RĘCZNIE pisane zwoje i księgi powstawały już tysiące lat temu. Dzieła drukowane mają znacznie krótszą historię. Pierwsza znana książka tego typu pojawiła się w Chinach w 868 roku n.e. Do jej produkcji użyto drewnianych tabliczek służących do odbijania całych stron. W Niemczech około roku 1455 Jan Gutenberg, który nieco wcześniej wynalazł ruchome czcionki odlewane z metalu, wydał pierwszą drukowaną Biblię po łacinie.

 W ciągu niewielu lat drukarstwo — a co za tym idzie, również księgarstwo — ustaliło swoją pozycję na rynku. W Niemczech głównym ośrodkiem branży wydawniczej stała się Norymberga. Do pierwszych drukarzy i wydawców Biblii, i to na skalę międzynarodową, można zaliczyć mieszkańca tego miasta — Antoniusa Kobergera.

Wszyscy, bez względu na pochodzenie, dużo zawdzięczamy ówczesnym wydawcom Pisma Świętego, takim jak Antonius Koberger. Poznajmy więc bliżej tego człowieka i jego działalność.

„Troska o jedną księgę — o Biblię”

Swoją pierwszą oficynę Koberger otworzył w Norymberdze w roku 1470. W szczytowym okresie działalności miał 24 prasy i zatrudniał 100 pracowników różnych specjalności; założył też filie w Bazylei, Strasburgu, Lyonie i innych miastach Europy. Publikował średniowieczne teksty łacińskie oraz ówczesną literaturę naukową. Ogółem wydał 236 oddzielnych pozycji. Niektóre miały po kilkaset stron, a każdą z nich trzeba było wydrukować osobno na ręcznej prasie.

Książki pochodzące z drukarni Kobergera słynęły z estetyki i czytelności. Czemu zawdzięczały swą wysoką jakość? Historyk Alfred Börckel napisał o Kobergerze: „Zawsze przywiązywał wagę do tego, by używać czcionek świeżo odlanych i wyraźnych. W żadnym wypadku nie zgadzał się na stosowanie wysłużonych liter”. Poza tym sporo dzieł wydanych przez Kobergera, w tym Biblii, zawierało piękne drzeworytowe ilustracje.

Biograf Oscar Hase dostrzega w całym życiu zawodowym Kobergera „nieustającą troskę o jedną księgę — o Biblię”. Wydawca ten wraz ze swymi współpracownikami usilnie starał się zdobyć jak najdokładniejszy tekst Słowa Bożego. Na pewno nie było to łatwe, bo wiele pergaminowych manuskryptów trzymano pod kluczem w klasztorach i tylko na krótko — jeśli w ogóle — wypożyczano do skopiowania.

Wydania Biblii po łacinie i po niemiecku

Począwszy od roku 1475, Koberger wydał w sumie 15 edycji dzieła Biblia Latina (Biblia łacińska). W niektórych przedstawiono na ilustracjach arkę Noego, tablice z Dziesięcioma Przykazaniami i świątynię Salomona. W roku 1483 spod pras Kobergera wyszła Biblia Germanica (Biblia niemiecka). Ukazała się w dużym jak na tamte czasy nakładzie około 1500 egzemplarzy. Znalazło się w niej ponad 100 ilustracji. Przykuwały one uwagę czytelników i pomagały im w zrozumieniu tekstu, a osobom nieumiejącym czytać przywodziły na pamięć znane historie biblijne. Na rycinach tych wzorowali się późniejsi ilustratorzy Biblii, zwłaszcza wydań niemieckojęzycznych.

Mimo że Biblia Kobergera z roku 1483 stała się bardzo popularna, czas pokazał, że była ostatnią wydaną przez niego Biblią w języku niemieckim. Chociaż pieczołowicie starał się dostosować jej słownictwo do języka łacińskiej Wulgaty, cieszącej się akceptacją Kościoła, nie zmienia to faktu, że oparł tekst na XIV-wiecznym przekładzie waldensów zakazanym przez Kościół *. W roku 1484 papież Innocenty VIII doprowadził do rozgromienia wspólnot waldensów. Jednocześnie przybierał na sile sprzeciw Kościoła wobec publikowania Biblii w językach narodowych. Dnia 22 marca 1485 roku arcybiskup Moguncji Berthold von Henneberg oficjalnie potępił tłumaczenie Pisma Świętego na niemiecki, a 4 stycznia 1486 roku utrzymał w mocy wspomniany edykt. W tej niesprzyjającej atmosferze Koberger nie odważył się już na wydrukowanie Biblii po niemiecku.

Ciężka praca Antoniusa Kobergera nie poszła jednak na marne. Jako jeden z pierwszych wykorzystał nowo wynalezioną sztukę drukarską, by mieszkańcy Europy mieli dostęp do najróżniejszych książek. Wydatnie przyczynił się też do tego, że Biblia trafiła do rąk prostych ludzi.

[Przypis]

[Ilustracje na stronie 26]

Od lewej: drzeworyt przedstawiający Daniela w lwiej jamie; pozłacany inicjał; czytelny druk

[Ilustracja na stronie 26]

A. Koberger

[Ilustracje na stronie 26]

Wydania Biblii po łacinie i po niemiecku: fragmenty zdobień i komentarz do Rodzaju 1:1

[Prawa własności do ilustracji, strona 26]

Wszystkie zdjęcia Biblii: dzięki uprzejmości American Bible Society Library; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH