Go Tsoma Mmušo O Mobotse

“Go ithekga mo go golago ga ditšhaba ka tše dingwe lefaseng go bakile mathata a sa felego lefaseng ka bophara ao ditšhaba tšeo di ikemetšego di ka se sa hlwago di kgona go a rarolla ka botšona. Ke feela ka tirišano ya lefase ka bophara moo re ka kgonago go lebeletšana ka katlego le dikotsi le mathata a golago ao batho ba lebeletšanago le ona.” —Ghulam Umar, e lego moseka-seki wa tša bopolitiki wa Pakistan.

LEHONO lefase le tletše ka dikgakanego. Motlalong wa dilo tše di bonagalago, ba bantši ba fo thatafalelwa ke go hwetša tša go iphediša. Ke therešo gore moloko wo wa dielektroniki o ka ba o rutegile e bile o e-na le tsebo ka go fetišiša go fihla gabjale, lega go le bjalo batho ba bantši ka mo go oketšegago ba thatafalelwa ke go hwetša mošomo o tsepamego. Gaešita le ge batho ba bonagala ba e-na le tokologo e ntši go feta le ge e le neng pele, ba dimilione ba phela boemong bja poifo, go se šireletšege le go se kgonthišege. Re ka ba re dikologilwe ke dibaka tše di kgahlišago, eupša go goboga le go hloka molao bathong ba maemo a phagamego le a tlasana go dirile gore ba bantši ba hloke kholofelo.

Tekanyo ya mathata ao batho ba lebeletšanego le ona ke e kgolo moo e lego gore e feta kgole tekanyo ya mathata ao setšhaba le ge e le sefe goba gaešita le sehlopha sa ditšhaba, se ka a rarollago. Ka gona, bakeng sa gore khutšo ya lefase le tšhireletšego e be tša kgonthe, babogedi ba bantši ba phethile ka gore ditšhaba ka moka di swanetše go kopana tlase ga mmušo o tee. Ka mohlala, ke kgale Albert Einstein a thekga kgopolo e bjalo. Ka 1946, o ile a gatelela gore: “Ke dumela ka go tia gore bontši bja batho lefaseng bo be bo tla rata go phela ka khutšo le tšhireletšego . . . Kganyogo ya batho ya go nyaka khutšo e ka fihlelelwa feela ka go hlongwa ga mmušo o tee wa lefase.”

Ka morago ga nywaga-some e mehlano, senyakwa se sa bohlokwa ga se sa tšwa se fihlelelwa. Ge e lokeletša mathata a ngwaga-kgolo wa bo-21, tlhaloso ya ka kuranteng ya Le Monde ya Paris, Fora, e re: “Ke taba ya go hloma metheo ya tša kahlolo, tša bolaodi le tša melao-theo ya mmušo wa ditšhaba-tšhaba wo o nago le bokgoni bja go tsena ditaba gare ka go akgofa, lefelong le ge e le lefe lefaseng, ge go e-na le ditiragalo tša dipolao tša semorafo. Ke taba ya go amogela kgopolo ya gore go tloga gabjale go ya pele Lefase ke naga e tee.” Ke mang goba ke’ng yeo e nago le matla le bokgoni bja go dira gore se se be gona e le go kgonthišetša gore batho ba be le khutšo nakong e tlago?

Na Ditšhaba tše Kopanego di ka Tliša Tharollo?

Ba bantši ba beile kholofelo ya bona ya khutšo ya lefase mokgatlong wa Ditšhaba tše Kopanego. Na mmušo wa Ditšhaba tše Kopanego o ka tliša khutšo ya kgonthe le tšhireletšego lefaseng? Ka ntle le pelaelo, go na le dipolelo tše dintši tše di kgodišago tša bopolitiki tšeo di kwagalago e le tše di tutuetšago le tše di holofetšago. Ka mohlala, “Boipolelong bja [sona bja] Ngwaga-kete” wa  2000, Seboka-kakaretšo sa Ditšhaba tše Kopanego se ile sa dira phetho e matla ya gore: “Re tla dira sohle seo re ka se kgonago go lokolla batho ba rena tlaišegong e kgolo ya ntwa yeo e bolailego batho ba ka godimo ga dimilione tše hlano ngwaga-someng o fetilego, go sa šetšwe gore ke ka gare ga Mmušo goba ke magareng ga Mebušo.” Dipolelo tše bjalo di tlišeditše Ditšhaba tše Kopanego theto le go ratwa ke batho ba bantši, gotee le Sefoka sa Nobel sa Khutšo sa 2001. E le go bontšha tlhompho go Ditšhaba tše Kopanego, Komiti ya Nobel ya Norway e boletše gore “tsela e nnoši yeo e ka atlegago ya go fihlelela khutšo le tirišano ya lefase ka bophara ke ka Ditšhaba tše Kopanego.”

Go sa šetšwe tše ka moka, na mokgatlo wa Ditšhaba tše Kopanego, o hlomilwego ka 1945, o ile wa ipontšha e le mmušo wo o nago le bokgoni bja go tliša khutšo ya kgonthe le e swarelelago ya lefase? Aowa, ka gobane boithati le dikganyogo tša botšhaba tša ditho tša wona di paledišitše maiteko a wona a mantši. Go ya ka mantšu a morulaganyi yo mongwe wa kuranta, maikwelo a batho ka moka ke gore Ditšhaba tše Kopanego di bjalo ka “sedirišwa sa go bontšha maikwelo a batho lefaseng ka bophara” le gore “lenaneo-thero la tšona le tletše ka ditaba tšeo go boledišanwego ka tšona ka nywaga e mentši tšeo go se nago tšwelopele e dirwago bakeng sa gore go fihlelelwe tharollo.” Potšišo e sa le gore: Na ditšhaba tša lefase e tla ba tše kopanego e le ka kgonthe ka letšatši le lengwe?

Beibele e utolla gore botee bjo bo bjalo bo tla fihlelelwa kgaufsinyane. Se se tla direga bjang? Le gona ke mmušo ofe o tlago go bo tliša? E le go hwetša dikarabo, hle bala sehlogo se se latelago.

[Caption on page 3]

Einstein o ile a thekga go nyakega ga gore go be le mmušo o tee wa lefase

[Caption on page 3]

Einstein: U.S. National Archives photo