ANGGAPOY masyadon pananguman legan kon maneeskuela. Diad eskuelaan mi, saray kaklasem ed grade one et pareho anggad man-graduate ka; diad tua, antam so ngaran na maslak ya totoo ed baley, tan kabat da ka met.

Say baley na Liberty et apaliberan na angkekelag iran uma, tan mais so maslak ya itatanem. Nen niyanak ak, mantratrabaho si Tatay ed sakey ya dumaralos ed lugar mi. Nen kabataan ak ni, naaralan koy manmaneho na traktora tan arum nin kimey ed panagdalus.

Agko amta no antoy liknaan na nawalaay medyo ugaw nin ama. Si Tatay et 56 la nen niyanak ak; si Nanay et 35. Mayapis labat si Tatay balet mabiskeg tan agmasakit, labalabay toy mantrabaho na ambelat tan ibabangat to kamin sanaagi ya pablien mi itan. Agton balot asali so nawalaay baleg ya kuarta, balet intarya toy napanayaman, kawes, tan naakan mi​—tan sikatoy naynay ya wadtan parad sikami. Sikatoy inatey nen 93 so taon to. Si Nanay balet et 86 to nen inatey. Ag-iran dua nagmaliw a lingkor nen Jehova. Diad saray agagik balet, sakey ed sikara so matoor a nanlingkor bilang elder manlapu nen ginmapo itan ya uksoyan nen dekada 1970.

Relihyoson maong si Nanay. Kada Simba et aawiten to kami diad simbaan na Baptist. Unaan kon nadngel so nipaakar ed Trinidad nen mantaon ak na 12. Mankelaw ak kanian intepet kod si Nanay: “Panon ya si Jesus et nagmaliw ya Anak tan Ama?” Anonotan ko ni inyebat da: “Anako, misteryo itan. Agtayo la kaukolan ya talosan.” Talagan misteryo itan ed siak. Balet nen 14 so taon ko, abinyagan ak ed sakey ya kulos diad lugar mi​—amitlo da ak ya impalgep bilang simbolo na Trinidad!

Nen high school ak la, walay kaarok ya boksingero, tan kinombinse to ak ya man-boksing. Kanian nan-training ak, tan nan-enroll ak ed Golden Gloves, sakey ya organisasyon na boksing. Agak masyadon marunong, kanian kayari na pigaran impilaban ko, tinmunda ak la. Agnambayag, nanpa-enroll ak ed U.S. Army tan imbaki da ak ed Germany. Legan kon wadman, imbaki ak na saray superior ko diad Noncommissioned Officers Academy, ta iisipen dan walay abilidad kon mangidaulo. Labay dan gawaen kon karera so pansundalo. Balet agko labay so mansiansian sundalo, kanian nen asumpal koy duay taon a serbisyok, inmekal ak ya walay maabig a rekord na serbisyo nen 1956. Tan agnambayag, nan-enroll ak ed nikadkaduman klase na panagsundalo.

Anggad sayan punto na bilay ko, nagmaliw ak ya siga-siga. Parad siak et ontan so tuan laki, a singa ipapanengneng ed saray pelikula tan ed panmoria na totoo. Naimpluensyaan ak ya maong na saratan. Iisipen kon aliwan kimey na tuan laki so panagpulong, balet wala ray naaralan kon akapanguman ed bilay ko. Aminsan, legan kon imamaneho so ambalangan kotsik diad baley, pinayapayan ak na duaran marikit. Kabat ko ra​—agagi ira na angasawa ed si atsik. Sarayan duaran bibii et Tasi nen Jehova. Akaawat ak dati na Watchtower tan Awake! ya magasin ya inyopresi da, balet parad siak et mairap ya talosan so The Watchtower. Natan balet et inimbitaan da ak ya onatendi ed Panagaral na Kongregasyon ed Libro, sakey ya melag a pantitipon parad panaral tan pantotongtong nipaakar ed Biblia diad abung da. Imbagak ed sikara ya nonoten ko ni. “Imbagam ’tan ah?” so inkuan na makakaimis ya bibii. “On,” so ebat ko.

Pagbabawian ko ya nanpromisa ak, balet agko la nababawi. Kanian diad saman ya labi et linma ak. Pandinayewan kon maong iray ugugaw. Agak makapanisia ta amayamay so amta da ed Biblia! Anggano kada Simba et mimila ak ed si Nanay ya mimisa, dagdaiset nin siansia so amtak ed Biblia. Kanian determinado ak ya makaaral ni. Nampaiyaral ak na Biblia. Naaralan ko ed gapo ya say personal a ngaran na Makapanyarin-amin a Dios et Jehova. Pigaran taon lay apalabas nen tinepetan koy Nanay nipaakar ed saray Tasi nen Jehova, say simplin ebat to, “Mandadayew ira ed masiken ya say ngaran to et Jehova.” Balet natan, pakaliknak et alukasan lay isip ko!

Maples ak ya inmaligwas, ta amtak ya nalmok lay katuaan. Diad loob labat na siameran bulan manlapud samay inmunan inyatendik, abautismoan ak nen Marso 1957. Anguman so panmoriak ed bilay. No nanonotan koy datin siga-sigan ugalik, maliket ak ta naaralan ko no antoy ibabangat na Biblia nipaakar ed pagmaliw ya tuan laki. Si Jesus et perpekto. Sikatoy mabiskeg tan makapanyari tan anggapoy siopaman ya ‘sigan laki’ a makapipara ed sikato.  Balet agto akilaban, noagta “inmabuloy a napairap,” a singa impasakbay. (Isa. 53:2, 7) Naaralan ko ya say tuan patumbok nen Jesus et “nepeg a mauyamo ed amin.”​—2 Tim. 2:24.

Ginmapo ak ya nampayunir diad tinmumbok ya taon, nen 1958. Balet akatunda ak ya agano. Akin? Nandesisyon ak ya pakasalan si Gloria, sakey ed saray duaran mamarikit ya angimbita ed siak diad panagaral na libro! Agkon balot nagbabawian itan. Parad siak, si Gloria et sakey ya mablin bato nensaman ya anggad natan. Sikatoy mas mabli nen say sankamablian ya diamante, tan malikeliket ak ya sikato so naasawak! Si asawak lay mangistorya na daiset nipaakar ed sikato:

“Sakey ak ed saray 17 ya sanaagi. Si Nanay et matoor ya Tasi. Sikatoy inatey nen 14 so taon ko. Diad saman et ginmapon nanaral na Biblia si Tatay. Lapud anggapo lay nanay mi, akitongtong si Tatay ed principal na eskuelaan mi. Say atsik et 4th year high school to lad saman, tan tinepet nen Tatay no nayarin mansublayan kamin onloob ed eskuelaan. Mansublayan kami pian walay natilak ed abung ya mangasikaso ed saray agagi mi tan mangiparaan na pandeman na pamilya kasabi nen Tatay manlapud trabaho. Pinmayag so principal, tan ontan so ginawa mi anggad nan-graduate si atsik. Duaran pamilyan Tasi so angiyaral ed sikami, tan 11 ed sikami so binmaleg ya Tasi nen Jehova. Labalabay koy manpulong, anggano mabaing ak. Tinulongan ak nen Sam ya nadaeg itan.”

Nankasal kami nen Gloria nen Pebrero 1959. Maliket kamin nampayunir. Nen Hulyo ed satan a taon, nan-apply kamid Bethel, lapud labalabay mi manlingkor ed world headquarters. Ininterbyu kami na maaron brother ya si Simon Kraker. Imbaga tod sikami ya agmangaawat so Bethel na sanasawa diad saman. Agbalot naandi so pilalek min manlingkor ed Bethel—balet ta abaybayag min inalagar itan!

Nansulat kami ed world headquarters, ya kinerew min ibaki da kami ed lugar ya baleg so pankaukolan. Bilang ebat, inikdan da kami labat na sakey ya pampilian: Pine Bluff, Arkansas. Diad saraman a panaon, walay duaran kongregasyon ed Pine Bluff​—sakey ya amputi tan sakey ya “de-kolor,” odino andeket. Imbaki da kami ed “de-kolor” ya kongregasyon, ya 14 labat so manangipalapag.

Ompan mankelaw kayo no akin ya walay pambibiigan ed saray kongregasyon na saray Tasi nen Jehova. Say simplin ebat et anggapoy nagawaan ed saraman a panaon. Wala ray ginawan ley ya bawal a panulopen iray mandumaan na lahi, tan tatakotan met ya walay nagawan gulo. Diad dakel a lugar, natatakot iray agagi ya ompan walay manderal na Kingdom Hall da no manulop a mandayew so duaran mandumaan a lahi. Talagan agawa itan. No manpulong iray Tasin andeket diad kaabungan na saray amputi, erelen da ra​—tan nayarin pekpeken da ra. Kanian pian makapanpulong kami, inmunor kamid saray ley, ya iilaloan min manguman met lanlamang so kipapasen.

Wala ray subok diad pampupulong mi. Legan ya wala kamid teritorya na saray andeket, no maminsan et agmi amtan say natoktokan mi et abung manaya na pamilyan amputi. Kaukolan mi mandesisyon a tampol no kasin mangibaga kami ni na antikey ya presentasyon nipaakar ed Biblia odino ibaga min alingo kami tan onalis kami la. Diad arum a lugar nensaman et ontan so nagagawa.

Siempre, kaukolan mi mantrabaho pian nasuportaan so pampapayunir mi. Maslak ed saray trabaho mi et taloran dolyar so sueldo ed sanagew. Pigara ed saray trabaho nen Gloria et manlinis na abung. Naabuloyan ak ya ontulong ed sikato diad sakey ya abung pian magano ton nasumpal so trabaho to. Iikdan da kami na pangugtoan mi​—frozen tan abalkot ya naakan a tatawagen day TV dinner ya panapagan mi nen Gloria antis kamin onalis. Kada simba, iplaplantsaan nen Gloria so sakey a pamilya. Siak balet et diad paway na abung, manlilinis na bintana, tan arum ni ran trabaho. Diad abung na sakey a pamilyan amputi, lilinisan mi ray bintana​—diad loob si Gloria tan dia ak ed paway. Sanagew itan a kimey, kanian iikdan da kami pangugtoan. Si Gloria et diad loob na abung mamangan balet biig ed samay pamilya, siak balet et diad garahe. Ayos labat. Mananam met may naakan. Maomaong imay pamilya; onman labat ira ta aman so apasalan da. Nanonotan ko ni, aminsan et tinmunda kamid sakey ya gasolinaan. Kayari min nampakarga, intepet kod samay laki no  nayarin miusar na banyo si Gloria. Nilimgis to ak labat tan imbaga ton, “Sarado.”

Anggaman ontan, nanliketan min nakaiba iray agagi, tan inar-aro mi so ministeryo! Nen kakkasabi mi ed Pine Bluff, akiayam kamid sakey a brother ya diad saman et congregation servant. Dati et aliwan mananisia so asawa to, balet inyaralan nen Gloria. Inyaralan ko met so anak dan bii tan say asawa to. Nandesisyon iran sanina ya manlingkor ed si Jehova tan nampabautismo ra.

Wala ray kakaaro mi ed kongregasyon na saray amputi. Iimbitaan da kamin mangdem ed abung da, balet kaukolan dan gawaen itan no ambilunget la. Say Ku Klux Klan (KKK), sakey ya organisasyon ya onsusuportad panangidumaduma tan panggugulo, et aktibon maong ed saman a panaon. Nanonotan ko nin walay anengneng kon mamaong ya lakin akayurong ed arap na balkonahe to ed samay labi na piestay inatey tan akasulong na amputin abel ya akasakbong ed ulo to, a singa gagawaen na saray KKK. Anggaman ontan, agtinmunda iray agagi ya mangipanengneng na kaabigan. Aminsan diad panaoy tiagew, kaukolan mi kuarta pian makaatendi kamid kombension, tan walay brother ya labay ton saliwen so kotse min Ford 1950 pian makaonla kami. Sakey ya agew, kalabas na sakey bulan, lapud petang na agew et naksawan kamin nanakar ya nampulong ed kaabungan tan angiyaral na Biblia. Kasabi mid abung balet et asurprisa kami. Wadman ya akaparada so kotse mi, diad arap na abung mi! Walay melag a sulat ed windshield: “Ipawil mi la yay kotse yo bilang regalo mi. Say agi yo.”

Wala ni sakey ya gawa na kaabigan ya agko nalingwanan. Nen 1962, naimbitaan ak ed Kingdom Ministry School diad South Lansing, New York. Sakey bulan itan ya panangipasal ed saramay mangidadaulo ed kongregasyon, sirkito, tan distrito. Balet nen naimbitaan ak, anggapoy trabahok tan ngalngali anggapoy kuarta mi. Balet walay kompanya na telepono ed Pine Bluff ya anginterbyu ed siak parad sakey a trabaho. No alaen da ak, siak so sankaunaan ya andeket a mantrabaho ed satan a kompanya. Tan imbaga dan siansia ya alaen da ak. Antoy gawaen ko ey? Anggapoy pamasahek ya onlad New York. Talagan ninonot kon awaten so trabaho tan agla awaten so imbitasyon ya manaral. Diad tua, akaparaan ak lan mansulat ya agla awaten so imbitasyon, insan walay agawa ya agkon balot nalingwanan.

Walay kakongregasyon min sister ya say asawa to et aliwan mananisia. Sakey a kabuasan et sikatoy tinmoktok tan inderew tod siak so sakey a sobre. Napno itan na kuarta. Sikato tan pigara ed ugugaw nin anak to et masaksakbay ya ombabangon ed kabuasan pian mantrabahod taneman na kapes​—eekalen da ray dikan ontutubo ditan—​pian makalmo ray kuarta ya iter dad siak tan makaonla ak ed New York. Imbaga to, “La ka tan manaral kan maong, tan kapawil mo et ibangat mo kami!” Insan tinepet kod kompanya na telepono no sarag ton kayari la na limaran simba insan ak onggapon mantrabaho. Say ebat da et, “Andi!” Balet ayos labat. Akapandesisyon  ak la. Malikeliket ak ya agko inawat iman ya trabaho!

Oniay ibabaga nen Gloria no nanonotan to may wala kami nid Pine Bluff: “Agusgustoan ko so teritorya! Walay 15 ya anggad 20 ya iyaaralan ko. Kanian no kabuasan et mankabkaabungan kami tan kayari to et mangiyaral kami la na Biblia, ya no maminsan et nasabi toy anggad alas-11 na labi. Makapalikliket so manpayunir! Labalabay koy mansiansia ed satan a kimey. Aminen kon agkon talaga labay ya nauman so asainmin ko tan niyasain ed sirkiton kimey, balet walay duman nononoten nen Jehova.” Talagan wala.

Legan min manpapayunir diad Pine Bluff, nan-apply kami bilang espisyal payunir. Talagan maniilalo kamin natawag ed satan ta labay na manangasikaso na distrito mi ya ontulong kami ed sakey ya kongregasyon diad Texas bilang espisyal payunir ditan. Parad sikami et balibali itan. Kanian nanalagar kami lan nanalagar, iilaloan mi ebat na Society, pero anggapo nin siansiay sulat mi. Balet sakey ya agew, walay sinmabin sulat​—inyasain ak bilang ombiabiahen manangasikaso, nen Enero 1965. Si Brother Leon Weaver, ya coordinator la natan na Branch Committee diad United States, et aturo ya manlingkor bilang manangasikaso na sirkito diad saman met a taon.

Man-nerbiyos ak nen nagmaliw ak ya manangasikaso na sirkito. Kalabas na sakey taon odino asasakbay ni, say manangasikaso na distrito ya si James A. Thompson, Jr., et nirebyu to ray kualipikasyon ko. Maaro ton impaimano ed siak iray pigaran kaukolan kon paaligwasen, tan imbaga to ray kaukolan ya gawaen na sakey a maong ya manangasikaso na sirkito. Aganggano ak ni labat ed sirkiton kimey nen amoriak ya balbaleg a tulong so simbawa tod siak. Nen aturo ak, si Brother Thompson so unaan ya manangasikaso na distrito ya kaibak a nanlingkor. Dakel so naaralan kod saman a matoor ya brother.

Diad saraman a panaon, daiset labat ya panangipasal so nanaawat na sakey ya manangasikaso na sirkito. Sakey simbak ya inobserbaan so manangasikaso na sirkito legan ton bibisitaen so sakey ya kongregasyon. Tan diad sinmublay a simba, siak met so inobserbaan to nen binmisita ak ed sananey a kongregasyon. Wala ray inter ton suhestion tan direksion. Balet kayari to ’tan, nansian kami la. Nanonotan ko ni may imbagak ed si Gloria, “Kaukolan to lan talagay onalis?” Balet sinmabi panaon, walay importantin amoriak. Walan wala ray maong ya agagi ya ontulong ed sika​—no abuloyan mo ira. Siansia nin panliliketan koy tulong ya naawat kod saray eksperiensyadon brother ya singa si J. R. Brown, ya ombiabiahen manangasikaso ed saman a panaon, tan si Fred Rusk ya membro na pamilyan Bethel.

 Grabe so panangidumaduma ed saman ya panaon. Aminsan, nan-martsa so KKK ed sakey a baley na Tennessee ya bibisitaen mi. Nanonotan ko ni, aminsan et linmoob kamid sakey a restaurant pian mangan. Nen linma ak ya man-CR, naimanok ya inmalagey tan tinmumbok ed siak so sakey a lakin masibeg so itsura to, walay tato ton mangipapanengneng ya kabusol toy arum ya lahi. Balet tinumbok kami na sakey ya amputin brother ya mas baleg ni nen say sikamin dua may lakin masibeg so itsura to. Tinepetan to ak, “Ayos ka labat Brother Herd?” Kanian inmalis a tampol may laki tan agla tinmuloy ed CR. Diad apalabas iran taon, anengneng kon say panangidumaduma et aliwan lapud pandumaan na baog; noagta lapud kasalanan​—say kasalanan nen Adan ya atawir tayon amin. Tan naaralan kon anggan antoy kolor na baog na agim, sikatoy agim nin siansia, ya akaparaan ya ompatey parad sika no kaukolan.

Nanlingkor kami ed panagbiahen kimey diad loob na 33 taon, say unor ya 21 taon et diad distriton kimey. Saratan ya taon et talagan mayaman tan dakel so bendisyon, napno na makapaseseg iran eksperiensya. Balet, wala ni sakey a bendisyon ya naawat mi. Nen Agosto 1997, sinmabin siansia so abaybayag mi lan aalagaren. Naimbitaan kamin manlingkor ed Bethel diad United States​—manga 38 taon so linmabas manlapu nen nan-apply kami. Diad tinmumbok a bulan, ginmapo kamin nanlingkor ed Bethel. Say amtak, say labay na saray responsablin brother ed Bethel ya panlingkor ko et temporaryo labat, balet aliwan ontan so agawa.

Say unonan trabahok et diad Service Department. Akaaral ak ya maong ed satan. Saray brother ditan et dakel so nanaawat dan sensitibo tan komplikado iran tepet a manlalapud saray ulop na mamatatken tan manangasikaso na sirkito diad interon bansa. Naapresyak so inkaanos tan tulong na saray brother ya angipasal ed siak. Balet no bilang ta niyasain ak lamet ed satan ya trabaho, siguro singa ak lamet balo.

Labalabay mi nen Gloria so bilay ed Bethel. Apasal kamin ombangon ya masakbay, kanian akatulong itan nen wala kami lad Bethel. Kalabas na sakey taon odino masulok ni, ginmapo ak ya manlingkor bilang katulongan ed Service Committee na Mananguley ya Ulop na Saray Tasi nen Jehova. Insan nen 1999, aturo ak bilang membro na Mananguley ya Ulop. Dakel so naaralan kod sayan asainmin, balet say manunan naaralan ko et no panon ya napatnagan a si Jesu-Kristo​—aliwan say siopaman a too—​so ulo na Kristianon kongregasyon.

No pawilen koy bilay ko nensaman, pakaliknak no maminsan et singa ak si propeta Amos. Inimano nen Jehova iman ya mapaabeban pastol a say pana-panaon ya trabaho to et managturok na bungay igos a sikomoro​—naakan ya ipapasen a para labat ed saray mairap-bilay. Tinuro na Dios si Amos ya magmaliw a propeta, sakey ya makapayaman ed espiritual ya asainmin. (Amos 7:14, 15, paimanod leksab) Mipadpara, inimano ak met nen Jehova, anak na sakey ya dumaralos diad Liberty, Indiana, inikdan to ak na mayaman iran bendisyon ya agko la nabitla ed karakel! (Pro. 10:22) Nibagak ya diad gapo et mair-irap so bilay ko, balet diad kaunoran et yinmaman ak ed espiritual, mas mayaman nen say iisipen ko!