OD NAJMŁODSZYCH lat znałem przysłowie: „Podrap Rosjanina, a zobaczysz Tatara”. Zawsze uważałem się za Rosjanina, jednak nie tak dawno usłyszałem od krewnych, że mój dziadek był Tatarem *. Kiedy powiedziałem o tym znajomym, wyszło na jaw, że część z nich również ma tatarskie korzenie.

Postanowiłem dowiedzieć się czegoś o Tatarach, którzy zasłynęli w sztuce, sporcie i innych dziedzinach. Tatarskiego pochodzenia był na przykład wybitny tancerz baletowy Rudolf Nuriejew, który wywarł znaczący wpływ na sztukę taneczną. W krajach niegdyś należących do Związku Radzieckiego mieszka około siedmiu milionów Tatarów. Pozwólcie, że nieco wam przybliżę tę grupę etniczną.

Historia

Przez wiele stuleci dzieje Tatarów ściśle wiązały się z dziejami ludów mongolskich oraz tureckich. W XIII wieku Tatarzy uczestniczyli w wyprawach wojennych Czyngis-chana, twórcy imperium mongolskiego *. Zajmowało ono bardzo rozległy obszar, porównywalny z powierzchnią byłego Związku Radzieckiego. W roku 1236 około 150 000 wojowników ruszyło na podbój Europy, której wschodnią granicę wytyczają góry Ural. Najeźdźcy zaatakowali najpierw grody ruskie.

Kiedy Mongołowie opanowali Ruś, powstało mongolsko-tureckie państwo, którego zachodnia część stała się znana jako Złota Orda. Jej stolica, Saraj Batu, leżała nad dolną Wołgą. Wspomniane państwo obejmowało fragment Syberii wraz z górami Ural, jak również Karpaty i Kaukaz. Księstwa ruskie musiały wtedy płacić Ordzie trybut. W XV wieku rozpadła się ona na chanaty, między innymi krymski, astrachański i kazański.

Tatarstan i jego stolica — Kazań

Republika Tatarstanu, położona na wschodzie europejskiej części Federacji Rosyjskiej, ma charakter wielonarodowy. Obecnie liczy jakieś cztery miliony mieszkańców. Zajmuje około 68 000 kilometrów kwadratowych i uchodzi za jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarczo republik Federacji. Jest ważnym producentem ropy naftowej i gazu ziemnego, ma też przemysł samochodowy i lotniczy. Na terenie republiki czynnych jest kilka lotnisk.

Kazań to nowoczesne miasto leżące u ujścia Kazanki (Kamienki) do Wołgi. Ma przeszło milion mieszkańców i jest jednym z kilku rosyjskich miast, które mogą się  poszczycić imponującą koleją podziemną *. Każdą kazańską stację metra zaprojektowano w odmiennym stylu. Niektóre mają wystrój nowoczesny, inne orientalny, a jeszcze inne przypominają budowle średniowieczne. Jedną z nich upiększają 22 freski mozaikowe z motywami zaczerpniętymi z tatarskich baśni.

Ważnym ośrodkiem nauki i kultury jest Uniwersytet Kazański, założony w roku 1804 przez cesarza rosyjskiego Aleksandra I Romanowa. Uczelnia ta stała się wzorcem dla innych uniwersytetów w Tatarstanie. Istniejąca przy niej biblioteka należy do najzasobniejszych w Rosji. Na jej zbiory składa się około 5 milionów pozycji, w tym 30 000 dawnych rękopisów, datowanych nawet na IX wiek n.e.

Miło jest pospacerować znajdującą się w centrum Kazania ulicą Baumana, przy której pełno jest atrakcyjnych sklepów i restauracji. Gdy niedawno z żoną zwiedzałem miasto, na koniec odbyliśmy uroczą przejażdżkę po Wołdze.

Do atrakcji turystycznych Kazania należy tutejszy kreml — jedyna w Rosji twierdza tatarska zachowana do naszych czasów. W obrębie jej murów znajduje się między innymi wieża Sjujumbike, jak też siedziba władz Tatarstanu, meczet oraz sobór. Niektóre z tych budowli pochodzą nawet z XVI wieku.

W roku 2000 kazański kreml wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jego architekturę warto podziwiać nocą, kiedy to skąpany w światłach odbijających się w rzece prezentuje się wyjątkowo okazale.

Ludność i języki

Tatarzy są największą w Rosji grupą etniczną pochodzenia turkijskiego. Ich liczbę szacuje się na jakieś 5 500 000, jednak nie sposób ustalić, ilu dokładnie jest ich w tym wielkim kraju.

 Język tatarski zalicza się do języków turkijskich, do których należy również azerbejdżański, baszkirski, jakucki, kazachski, kirgiski, nogajski, turecki, turkmeński, tuwiński i uzbecki. Niektóre z tych języków są do siebie na tyle podobne, że ich użytkownicy potrafią się w jakimś stopniu porozumieć.

Na świecie językami turkijskimi posługuje się miliony ludzi. Na ulicach miast Tatarstanu rozmawia się po tatarsku i po rosyjsku. Oba te języki słychać także w radiu i telewizji, w obu też wydawane są książki oraz prasa. Natomiast sztuki teatralne o historii, folklorze i codziennym życiu Tatarów wystawiane są w języku tatarskim.

W Kazaniu i innych miastach Tatarstanu dwujęzyczne są również napisy na witrynach sklepowych oraz znaki drogowe. Wiele słów rosyjskich to zapożyczenia z języka tatarskiego. Dawniej Tatarzy posługiwali się alfabetem arabskim. W roku 1928 przeszli na łaciński, a w roku 1939 zaczęli używać liter rosyjskich (grażdanki).

Tradycje narodowe

Niegdyś typowymi zajęciami Tatarów było myślistwo i hodowla bydła. Do dnia dzisiejszego tradycyjna kuchnia tatarska obfituje w potrawy mięsne. Ulubionym daniem wielu rodzin jest belesz. Ma on zwykle kształt pieroga nadzianego farszem z ziemniaków  wymieszanych z mięsem, cebulą i przyprawami. Piecze się go około dwóch godzin, po czym gorący podaje na stół i kroi na porcje.

Spośród narodowych świąt chyba najstarszym i najbardziej znanym jest Sabantuj. Wywodzi się z pogańskiej tradycji wspólnych modlitw i składania ofiar bogu słońca oraz duchom przodków. Wierzono, że takie ofiary zapewnią ciągłość rodu, mnożenie się trzód i obfite plony.

Tatarzy to miłośnicy koni. Odegrały one ważną rolę w kulturze i historii tego narodu, prowadzącego niegdyś wędrowny tryb życia. W Kazaniu znajduje się jeden z najnowocześniejszych na świecie hipodromów, przy którym jest 12 stajni, klinika weterynaryjna, jak również basen dla koni.

Widoki na przyszłość

W Koranie powiedziano: „Napisaliśmy już w Psalmach (...): ‚Moi słudzy sprawiedliwi odziedziczą ziemię’” (sura 21, Al-Anbija [Prorocy], werset 105, tłum. J. Bielawski). Słowa te najwyraźniej zaczerpnięto z jednego z biblijnych psalmów Dawida, ułożonych przeszło 1500 lat przed Koranem. W Psalmie 37:29 czytamy: „Prawi posiądą ziemię i będą na niej przebywać na zawsze”.

A do jakiego narodu i jakiej grupy etnicznej należą wspomniani tu prawi ludzie, którzy dostąpią takiego szczęścia? Pewne proroctwo zanotowane w Indżil (pismach Nowego Testamentu) głosi: „Oto wielka rzesza, której żaden człowiek nie zdołał policzyć, ze wszystkich narodów i plemion, i ludów, i języków” (Objawienie 7:9). Jak cudownie będzie w przyszłości żyć na ziemi zamieszkanej przez tak barwną, wielonarodową rodzinę! *

[Przypisy]

[Ramka na stronie 25]

IMIĘ BOŻE W JĘZYKU TATARSKIM

W książce tatarskiego pisarza M. Chużajewa zatytułowanej Dinnər Tarixb (Religie świata) czytamy, że Adam został stworzony przez Yakhve (Jahwe) Allaha, czyli Jehowę Boga. Ponadto w tatarskiej wersji Pentateuchu (pierwsze pięć ksiąg Biblii) werset z Księgi Rodzaju 2:4 opatrzono przypisem nawiązującym do imienia Bożego: „Starożytni Hebrajczycy prawdopodobnie wymawiali to imię jako Yahveh [Jahwe]”.

[Ramka na stronie 26]

ŚWIADKOWIE JEHOWY W TATARSTANIE

Świadkowie Jehowy w Rosji organizują kursy języka tatarskiego, ponieważ gorąco pragną dzielić się z ludźmi dobrą nowiną o Królestwie Bożym. Pewna mieszkanka Tatarstanu powiedziała: „Zdobywanie wiedzy o Bogu w moim ojczystym języku wzrusza mnie do łez”.

W roku 1973 niewielka grupa tatarskich Świadków zaczęła regularnie urządzać zebrania poświęcone studiowaniu Biblii. Odbywały się one po tatarsku. W latach dziewięćdziesiątych Świadkowie Jehowy zaczęli w tym języku publikować literaturę biblijną *. W roku 2003 w mieście Nabierieżne Czełny powstał pierwszy w Tatarstanie zbór tatarskojęzyczny. Na terenie Rosji działa obecnie 8 takich zborów i 20 grup.

W roku 2008 na zgromadzenie okręgowe w języku tatarskim przybyli delegaci z Astrachania, Powołża, Uralu, zachodniej Syberii i dalekiej północy. Teraz w Tatarstanie jest w sumie 36 zborów i grup, posługujących się językiem tatarskim, rosyjskim oraz rosyjskim językiem migowym. Skupiają one ponad 2300 głosicieli, którzy gorliwie uczą ludzi prawdy o Bogu.

[Przypis]

[Ramka i ilustracja na stronie 27]

SPORTOWIEC ZOSTAJE DUCHOWYM PASTERZEM

Piotr Markow urodził się w Tatarstanie w 1948 roku. Przez 30 lat był znany miejscowej społeczności ze swoich osiągnięć w zapasach i podnoszeniu ciężarów. Kiedyś 130 razy z rzędu podniósł sztangę ważącą ponad 30 kilogramów. Jednak odkąd został Świadkiem Jehowy, znany jest z tego, że rozmawia z ludźmi o Bogu — po tatarsku i rosyjsku — i pomaga im radzić sobie z problemami życiowymi.

W ten sposób Piotr naśladuje troskliwego Stwórcę, o którym w Księdze Izajasza 40:11 czytamy: „Jak pasterz będzie on pasł swoje stado. Ramieniem swym zbierze jagnięta i poniesie je na swej piersi. Karmiące poprowadzi ostrożnie”.

[Ilustracja]

Piotr usługuje dziś jako duchowy pasterz

[Mapa na stronie 24]

[Patrz publikacja]

ROSJA

URAL

MOSKWA

Petersburg

REPUBLIKA TATARSTANU

Kazań

Wołga

[Ilustracja na stronie 25]

Kazański kreml nad rzeką Kazanką

[Prawa własności]

© Michel Setboun/​CORBIS

[Ilustracja na stronie 26]

Belesz — ulubiona potrawa wielu tatarskich rodzin