Święto Przaśników, nazywane Paschą: Ściśle rzecz biorąc, Pascha obchodzona 14 nisan i Święto Przaśników, które trwało od 15 do 21 nisan, były dwoma różnymi świętami (Kpł 23:5, 6; Lb 28:16, 17; zob. Dodatek B15). Jednak w czasach Jezusa były już tak ściśle ze sobą związane, że wszystkie osiem dni, w tym 14 nisan, traktowano jak jedno święto. Józef Flawiusz wspomina o obchodzonym „przez osiem dni święcie zwanym świętem Przaśników”. Wydarzenia opisane w Łk 22:1-6 rozegrały się 12 nisan 33 r. n.e. (zob. Dodatek B12).

Iskariotem: Zob. komentarz do Mt 10:4.

przełożonymi świątyni: W tekście greckim występuje tu jedynie słowo, które znaczy „przełożeni”, ale w Łk 22:52 pojawia się określenie „świątyni”, wskazujące, o jakich przełożonych chodziło. Dlatego w tym wersecie dla jasności dodano słowo „świątyni”. O mężczyznach pełniących tę funkcję wspomina tylko Łukasz (Dz 4:1; 5:24, 26). Nadzorowali oni pracę strażników w świątyni. Mogli brać udział w rozmowie z Judaszem dla nadania pozorów legalności planowanemu zatrzymaniu Jezusa.

srebrniki: Dosł. „srebro”, będące środkiem płatniczym. Według Mt 26:15 było to „30 srebrników”. Mateusz jako jedyny ewangelista wspomina, za jaką sumę został zdradzony Jezus. Te 30 srebrników to prawdopodobnie sykle bite w Tyrze. Taka kwota najwyraźniej wskazywała na pogardę naczelnych kapłanów dla Jezusa, bo według Prawa była to cena za niewolnika (Wj 21:32). Podobnie gdy prorok Zachariasz poprosił niewiernych Izraelitów o zapłatę za służbę w roli proroka wśród ludu Bożego, otrzymał „30 srebrników”, co pokazywało, że w ich oczach nie jest wart więcej niż niewolnik (Za 11:12, 13).

Nadeszło Święto Przaśników: Dosł. „nadszedł dzień Przaśników”. Jak wyjaśniono w komentarzu do Łk 22:1, w czasach Jezusa Pascha (14 nisan) była tak ściśle związana ze Świętem Przaśników (15-21 nisan), że wszystkie osiem dni, w tym 14 nisan, czasami nazywano „Świętem Przaśników” (zob. Dodatek B15). Określenie „Święto Przaśników” odnosi się tu do 14 nisan, ponieważ w omawianym wersecie powiedziano, że to wtedy należało złożyć ofiarę paschalną (Wj 12:6, 15, 17, 18; Kpł 23:5; Pwt 16:1-7). Wydarzenia opisane w wersetach 7-13 prawdopodobnie rozegrały się 13 nisan po południu w trakcie przygotowań do posiłku paschalnego, który należało spożyć wieczorem — o zachodzie słońca, wraz z początkiem 14 nisan (zob. Dodatek B12).

Kiedy nadeszła pora: Czyli kiedy zapadł wieczór, od którego zaczynał się 14 nisan (zob. Dodatek A7 i Dodatek B12).

wziął kielich: W czasach Jezusa podczas obchodów Paschy używano kielicha z winem (Łk 22:15). Biblia nie podaje, żeby w trakcie Paschy w Egipcie pito wino; Jehowa nie nakazał też go pić w czasie tego święta. Zwyczaj podawania kielichów z winem między uczestnikami Paschy najwyraźniej został wprowadzony później. Jezus nie potępił tego zwyczaju i podczas Paschy pił wino razem z apostołami po złożeniu podziękowań Bogu. Potem, gdy ustanawiał Wieczerzę Pańską, również podał im kielich (Łk 22:20).

Wziął też chleb, (...) połamał go: Zob. komentarz do Mt 26:26.

oznacza: Zob. komentarz do Mt 26:26.

posiłku paschalnym: Najwyraźniej chodzi o posiłek, który Jezus spożył z apostołami przed ustanowieniem Wieczerzy Pańskiej. Obchodził więc Paschę zgodnie z ówczesnym zwyczajem; nie zmienił go przez wprowadzenie jakichkolwiek nowych elementów. W ten sposób jako rodowity Żyd ściśle przestrzegał Prawa. Jednak po obchodach Paschy zgodnych z Prawem Mojżeszowym Jezus mógł ustanowić nowe święto, upamiętniające jego śmierć, która miała nastąpić tego samego dnia.

nowe przymierze na mocy mojej krwi: Łukasz jako jedyny ewangelista odnotował, że Jezus przy tej okazji wspomniał o „nowym przymierzu”, co było nawiązaniem do Jer 31:31. Nowe przymierze między Jehową a namaszczonymi chrześcijanami zostało uprawomocnione przez ofiarę Jezusa (Heb 8:10). Określeń „przymierze” i „krew” Jezus użył w podobnym znaczeniu co Mojżesz, kiedy występował w roli pośrednika podczas zawierania przez Boga przymierza Prawa z Izraelitami przy górze Synaj (Wj 24:8; Heb 9:19-21). Tak jak krew byków i kozłów uprawomocniła przymierze Prawa między Bogiem a narodem izraelskim, tak krew Jezusa uprawomocniła nowe przymierze, które Jehowa zawarł z Izraelem duchowym. Przymierze to zaczęło obowiązywać w dniu Pięćdziesiątnicy 33 r. n.e. (Heb 9:14, 15).

(...) za was wylana: Fragment od słów „które ma być dane” z wersetu 19 do końca wersetu 20 nie pojawia się w niektórych manuskryptach. Jednak wczesne wiarygodne manuskrypty go zawierają (więcej informacji o tym, jak ustala się brzmienie tekstu gr. na podstawie starożytnych manuskryptów: zob. Dodatek A3).

Przy stole ze mną jest mój zdrajca: Opis zawarty w wersetach 21-23 najwyraźniej nie przedstawia wydarzeń w ścisłym porządku chronologicznym. Z porównania Mt 26:20-29 i Mk 14:17-25 z Jn 13:21-30 wynika, że gdy Jezus ustanawiał Wieczerzę Pańską, Judasza już nie było. Na pewno wyszedł on, zanim Chrystus pochwalił apostołów, że ‛zawsze byli przy nim, gdy przechodził próby’, co w żadnym wypadku nie mogło odnosić się do Judasza; nie mógł on też zostać objęty „przymierzem co do Królestwa” (Łk 22:28-30).

odchodzi: Zdaniem niektórych biblistów jest to eufemizm oznaczający „idzie na śmierć”.

dobroczyńcami: Występujące tu greckie słowo euergétes było często używane jako zaszczytny tytuł nadawany książętom lub wybitnym osobistościom, zwłaszcza tym znanym z przekazywania środków na cele publiczne. Ten, „kto przewodzi” wśród naśladowców Chrystusa, nie powinien uważać się za ‛dobroczyńcę’, któremu współwyznawcy są coś winni, bo przecież nie ma przypominać władców tego świata (Łk 22:26).

kto przewodzi: Użyte tu greckie słowo hegéomai występuje też w Heb 13:7, 17, 24 w odniesieniu do pracy wykonywanej przez nadzorców w zborze chrześcijańskim.

usługuje: Lub „służy”. Użyty tu grecki czasownik diakonéo jest spokrewniony z rzeczownikiem diákonos („sługa; usługujący”), który odnosi się do kogoś, kto wytrwale i pokornie usługuje innym. Terminem tym określono Chrystusa (Rz 15:8), sług Chrystusa — zarówno mężczyzn, jak i kobiety (Rz 16:1; 1Ko 3:5-7; Kol 1:23), sług pomocniczych (Flp 1:1; 1Tm 3:8), jak również sług domowych (Jn 2:5, 9) i urzędników państwowych (Rz 13:4).

usługuje: Lub „służy”. Grecki czasownik diakonéo występuje w tym wersecie dwa razy (zob. komentarz do Łk 22:26).

ja zawieram z wami przymierze co do Królestwa: Grecki czasownik diatíthemai, oddany tu jako „zawrzeć przymierze”, jest spokrewniony z rzeczownikiem diathéke, oznaczającym „przymierze”. W Dz 3:25, Heb 8:10 i 10:16 zarówno czasownik, jak i rzeczownik występują w sformułowaniu „zawrzeć [lub „ustanowić”, dosł. „sprzymierzyć”] przymierze”. Jezus nawiązuje tu do dwóch przymierzy: zawartego między jego Ojcem a nim oraz tego ustanowionego między nim a jego namaszczonymi naśladowcami, którzy mają sprawować władzę w Królestwie.

jeść i pić przy moim stole: Wspólne spożywanie posiłku świadczyło o przyjaźni i pokoju. A zatem ktoś, kto regularnie jadał przy stole króla, cieszył się jego względami i pozostawał z nim w bardzo bliskich relacjach (1Kl 2:7). Właśnie coś takiego Jezus obiecał swoim wiernym uczniom (Łk 22:28-30; zob. też Łk 13:29; Obj 19:9).

przesiać was (...) jak pszenicę: W czasach biblijnych pszenicę najpierw młócono i odwiewano, a następnie przesiewano, czyli energicznie podrzucano ją na sicie. W ten sposób oddzielano od ziarna słomę i plewy (zob. komentarz do Mt 3:12). Jezus spodziewał się, że spotkają go trudności, które doprowadzą do wypróbowania jego uczniów, i porównał to wypróbowanie do przesiewania pszenicy.

wrócisz: Lub „zawrócisz; nawrócisz się”. Jezus najprawdopodobniej nawiązuje tu do powrotu Piotra do równowagi po jego upadku, który w dużej mierze będzie spowodowany zbytnią pewnością siebie i strachem przed ludźmi (por. Prz 29:25).

kogut: O tym, że kogut miał zapiać, wspominają wszystkie cztery Ewangelie, ale tylko sprawozdanie Marka dodaje, że miał to zrobić dwukrotnie (Mt 26:34, 74, 75; Mk 14:30, 72; Łk 22:60, 61; Jn 13:38; 18:27). Z Miszny wynika, że w czasach Jezusa w Jerozolimie rzeczywiście hodowano koguty, co potwierdza wiarygodność relacji biblijnej. Wspomniany kogut zapiał prawdopodobnie bardzo wcześnie rano (zob. komentarz do Mk 13:35).

sandałów: Najwyraźniej chodzi o dodatkową parę sandałów.

Módlcie się: Wygląda na to, że tę zachętę, którą najwyraźniej zanotował tylko Łukasz, Jezus skierował do 11 wiernych apostołów (por. równoległe sprawozdanie z Mt 26:36, 37). Podobną zachętę zawiera Łk 22:46 — sprawozdanie równoległe do Mt 26:41 i Mk 14:38. Tę drugą zachętę Jezus skierował tylko do trzech uczniów, którzy towarzyszyli mu, gdy modlił się w ogrodzie (Mt 26:37-39; Mk 14:33-35). To, że Łukasz zanotował obie wypowiedzi (Łk 22:40, 46), jest przykładem tego, że w swojej Ewangelii poświęca szczególną uwagę tematowi modlitwy. Inne przykłady pokazujące, że w opisie danej sytuacji tylko Łukasz porusza temat modlitwy lub wspomina, że Jezus się modlił: Łk 3:21; 5:16; 6:12; 9:18, 28; 11:1; 23:46.

zabierz ten kielich ode mnie: Zob. komentarz do Mk 14:36.

anioł: Łukasz jako jedyny z czterech ewangelistów wspomina, że Jezusowi ukazał się „anioł z nieba i go umocnił”.

jego pot zaczął przypominać krople krwi: Łukasz być może używa tu porównania i wskazuje, że pot przypominał kształtem krople krwi lub kapał tak jak krew z rany. Z drugiej strony niektórzy sugerują, że krew Jezusa naprawdę przesączała się przez skórę i mieszała z potem, co zdarza się u ludzi w stanach ogromnego napięcia emocjonalnego. Kiedy zachodzi proces zwany diapedezą, krew lub jej składniki mogą przenikać przez nieuszkodzoną ścianę naczyń krwionośnych. W wypadku wystąpienia tzw. krwawego potu (hematidrozy) następuje wydzielanie potu zmieszanego z krwią lub z samym barwnikiem krwi albo płynu ustrojowego zmieszanego z krwią. Są to oczywiście jedynie próby wyjaśnienia tego, co działo się z Jezusem.

(...) spadające na ziemię: W niektórych wczesnych manuskryptach wersety 43, 44 występują, a w innych je pominięto. Jednak większość przekładów Biblii je uwzględnia.

Jeden z nich: Równoległe sprawozdanie z Jn 18:10 wyjaśnia, że to Szymon Piotr ugodził (...) niewolnika arcykapłana i że ten niewolnik miał na imię Malchus (zob. komentarz do Jn 18:10).

ugodził (...) niewolnika arcykapłana: Zob. komentarz do Jn 18:10.

i go uzdrowił: Łukasz jako jedyny ewangelista wspomina, że Jezus uzdrowił niewolnika arcykapłana (Mt 26:51; Mk 14:47; Jn 18:10).

wasz czas: Greckie słowo hòra, oddane tu jako „czas”, dosłownie znaczy „godzina” i zostało użyte w sensie przenośnym — odnosi się do stosunkowo krótkiego okresu.

czas panowania ciemności: Lub „władza ciemności; moc ciemności”. Chodzi o władzę lub moc osób pozostających w duchowych ciemnościach (por. Kol 1:13). W Dz 26:18 o ciemności wspomniano w kontekście „władzy Szatana”. Szatan dał wyraz swojej władzy, oddziałując na ludzi, żeby dopuścili się uczynków typowych dla ciemności, które doprowadziły do zabicia Jezusa. Na przykład w Łk 22:3 powiedziano, że „Szatan wszedł w Judasza zwanego Iskariotem”, przez co ten zdradził Jezusa (Rdz 3:15; Jn 13:27-30).

zapiał kogut: Zob. komentarz do Mk 14:72.

Prorokuj!: W tym miejscu słowo „prorokuj” nie oznacza, że Jezus miał przepowiedzieć przyszłość. Z kontekstu wynika, że prześladowcy Jezusa zakryli mu twarz — żądali więc, żeby dzięki objawieniu od Boga powiedział, kto go uderzył (zob. komentarz do Mt 26:68).

starsi: Lub „zgromadzenie starszych; rada starszych”. Użyte tu greckie słowo presbytérion jest spokrewnione ze słowem presbýteros (dosł. „starszy mężczyzna”), które odnosi się przede wszystkim do osób mających pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub jakimś narodzie. Czasami termin ten odnosi się do czyjegoś wieku (tak jak w Łk 15:25 i Dz 2:17), ale nie zawsze chodzi o osoby starsze. Określenie „starsi” w tym wersecie najwyraźniej oznacza Sanhedryn — żydowski sąd najwyższy z siedzibą w Jerozolimie, składający się z naczelnych kapłanów, uczonych w piśmie i starszych. Te trzy grupy często są wymieniane razem (Mt 16:21; 27:41; Mk 8:31; 11:27; 14:43, 53; 15:1; Łk 9:22; 20:1; zob. Słowniczek pojęć, „Starszy”, i komentarz do słów sali Sanhedrynu w tym wersecie).

sali Sanhedrynu: Lub „Sanhedrynu”. Chodzi o żydowski sąd najwyższy z siedzibą w Jerozolimie. Grecki wyraz oddany jako „sala Sanhedrynu” lub „Sanhedryn” (synédrion) dosłownie znaczy „wspólne posiedzenie”. Chociaż terminem tym określano różne zgromadzenia lub zebrania, w Izraelu mógł się odnosić do sądu religijnego. Ten grecki wyraz może oznaczać ludzi tworzących sąd, budynek sądu lub miejsce obrad (zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”; zob. też Dodatek B12, gdzie przedstawiono prawdopodobną lokalizację sali Sanhedrynu).

Syn Człowieczy: Zob. komentarz do Mt 8:20.

po prawej stronie wszechmocnego Boga: Dosł. „po prawicy mocy Boga”. Jeśli ktoś zasiadał po prawej stronie władcy, oznaczało to, że ustępuje rangą tylko jemu (Ps 110:1; Dz 7:55, 56). Greckie sformułowanie oddane wyrażeniem „po prawej stronie wszechmocnego” występuje też w równoległych sprawozdaniach z Mt 26:64 i Mk 14:62 (tam oddano je jako „po prawej stronie Wszechmocnego”). To, że Syn Człowieczy będzie zasiadał „po prawej stronie wszechmocnego Boga”, wskazuje, że otrzyma moc, czyli władzę (Mk 14:62; zob. komentarz do Mt 26:64).

Sami mówicie: Jest to zwrot oznaczający odpowiedź twierdzącą.