی اِک بوہت وڈی مورت بنوائی۔ جدوں تِن عبرانی بندیاں سدرک، میسک تے عبدنجو نے اوس مورت اَگے سجدہ کرن توں منع کر دِتا تے بادشاہ نے ایہہ حکم دِتا کہ بھٹے دی اَگ نُوں سَت گُنا ودھا دِتا جائے تے ایہناں تناں بندیاں نُوں بھٹے دی بلدَی اَگ چ سُٹ دِتا جائے۔ پر یہوواہ دے اِک طاقتور فرشتے نے اوہناں تناِں نُوں مرن توں بچا لیا۔—دانیایل 3:1-6، 19-28۔
بابل دے کھنڈراں چوں مِلن والیاں اِٹاں توں ثابت ہوندا اے کہ بائبل چ لکھیاں گلاں بالکل صحی نیں۔ بوہت ساریاں اِٹاں تے ایہو جہے جملے لکھے نیں جنہاں چ بادشاہ دی وڈیائی کیتی گئی اے۔ اوہناں چوں اِک جملہ ایہہ سی: ”نبوکدنضر بابل دا بادشاہ، اوہ محل جیہڑا عظیم بادشاہ یعنی مَیں بنوایا۔ میریاں نسلاں ہمیشاں تک حکومت کردیاں رہن۔“ ایہہ گل دانیایل 4:30 چ لکھی گل نال مِلدی جلدی اے جِتھے نبوکدنضر نے شیخی ماردے ہوئیاں کہیا: ”کیہہ ایہہ اوہی عظیم بابل نئیں جنہوں مَیں اپنی طاقت نال بنایا اے تاکہ ایہدے توں میرا شاہی گھرانا تے اوہدی شانوشوکت ظاہر ہوئے؟“