Malowanie słowem

POETA ma w sobie coś z artysty plastyka i coś z autora piosenek. Do sięgnięcia po pióro w równym stopniu pobudza go serce, co umysł. I właśnie dlatego dobre wiersze mogą inspirować. Potrafią skłonić do zadumy, śmiechu lub płaczu. W książce The Need for Words (Potrzeba słów) czytamy: „Poezja to często nic więcej jak tylko słowa — tak dobrane, by dostarczyć silnych i nagłych doznań. W tym między innymi tkwi przyczyna tego, że wybitne wiersze (...) są pod każdym względem niezapomniane”.

Piękna poezja rzadko bywa wytworem płytkiego umysłu. Już od dawna zajmuje się tym, co w życiu najistotniejsze — więziami międzyludzkimi, miłością, wartościami duchowymi, otaczającym nas światem i sensem istnienia. Nic zatem dziwnego, że poezja to jedna z najstarszych form artystycznej ekspresji. Porównując ją z prozą, pewien słynny poeta powiedział, że gdyby obie równie dobrze opisywały tę samą rzecz, „wiersz zostanie przeczytany setki razy, natomiast utwór prozatorski raz”.

Jak jednak z pewnością zauważyłeś, istnieje wiele różnych form poetyckich. Niektóre są rymowane, a inne nie. Czasami wręcz przypominają prozę. Czym zatem jest poezja?

Czym jest poezja?

W dziele Macquarie Dictionary poezję zdefiniowano jako „sztukę rytmicznej wypowiedzi, pisemnej lub ustnej, dostarczającej wrażeń estetycznych poprzez piękne, twórcze lub wzniosłe myśli” oraz jako „metryczne dzieło literackie; utwór wierszowany”. Zwróć uwagę na dwa kluczowe elementy poezji — rytm i metrum. Rytm jest cechą otaczającego nas świata. Występuje w pływach oceanicznych, porach roku, a nawet w biciu serca. W poezji rytm polega na dostrzeganej podczas czytania powtarzalności pewnych elementów. Metrum to charakterystyczny dla poszczególnych wierszy wzorzec rytmu. Innym popularnym środkiem poetyckim jest rym. Zazwyczaj rymują się ostatnie słowa poszczególnych wersów. Rzecz jasna istnieją różne układy rymów. Niekiedy odpowiednik rymowy znajduje się w sąsiednim wersie, a niekiedy w dalszym.

Pozbawione rymów japońskie haiku słynie ze zdumiewająco zwięzłego wyrażania pięknych myśli. Ujmuje je zaledwie w trzy wersy liczące razem 17 sylab — po 5 w pierwszym i trzecim wersie oraz 7 w drugim. * Wdzięk i prostota haiku sprawiają, że forma ta stała  się dla wielu, nawet dla przedszkolaków, przyjemnym wprowadzeniem w arkana poezji.

Poezję od dawna ceni się za przekazywanie bogactwa myśli w kilku słowach. Jak czytamy w The World Book Encyclopedia, poetyczne słowa „wyrażają znacznie więcej, niż wskazywałby ich sens. Rozpalają wyobraźnię (...) Język poezji jest przesycony treścią; znaczenie jednego wyrazu może podsunąć skojarzenie, dzięki któremu cały wiersz ożyje w twej imaginacji”. Oczywiście niekiedy wiersz trzeba przeczytać parę razy, zanim w umyśle „przeskoczy iskra” pozwalająca uchwycić jego sens.

Aby osiągnąć zamierzony efekt, poeci dobierają wyrazy niczym jubiler kamienie. Król izraelski Salomon, twórca przysłów i pieśni, „przemyśliwał i starannie badał, by (...) znaleźć miłe słowa i (...) właściwe słowa prawdy” (Kaznodziei 12:9, 10; 1 Królów 4:32).

Salomon i jego ojciec, Dawid, posługiwali się formą literacką typową dla ówczesnej hebrajszczyzny. Poezja hebrajska, którą często śpiewano przy akompaniamencie, nie jest rymowana. Cechuje ją natomiast rytmiczne przedstawianie myśli, czyli zabieg pisarski zwany paralelizmem. Poszczególne wersy mogą zawierać analogiczne lub przeciwstawne sformułowania (Psalm 37:6, 9). Drugi wers często rozwija myśl zawartą w pierwszym, dodając coś nowego. Zobaczmy to na przykładzie Psalmu 119:1:

Szczęśliwi ci, którzy są nienaganni na swej drodze,

Ci, którzy chodzą w prawie Jehowy.

W tym wypadku drugi wers wyjaśnia, na czym polega nienaganność — na chodzeniu w prawie Jehowy. Ponieważ w hebrajszczyźnie biblijnej nie stosowano rymu, tylko paralelizm, łatwiej jest dokonywać z niej przekładów. *

Potrafi wyrazić każde uczucie

Podobnie jak pieśń, poezja potrafi znakomicie oddać całą gamę uczuć. Zwróć uwagę na połączenie zachwytu i spełnionego oczekiwania, które w ogrodzie Eden wyraził Adam, gdy Jehowa przedstawił mu Ewę:

To wreszcie jest kość z moich kości

I ciało z mego ciała.

Ta będzie zwana Niewiastą,

Gdyż wzięta została z mężczyzny

(Rodzaju 2:23).

To doprawdy niezwykłe, że tych kilka linijek — co najlepiej widać w języku oryginału — zawiera takie bogactwo treści i ładunku emocjonalnego. Podobnie księgi poetyckie, takie jak Księga Hioba, Psalmów, Przysłów i Lamentacji, nie tylko uczą doniosłych prawd duchowych, ale też oddają imponującą różnorodność stanów uczuciowych. W tekście hebrajskim już Psalm 1 rozpoczyna się słowem „szczęśliwy” (lub: „błogosławiony”). A jak byś opisał odczucia pisarza wyrażone w Psalmie 63:1? Zwróć uwagę na bogatą metaforykę, istotną cechę poezji hebrajskiej.

 Boże, tyś Bogiem moim, ciebie szukam.

Ciebie pragnie moja dusza.

Ciało moje omdlało z tęsknoty za tobą

W krainie suchej i wyczerpanej, w której nie ma wody.

Jeszcze inny nastrój oddaje Księga Lamentacji. Jeremiasz opłakuje w niej tragedię, która w roku 607 p.n.e. spotkała z rąk Babilończyków Jerozolimę. Prorok — przepełniony smutkiem, ale jednocześnie świadomy, że stało się zadość sprawiedliwości Bożej — wylewa swoje serce w pięciu lirycznych pieśniach żałobnych.

Dopomaga pamięci

Dzięki cechom charakterystycznym poezji często dość łatwo utrwalić ją w pamięci. Podczas greckich świąt deklamowano z głowy najstarsze zachowane greckie utwory poetyckie, Iliadę i Odyseję, co biorąc pod uwagę ich imponujące rozmiary, było nie lada osiągnięciem! Wielu psalmów biblijnych też najwyraźniej uczono się na pamięć. Zwróć uwagę na obrazowość, bezpośredniość i niepodważalną logikę widoczne w rytmicznej budowie Psalmu 115:4-8, opisującego bezsens oddawania czci bożkom:

Ich bożki to srebro i złoto,

Dzieło rąk ziemskiego człowieka.

Mają usta, lecz nie mówią;

Mają oczy, lecz nie widzą;

Mają uszy, lecz nie słyszą.

Mają nos, lecz nie czują zapachu.

Ręce mają, lecz nie dotykają.

Stopy mają, lecz nie chodzą;

Gardłem swym nie wydają dźwięku.

Do nich staną się podobni ich twórcy —

Wszyscy, którzy im ufają.

Większość osób chyba bez trudu zapamięta tak wyrazisty i dobitny opis.

Czy chciałbyś pisać wiersze?

Poezja stanowi część naszego życia — począwszy od wierszyków dla dzieci po teksty reklamowe. W związku z tym przeważnie mamy jako takie pojęcie o rządzących nią regułach. Gdybyś jednak zapragnął spróbować na tym polu własnych sił, prawdopodobnie zechcesz wpierw zapoznać się z obszernym wyborem wierszy. Pomoże ci to uchwycić różne zasady kompozycji i poszerzyć słownictwo. Oczywiście musisz być wybredny, żeby nie narazić się na jakieś niezdrowe czy deprawujące wpływy (Filipian 4:8, 9). A najlepszym sposobem opanowania sztuki pisania wierszy jest naturalnie sięgnięcie po kartkę oraz pióro i — tworzenie.

Niewykluczone, że z czasem twoja poezja spotka się z uznaniem rodziny i przyjaciół. Dlaczego nie miałbyś spróbować wyrazić swych myśli wierszem na kartce z pozdrowieniami lub podziękowaniami? Taki wiersz nie musi być długi ani błyskotliwy. Napisz po prostu kilka płynących z serca linijek. Gdy zdobędziesz się na twórczy i szczery wysiłek, nie tylko sam poczujesz radość i satysfakcję, ale też sprawisz przyjemność adresatowi.

Aby znajdować zadowolenie w pisaniu wierszy, nie musisz po mistrzowsku operować słowem, tak jak nie musisz być świetnym kucharzem, aby lubić gotowanie. Połącz w równych ilościach zapał, wyobraźnię, wysiłek, wytrwałość i drzemiącą w tobie wenę poetycką, a obrazy słowne, które wyjdą spod twego pióra, mogą cię mile zaskoczyć.

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 21]

Poezja stanowi dużą część Pism Hebrajskich