Pirmi Pankaukolan Parad Ligliwa!
Pirmi Pankaukolan Parad Ligliwa!
“Nia, saray lua na saray naaposan, tan andian ira na managligliwa; et dia ed abay na saray manangapos da wala nen saman so pakayari; balet andian ira na managligliwa.”—ECLESIASTES 4:1.
KASIN manaanap kay ligliwa? Kasin pampipirawatan moy sakey a tambayo pian natalonaan mo so inkauddiem na inkaandiay-ilalo? Kasin pitamitam moy naligliwan magano pian tambayoen so bilay a sinalot na kairapan tan makapasinagem iran asagmakan?
Walaray panaon a kakkaukolan tayon amin so ligliwa tan panamaseseg. Say makasengeg et dakerakel iray makapaermen ed bilay. Amin tayo so mankaukolan a nasalimbengan, naampupo, naabrasa. Arum ed sikatayo so tinmakken la tan agmaliket ed satan. Arum so dismayadon maong lapud ag-agawa so inilaloan dan kipapasen na panagbilay. Arum met so naingongotan lapud sakey a report a nanlapud laboratoryo a pan-uusisaay sakisakit.
Sakey ni, pigpigara so onkontra a saray nagagawa ed panaon tayo et amalesa na baleg a pankaukolan parad ligliwa tan ilalo. Legan na apalabas a siglo labat, masulok a sanlasus milyon a totoo so inatey lapud guerra. * Amin da lawari so walaan na pamilya ya atilak a maneermen—kainaan tan kaamaan, agagin bibii tan lalaki, saray balo tan ulila—a mankaukolan a maong na tambayo. Natan, masulok a sakey bilyon a totoo so manbibilay ed pirmin kairapan. Kapaldua na populasyon na mundo so mataltalag a makapampa-doktor tan kulang iray nakakaukolan iran tambal. Teyengteyeng ed marutdutak iran karsada na angkakabaleg a syudad iray minilyon a kinaindanan ya ugugaw, a dakel ed sikara so mandrudruga tan manpapaabang (prostitution). Dakel iran refugee so maniingel diad loob na makapakebbiew iran kampo.
Balet, saray bilang—anggan panon lay karakel na saratan—so agmakapangibesngaw ed ot-ot tan kairapan a sasagmaken na arum ed dilin bilay da. Singa bilbilang, konsideraen si Svetlana, sakey a kalangweran a bii a taga Balkans a nianak ed pirmin kairapan. * “Pian nakuartaan,” inkuanto, “ibaki ak na atateng ko pian mipayabol odino mantakew. Alay irap na bilay na pamilya mi anggad punton nagmaliw ak a biktima na insesto. Akalmo ak na trabahok bilang sakey a serbidora, tan inkuan na inak, a mangaawat na sueldok, a no bilang ta naandi so trabahok et sikatoy manbikkel. Amin na saya so angitonton ed siak ed bilay a paabang. Mantaon ak labat ed saman na 13. Sinmabi panaon, alukonan ak tan impaekal ko. Diad edad kon 15, singa ak la manedad na 30.”
Si Laimonis, sakey a lakin kalangweran a taga-Latvia, so angisalaysay ed pankaukolan to na ligliwa tan ed mauddiem iran bekta a sengeg na pirmin impakagonigon to. Diad edad ton 29, sikatoy naaksidenti ed kotsi a sengeg na inkaparalisa na manlapud awak to a paleksab. Liknaen ton anggapo lan balot so ilalo to kanian impangget to’d alak. Kayari limay taon et sikatoy abaldado la—sakey lan paralitikon alkoholiko ya andiay arapen. Iner so pakagamoran toy ligliwa?
Odino nonoten pay Angie. Say masiken to so amitlo lan naoperaan ed utek, a nen pilimero et medyo paralisado la. Insan, limay taon kayari na unor ya operasyon, sikatoy graben naaksidenti, ya inateyan to lawari. Sanen linmoob so akulaw to ed emergency room tan anengneng toy masiken ton andian ni na liknaan kayari na graben impakasugatay ulo to, amta ton manumtumbok lay sakey a trahedya. Say arapen dan saniina so mairap. Panon ton naromog so suporta tan panamaseseg?
Parad si Pat, ompatnag a normal so sakey a mayelon agew pigaran taon lay apalabas. Balet, agto amtay agawa ed tinmumbok a taloy agew. Diad saginonor et inistorya na masiken to a kayari pirmin insakit na pagew to et sikatoy naataki ed puso. Maparoparok so puso to tan mantunda-tunda, insan tinmundan aminpinsan. Tinmunday panlilinawa to. “Siak so talagan clinically dead la,” ikuan nen Pat. Balet ta sikatoy abilay. Diad abayag ya impaka-ospital to, inkuanto: “Pankebbiewan koy dakel ya impanalsali, nagkalalo la sanen sinali ran paparoken tan patundaen so pusok, a singa agawa lan inmuna.” Antoy makapangiter ed sikato na nakakaukolan a tambayo tan inawa legan na saman a delikadon bekta?
Inatey so anak a laki di Joe tan Rebecca a mantaon na 19 diad impakaaksidenti na luluganan. “Agmi nin balot asagmak so onian bengatla a makapasinsinagem,” so inkuan da. “Anggaman nensaman et aki-ermen kami ed arum lapud inateyan ira, talagan agmi ni alikna so pirmin ot-ot na pagew a singa nalilikna mi natan.” Antoy nayarin manambayo ed “pirmin ot-ot na pagew”—say mapalalon ermen lapud impatey na sakey a pinabpabli yon maong?
Amin na sarayan totoo, tan minilyon ni, so talagan akaromog na baleg a lapuan na ligliwa tan tambayo. Pian naamtaan mo no panon ka met a nagunggunaan manlapud satan a lapuan, ipangasim ya ituloy so pambasa.
[Saray paimano ed leksab]
^ par. 5 Ag-amta so eksakton bilang na saray sundalo tan sibilyan ya inatey la. Alimbawa, onia so inkuan na 1998 a libron Facts About the American Wars nipaakar ed Guerra Mundial II labat: “Maslak a surbi so mangibagay dagup a bilang na saramay inatey ed Guerra Mundial II (sundalo tan sibilyan) a 50 milyon balet dakel ya angusisa la ed satan a pamaakaran so manisian say mas suston bilang et atagtagey ni—anggad mamidua na satan a bilang.”
^ par. 6 Asalatan so ngaran.
[Picture Credit Lines ed pahina 3]
UNITED NATIONS/PHOTO BY J. K. ISAAC
UN PHOTO 146150 BY O. MONSEN