Rozdział 1

Dlaczego interesować się innymi religiami?

1-7. Wymień niektóre cechy charakterystyczne różnych religii świata.

NIEZALEŻNIE od tego, gdzie mieszkasz, niewątpliwie zauważyłeś, że religia wywiera wpływ na życie milionów ludzi, być może również na twoje. W krajach hinduistycznych często widzi się pudżę — ceremoniał polegający między innymi na składaniu bóstwom w darze kwiatów, orzechów kokosowych i jabłek. Kapłan maluje wiernym na czołach tilakę — czerwoną lub żółtą plamkę. Poza tym każdego roku miliony hinduistów przychodzi nad Ganges, by w wodach tej rzeki dopełnić oczyszczenia.

² Tam, gdzie dominuje katolicyzm, ludzie modlą się w kościołach i katedrach, trzymając w rękach krzyż lub różaniec. Paciorki różańca służą im do odliczania modlitw nabożnie kierowanych do Marii. Zakonnice i księża chodzą w czarnych szatach, toteż nietrudno ich rozpoznać.

³ Protestantyzm kojarzy się z mnóstwem kaplic i kościołów, w których co niedziela zbierają się odświętnie ubrani parafianie, by śpiewać pieśni i słuchać kazań. Duchowni często noszą się na czarno i zakładają charakterystyczne koloratki.

⁴ W krajach muzułmańskich pięć razy dziennie rozbrzmiewa z minaretów głos muezinów, którzy zwołują wiernych na salat, czyli rytualną modlitwę. Świętą księgą islamu jest Koran. Muzułmanie wierzą, że w VII wieku n.e.  jego nauki zostały objawione przez Boga i przekazane za pośrednictwem anioła Gabriela prorokowi Muhammadowi.

⁵ Oznaką religijności w wielu krajach buddyjskich są widoczni na ulicach mnisi, odziani zazwyczaj w szafranowe, czarne bądź czerwone szaty. Wiekowe świątynie z wyeksponowanymi posągami pogodnego Buddy są świadectwem prastarej historii buddyzmu.

⁶ Religia sinto — praktykowana głównie w Japonii — z jej kapliczkami domowymi i ofiarami składanymi przodkom jest ściśle związana z życiem codziennym. Japończyk bez żadnych oporów modli się o sprawy najzupełniej doczesne, nawet o zdanie egzaminów w szkole.

⁷ Na całej ziemi znana jest jeszcze inna działalność o charakterze religijnym. Prowadzą ją osoby, które od domu do domu oraz na ulicach głoszą z Biblią i objaśniającymi ją publikacjami. Dzięki czasopismom Strażnica  i Przebudźcie się! prawie każdy szybko rozpoznaje w tych ludziach Świadków Jehowy.

8. Czego dowodzi historia praktyk religijnych?

⁸ Czego dowodzi fakt, że na całym świecie można zaobserwować najróżniejsze przejawy religijności? Tego, że od tysięcy lat człowiek ma potrzeby i aspiracje duchowe. Życie przynosi mu trudności i kłopoty, a wraz z nimi wątpliwości i pytania, które dotyczą między innymi śmierci. Złakniony błogosławieństw i pociechy, zwraca się do Boga lub do swych bóstw, wyrażając uczucia religijne na mnóstwo sposobów. Religia stara się też rozstrzygnąć różne ważne kwestie: Dlaczego tu jesteśmy? Jak powinniśmy żyć? Co czeka ludzkość?

9. Dlaczego większość ludzi jest w pewnym sensie religijna?

⁹ Z drugiej strony wiele milionów ludzi nie wyznaje żadnej religii ani nie wierzy w żadnego boga. To ateiści. Natomiast zdaniem agnostyków Bóg jest nieznany i raczej niepoznawalny. Nie oznacza to oczywiście, że osoby takie są wyzute z zasad, podobnie jak przynależność do jakiejś religii niekoniecznie musi być równoznaczna ze stosowaniem się do norm moralnych. Gdyby jednak przyjąć, iż religia to „oddanie dla pewnej idei, niezachwiana wierność lub lojalność, sumienność, wzniosłe uczucie bądź przywiązanie”, okaże się, że większość ludzi — z ateistami i agnostykami włącznie — jest w pewnym sensie religijna (The Shorter Oxford English Dictionary).

10. Czy we współczesnym świecie daje się odczuć wpływ religii? Podaj przykład.

¹⁰ W świecie, w którym istnieje tyle form kultu i który dzięki coraz lepszej komunikacji i łączności z dnia na dzień się kurczy, wpływ różnych religii jest odczuwalny wszędzie — czy nam się to podoba, czy nie. Skandal wywołany w roku 1989 książką Szatańskie wersety, której  autora określano mianem „zdrajcy islamu”, wyraźnie ukazuje, jak uczucia religijne mogą zostać ujawnione całemu światu. Przywódcy muzułmańscy nawoływali do wydania zakazu publikowania tej książki, a nawet do zgładzenia pisarza. Dlaczego religia budzi w ludziach tak gwałtowne reakcje?

11. Dlaczego nie ma nic złego w poznawaniu innych religii?

¹¹ Chcąc znaleźć odpowiedź na to pytanie, musimy choć trochę zapoznać się z historią religii. W książce World Religions​—From Ancient History to the Present (Religie świata — od starożytności do czasów nowożytnych) Geoffrey Parrinder napisał: „Badanie różnych religii nie musi oznaczać zdradzenia własnej wiary, przeciwnie — można się w niej umocnić, widząc, jak inni poszukiwali prawdy i jak stali się dzięki temu bogatsi”. Wiedza prowadzi do zrozumienia, a zrozumienie — do tolerancji wobec ludzi o odmiennych poglądach.

Dlaczego badać?

12. Jakie czynniki zazwyczaj decydują o przynależności religijnej?

¹² Może zdarzyło ci się pomyśleć lub powiedzieć: „Mam swoją religię. To moja prywatna sprawa. Nigdy z nikim na ten temat nie rozmawiam”. Religia rzeczywiście należy do spraw bardzo osobistych, gdyż zasady wiary lub nauki moralne są nam dosłownie od urodzenia wpajane przez rodziców i krewnych. Dlatego większość ludzi wyznaje religię swych rodziców i dziadków. Stała się ona niemal tradycją rodzinną. Co z tego wynikło? To, że często kto inny dokonał za nas wyboru religii — zależnie od tego, gdzie i kiedy przyszliśmy na świat. Jak zaznaczył historyk Arnold Toynbee, o przynależności religijnej nierzadko decyduje „przypadek, który zrządza, że ktoś urodził się w tym, a nie w innym miejscu”.

13, 14. Dlaczego nierozsądny jest wniosek, że religia, w której ktoś się urodził, musi podobać się Bogu?

 ¹³ A zatem czy rozsądny jest wniosek, iż religia narzucona w momencie narodzin musi być prawdziwa? Gdybyś przyszedł na świat we Włoszech lub Ameryce Południowej, niewątpliwie bez pytania o zdanie wychowano by cię na katolika. W Indiach najprawdopodobniej zostałbyś hinduistą albo sikhem, jeśli pochodziłbyś z Pendżabu. Gdyby twoi rodzice byli Pakistańczykami, z pewnością  wyznawałbyś islam. A gdybyś urodził się w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat w kraju socjalistycznym, być może nie miałbyś innego wyboru, jak tylko stać się ateistą (Galacjan 1:13, 14; Dzieje 23:6).

¹⁴ Czy więc sam fakt, że ktoś się urodził w danej religii, siłą rzeczy sprawia, iż jest ona prawdziwa i uznawana przez Boga? Gdyby przez minione tysiąclecia zawsze wychodzono z założenia: „Co było dobre dla moich przodków, jest też dobre dla mnie”, wielu do dziś praktykowałoby pierwotny szamanizm czy dawne kulty płodności.

15, 16. Jakie korzyści przynosi zbadanie innych religii?

¹⁵ Ze względu na ogromną różnorodność religii, które powstały na świecie w ciągu ubiegłych 6000 lat, zapoznanie się z tym, w co wierzą inni i skąd się wzięły ich zapatrywania, jest co najmniej pouczające i poszerza nasze horyzonty myślowe. Może też otworzyć przed nami bardziej realne widoki na przyszłość.

¹⁶ Imigracja i ruchy ludności sprawiły, iż obecnie w wielu krajach przedstawiciele różnych religii mieszkają obok siebie. Zrozumienie cudzych poglądów mogłoby więc pomóc w nawiązaniu lepszych stosunków i w prowadzeniu ciekawszych rozmów. Mogłoby też złagodzić tak częstą w tym świecie nienawiść na podłożu religijnym. Wprawdzie opinie co do wierzeń nieraz bardzo się różnią, ale przecież nie można kogoś nienawidzić tylko dlatego, że ma inne zdanie (1 Piotra 3:15, 16; 1 Jana 4:20, 21; Objawienie 2:6).

17. Dlaczego nienawiść do osób mających odmienne poglądy religijne jest niewłaściwa?

¹⁷ Starożytne prawo żydowskie głosiło: „Nie będziesz chował w sercu swoim nienawiści do brata swego. Będziesz gorliwie upominał bliźniego swego, abyś nie ponosił za niego grzechu. Nie będziesz się mścił i nie będziesz  chował urazy do synów twego ludu, lecz będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego. Jam jest Pan [Jehowa, NW]!” (3 Mojżeszowa 19:17, 18). A Założyciel chrystianizmu oświadczył: „Ale wam, którzy słuchacie, powiadam: Miłujcie nieprzyjaciół waszych, dobrze czyńcie tym, którzy was nienawidzą, (...) a będzie obfita nagroda wasza, i synami Najwyższego będziecie, gdyż On dobrotliwy jest i dla niewdzięcznych, i dla złych” (Łukasza 6:27, 35). Koran w surze „Doświadczana” podaje podobną zasadę: „Być może, Bóg ustanowi między wami i tymi spośród was, dla których jesteście wrogami — przyjaźń. Bóg jest wszechmocny! Bóg jest przebaczający, litościwy!” (sura 60:7, KJB).

18. Dlaczego to nie wszystko jedno, w co się wierzy?

¹⁸ Z faktu, iż potrzebna jest tolerancja i wzajemne zrozumienie, nie wynika jednak, że to wszystko jedno, w co  się wierzy. Historyk Geoffrey Parrinder napisał: „Niekiedy mawia się, iż wszystkie religie zmierzają do tego samego celu bądź są równorzędnymi drogami wiodącymi do prawdy, a nawet że wszystkie głoszą te same nauki (...) Ale dawna religia Azteków, którzy wznosili ku słońcu bijące serca swych ofiar, z pewnością nie była równie dobra, jak religia pokojowo usposobionego Buddy”. Co więcej, skoro chodzi o oddawanie czci Bogu, to czy nie On sam powinien orzec, co jest właściwe, a co nie? (Micheasza 6:8).

Jak oceniać religię?

19. Jak religia powinna oddziaływać na postępowanie osoby wierzącej?

¹⁹ Większość religii opiera się na pewnym zbiorze wierzeń lub doktryn, ale często tworzą one gąszcz teologiczny, w którym przeciętny laik zupełnie się gubi. Zawsze jednak sprawdza się zasada przyczyny i skutku. Zgodnie z nią nauki danej religii powinny oddziaływać na osobowość i zachowanie każdego jej wyznawcy. A zatem ogólnie rzecz biorąc, czyjeś postępowanie jest w mniejszym czy większym stopniu odzwierciedleniem przekonań religijnych. Jaki wpływ wywiera na ciebie twoja religia? Czy dzięki niej częściej zdobywasz się na życzliwość, wspaniałomyślność, uczciwość, pokorę, wyrozumiałość i współczucie? Pytania te są całkiem stosowne, ponieważ — zgodnie z tym, co powiedział wielki nauczyciel religii Jezus Chrystus — „każde dobre drzewo wydaje dobre owoce, ale złe drzewo wydaje złe owoce. Nie może dobre drzewo rodzić złych owoców, ani złe drzewo rodzić dobrych owoców. Każde drzewo, które nie wydaje dobrego owocu, wycina się i rzuca w ogień. Tak więc po owocach poznacie ich” (Mateusza 7:17-20).

20. Jakie pytania nasuwają się w związku z religią i historią?

 ²⁰ Historia świata niewątpliwie budzi refleksje na temat roli religii w licznych wojnach, które wyniszczały ludzkość i przysparzały jej niewypowiedzianych cierpień. Dlaczego tyle ludzi zabijało i ginęło w imię religii? Wyprawy krzyżowe, inkwizycja, walki na Bliskim Wschodzie i w Irlandii Północnej, krwawa wojna między Irakiem a Iranem (1980-1988), starcia hinduistów z sikhami w Indiach — wszystko to z pewnością skłania ludzi myślących  do zastanowienia się nad moralnością i poglądami kształtowanymi przez religię (patrz ramka poniżej).

21. Wymień niektóre owoce wydawane przez chrześcijaństwo.

²¹ Szczególnie znane z obłudy w tej dziedzinie są kraje chrześcijańskie. Podczas dwóch wojen światowych na rozkaz „chrześcijańskich” przywódców politycznych katolik zabijał katolika, a protestant protestanta. Tymczasem Biblia wyraźnie przeciwstawia uczynki ciała owocom ducha.  Jak czytamy, do uczynków ciała należą: „nierząd, nieczystość, wyuzdanie, uprawianie bałwochwalstwa, czary, nienawiść, spór, zawiść, wzburzenie, niewłaściwa pogoń za zaszczytami, niezgoda, rozłamy, zazdrość, pijaństwo, hulanki i tym podobne. Co do nich zapowiadam wam, jak to już zapowiedziałem: ci, którzy się takich rzeczy dopuszczają, królestwa Bożego nie odziedziczą”. Mimo to tak zwani chrześcijanie od wieków popełniają tego rodzaju czyny, a ich duchowni często przymykają na to oczy (Galatów 5:19-21, BT).

22, 23. Jakimi owocami powinna się wyróżniać religia prawdziwa?

²² Natomiast do wspaniałych owoców ducha zaliczono „miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie. Przeciw takim cnotom nie ma Prawa”. Wszystkie religie powinny wydawać takie pokojowe owoce. Ale czy to robią? Co można powiedzieć o twojej religii? (Galatów 5:22, 23, BT).

²³ W znalezieniu odpowiedzi na zadane tu pytania powinna pomóc niniejsza książka, w której przyjrzymy się religiom świata, by zbadać, jak człowiek poszukuje Boga. Ale według jakich kryteriów należy oceniać każdą religię? Kto ma je ustanawiać?

„Moja religia mi odpowiada”

24, 25. Wobec jakiego wyzwania w kwestii religii staje każdy człowiek?

²⁴ Wiele ludzi ucina rozmowę na temat wiary słowami: „Moja religia mi odpowiada. Nikomu nie robię nic złego, a gdy tylko mogę, staram się ludziom pomagać”. Ale czy to wystarczy? Czy w sprawach religii można się opierać wyłącznie na swoich miernikach?

²⁵ Gdyby zgodzić się z pewnym słownikiem, według którego religia jest „wyrazem wiary w moc nadludzką oraz uwielbienia dla owej siły, uważanej za stwórcę i władcę  wszechświata”, to z pewnością należałoby się zastanowić: Czy temu stwórcy i władcy wszechświata odpowiada moja religia? Ponadto z definicji tej wynikałoby, że właśnie Stwórca ma prawo ustalać, jakie postępowanie i sposób oddawania czci oraz jakie nauki są dobre, a jakie nie. W tym celu musiałby wyjawić ludziom swą wolę, tak by wszyscy mogli ją bez trudu poznać i zrozumieć. Poza tym objawienia od Niego, choćby przekazywał je w wielosetletnich odstępach, zawsze powinny być ze sobą zharmonizowane i zgodne. Dlatego każdy człowiek staje wobec wyzwania, by zbadać fakty i przekonać się osobiście, co naprawdę jest wolą Bożą.

26. Która święta księga powinna być wyznacznikiem prawdziwości religii? Dlaczego?

²⁶ Do najstarszych ksiąg, które przypisują sobie Boskie natchnienie, należy Biblia. Żadna inna księga w dziejach ludzkości nie była tak szeroko rozpowszechniona i tak często tłumaczona. Prawie dwa tysiące lat temu jeden z jej pisarzy oświadczył: „Już nie dajcie się kształtować na wzór tego systemu rzeczy, ale się przemieniajcie przez przeobrażanie swego umysłu, abyście sami na sobie doświadczyli, co jest dobrą i miłą, i doskonałą wolą Bożą” (Rzymian 12:2, NW). Co miałoby stać się punktem odniesienia w takim sprawdzaniu? Ten sam pisarz informuje: „Całe Pismo przez Boga jest natchnione i pożyteczne do nauki, do wykrywania błędów, do poprawy, do wychowywania w sprawiedliwości, aby człowiek Boży był doskonały, do wszelkiego dobrego dzieła przygotowany”. A zatem wiarogodną podstawę do określenia, czy jakaś  religia jest prawdziwa i zasługuje na uznanie, stanowi natchnione Pismo Święte (2 Tymoteusza 3:16, 17).

27. (a) Jakie święte księgi mają niektóre religie świata? (b) Jak powinno wypaść porównanie ich z Biblią?

²⁷ Najstarsza część Biblii powstała wcześniej niż wszystkie inne teksty religijne świata. Tora, czyli pięć pierwszych ksiąg biblijnych — Prawo, które pod wpływem natchnienia od Boga spisał Mojżesz — pamięta XV i XVI wiek p.n.e. Dla porównania: hinduska Rygweda (zbiór hymnów) została ukończona około 900 roku p.n.e. i nie rości sobie pretensji do Boskiej inspiracji. Kanon buddyjski, tak zwany Trójkosz, pochodzi z V stulecia p.n.e., Koran, który Bóg jakoby przekazał za pośrednictwem anioła Gabriela, powstał w VII wieku n.e., a Księga Mormona, uchodząca za dar ofiarowany Amerykaninowi Josephowi Smithowi przez anioła imieniem Moroni, jest wytworem XIX wieku. Gdyby część tych ksiąg istotnie została natchniona przez Boga, jak zapewniają niektórzy, to podane w nich wskazówki religijne nie powinny kolidować z naukami Biblii, składającej się przecież z najstarszych natchnionych tekstów. Poza tym księgi te musiałyby zawierać odpowiedzi na pytania, które najbardziej nurtują człowieka.

Pytania wymagające odpowiedzi

28. Jakie pytania wymagają odpowiedzi?

²⁸ 1) Czy Biblia uczy tego, co głosi większość religii i w co wierzy sporo ludzi, mianowicie że człowiek ma duszę nieśmiertelną, która w chwili jego śmierci przenosi się na „tamten świat” — do nieba, piekła lub czyśćca — albo powraca w procesie reinkarnacji?

2) Czy Biblia podaje, że Zwierzchni Pan całego wszechświata jest bezimienny? Czy przedstawia Go jako jednego Boga, czy jako Boga w trzech osobach? A może jako wielu bogów?

 3) Co Biblia mówi o pierwotnym zamierzeniu Boga względem ludzi, stworzonych przez Niego do życia na ziemi?

4) Czy Biblia zapowiada, że ziemia zostanie unicestwiona, czy raczej wskazuje na koniec niegodziwego systemu światowego?

5) Jak można zapewnić sobie prawdziwy spokój wewnętrzny oraz zbawienie?

29. (a) Jaką podstawową zasadą powinniśmy się kierować w trakcie poszukiwania prawdy? (b) Jak Biblia odpowiada na zadane tu pytania?

²⁹ Każde wyznanie udziela innych odpowiedzi, ale proponowane tu poszukiwanie „czystej religii” powinno nas w końcu doprowadzić do wniosków zgodnych z wolą Bożą (Jakuba 1:27, AS, KJ). Dlaczego możemy tak twierdzić? Ponieważ będziemy się trzymać zasady: „Niech się stanie oczywistym, że Bóg mówi zawsze prawdę, chociażby ludzie kłamali, tak jak Pismo mówi: ‚Abyś okazał się sprawiedliwym w słowach swoich i zwyciężył, gdy prawują się z tobą’” (Rzymian 3:4, Kowalski). *

30. Jakie kwestie zostaną rozważone w następnym rozdziale?

³⁰ Mając podstawę, na której się oprzemy w trakcie badania religii świata, rozważmy teraz, jak człowiek zaczął zaspokajać swe potrzeby duchowe. Co nam wiadomo o początkach religii? Jakie formy kultu powstały w czasach starożytnych wśród ludów uważanych za prymitywne?

[Przypis]

[Pytania do studium]

[Napis na stronie 16]

Wszystkie religie powinny wydawać pokojowe owoce. Ale czy to robią?

[Ramka na stronie 14]

Religia, miłość i nienawiść

▪ „Wojny religijne na ogół są prowadzone ze szczególną zaciekłością. Kiedy ludzie walczą o jakiś obszar dla korzyści gospodarczych, wojna w pewnym momencie przestaje się im opłacać i wtedy dążą do ugody. Natomiast gdy w grę wchodzi religia, kompromis i pojednanie wydają się czymś nie do przyjęcia” (Roger Shinn, profesor etyki społecznej ze Zjednoczonego Seminarium Teologicznego w Nowym Jorku).

▪ „Dla religii ludzie zrobią wszystko: będą się kłócić, pisać, walczyć, umierać, tylko nie będą zgodnie z nią żyć (...) Tam, gdzie religia prawdziwa zapobiegnie pojedynczemu przestępstwu, religie fałszywe dostarczą pretekstu do popełnienia tysiąca” (Charles Caleb Colton, 1825).

▪ „Jesteśmy wystarczająco religijni, by się nienawidzić, ale zbyt mało, by darzyć się wzajemną miłością” (Jonathan Swift, 1667-1745).

▪ „Nigdy człowiek nie wyrządza złego tak wytrwale i tak ochoczo, jak kiedy czyni to z pobudek religijnych” (Blaise Pascal, 1623-1662).

▪ „Rzeczywistym celem wyższej religii jest wypromieniowywanie duchowych prawd i rad dla dobra jak największej liczby dusz, żeby każda mogła dzięki temu spełnić prawdziwe posłannictwo człowieka. Posłannictwo to polega na wychwalaniu Boga i radowaniu się Nim na wieki” (historyk Arnold Toynbee).

 [Ilustracje na stronie 4]

Hindusi czczą rzekę Ganges, którą nazywają Ganga Ma (Matka Ganga)

Pobożni katolicy modlą się do Marii, używając różańca

W niektórych krajach buddyjskich większość mężczyzn zostaje na pewien czas mnichami w szafranowych szatach

Wierni muzułmanie przynajmniej raz w życiu pielgrzymują do Mekki

[Ilustracja na stronie 6]

Świadkowie Jehowy — znani na całym świecie z działalności kaznodziejskiej — głoszą w pewnym mieście japońskim

[Ilustracja na stronie 9]

Chrzest niemowlęcia w jednym z kościołów chrześcijaństwa. Czy religia, w której ktoś się urodził, siłą rzeczy musi być prawdziwa?

[Ilustracja na stronie 11]

Ofiara z życia ludzkiego składana przez Azteków. Czy wszystkie religie rzeczywiście są „równorzędnymi drogami wiodącymi do prawdy”?

[Ilustracja na stronie 13]

Miliony ludzi zabijało i ginęło w imię religii