Ware vrijheid voor de Maya

WIE heeft er nog nooit van de Maya gehoord? Elk jaar komen er duizenden toeristen naar het schiereiland Yucatán in Mexico om er de indrukwekkende piramiden te bewonderen, bijvoorbeeld die bij Chichén Itzá en Cobá. De Maya waren een opmerkelijk volk, niet alleen vanwege hun ingenieuze bouwwerken maar ook vanwege hun prestaties op het gebied van de schrijfkunst, wiskunde en astronomie. Ze ontwikkelden een complex systeem van hiëroglifisch schrift, het begrip ’nul’ en een kalender van 365 dagen met correcties die leken op het schrikkeljaar.

Wat religie betreft zien we echter een heel ander beeld. De Maya aanbaden vele goden: de god van de zon, de maan, de regen, de mais en nog veel meer. Hun priesters waren toegewijde astrologen. Bij hun aanbidding gebruikten ze wierook en beelden, deden ze aan zelfverminking en rituele aderlating, en brachten ze mensenoffers: gevangenen, slaven en vooral kinderen.

De komst van de Spanjaarden

Dat was de complexe beschaving die de Spanjaarden aan het begin van de zestiende eeuw aantroffen. De conquistadores, zoals de Spaanse fortuinzoekers werden genoemd, hadden een tweeledig doel: het verwerven van nieuw land en rijkdom, en de bekering van de Maya tot het katholicisme om hen te bevrijden van barbaarse heidense praktijken. Heeft de Spaanse verovering de Maya in religieus of ander opzicht ware vrijheid gebracht?

De Spanjaarden, onder wie de geestelijken van de katholieke kerk, legden beslag op gemeenschappelijk land dat de Maya sinds onheuglijke tijden hadden gebruikt voor hun traditionele brandcultuur (waarbij een stuk bos werd gekapt en kaalgebrand om er daarna gewassen op te verbouwen). Deze beslaglegging had grote ontberingen en vijandigheid tot gevolg. De kolonisten namen de cenotes (diepe, ondergrondse meertjes) in bezit die vrijwel de enige drinkwaterbronnen op het schiereiland Yucatán waren. Nog meer moeilijkheden ontstonden toen de kerk de Maya jaarlijks hoofdgeld oplegde (twaalf en een halve reaal * voor elke man en negen reaal voor elke vrouw) boven op de toch al torenhoge  staatsbelasting. De Spaanse landeigenaren maakten misbruik van de situatie door eerst de kerkbelasting voor de Maya te betalen en hen vervolgens te dwingen om te werken voor wat ze schuldig waren, waardoor ze niet veel meer dan slaven waren.

De priesters vroegen ook geld voor religieuze diensten zoals een doop, huwelijk of begrafenis. Met de overname van land, het hoofdgeld en de vergoedingen verrijkte de kerk zichzelf ten koste van de Maya. De boeren werden beschouwd als van nature bijgelovig en onwetend. Daarom vonden de geestelijken en andere autoriteiten dat ze het recht hadden de Maya af te ranselen om discipline af te dwingen en hen te bevrijden van bijgeloof.

De Kastenoorlog

Aanvankelijk sloegen de Maya terug door geen kerkbelasting te betalen, hun kinderen van katholieke scholen af te halen, catechismuslessen te mijden en te weigeren op de haciënda’s of plantages te werken. Maar dat leidde alleen maar tot een nog wredere behandeling. De situatie bereikte het kookpunt in 1847, na zo’n driehonderd jaar Spaanse overheersing. De Maya kwamen in opstand tegen de blanken in wat de Kastenoorlog wordt genoemd.

Als verzamelpunt gebruikten rebellenleiders een orakel genaamd het Sprekende Kruis, een kruis door middel waarvan een buikspreker een pleidooi hield om tot de dood toe te vechten. Die oorlog werd een ramp voor de Maya. Tegen de tijd dat er in 1853 officieel een eind aan kwam, was zo’n 40 procent van de Mayabevolking in Yucatán om het leven gekomen. Maar de vijandigheden hielden — met tussenpozen — nog zo’n 55 jaar aan. Uiteindelijk waren de Maya in staat zich van het juk van de Spanjaarden te bevrijden en werd er een landhervorming doorgevoerd. Maar hoe stond het met de religieuze vrijheid?

Geen ware vrijheid

Noch de invoering van het katholicisme door de Spaanse veroveraars noch de Kastenoorlog heeft de Maya ware vrijheid gebracht. Tegenwoordig is er een mengvorm van religie overgebleven waarin de inheemse gebruiken van vóór de Spanjaarden zijn gecombineerd met katholieke tradities.

Over de Maya in deze tijd zegt een naslagwerk: „De Maya vereren hun oude natuurgoden en hun voorouders op velden, in grotten en op bergen . . . en aanbidden tegelijkertijd heiligen in de kerk” (The Mayas — 3000 Years of Civilization). Zo wordt de god Quetzalcoatl of Kukulcán gelijkgesteld met Jezus, en de maangodin met de maagd Maria. De aanbidding van de heilige kapokboom werd bovendien vervangen door de verering van het kruis, dat de mensen nog steeds begieten alsof het om een levende boom gaat. Kruisen worden niet met een voorstelling van Jezus versierd, maar met kapokbloemen.

Eindelijk ware vrijheid!

De afgelopen jaren hebben Jehovah’s Getuigen in Mexico een grootschalige campagne van Bijbelonderwijs onder de Maya op touw gezet. Bijbelse lectuur zoals dit tijdschrift is nu voor de Maya verkrijgbaar in hun moedertaal, zodat ze te weten kunnen komen wat Gods voornemen met de mensheid is. Wat zijn de resultaten? Op het moment dat dit artikel wordt geschreven, zijn er zo’n 6600 Mayasprekende verkondigers van het goede nieuws van het Koninkrijk, verbonden met 241 gemeenten van Jehovah’s Getuigen in de omgeving. Is het voor de Maya eenvoudig geweest zich los te maken van hun traditionele leerstellingen om de Bijbelse waarheid te kunnen aanvaarden?

Voor veel oprechte Maya was het een hele strijd. Marcelino en zijn vrouw, Margarita, zagen zichzelf als vrome katholieken. Elk jaar bewezen ze hulde aan het kruis door het van de kerk naar hun huis te dragen, waar ze er dan dierenoffers aan brachten die ze later met familie en vrienden  opaten. Toen werden ze bezocht door Getuigen van Jehovah die een Bijbelstudie met hen begonnen. „We zagen in dat we de waarheid leerden”, vertellen ze, „maar we dachten dat we aangevallen zouden worden door de geesten als we van ons vroegere geloof zouden afstappen.” Toch gingen ze door met hun Bijbelstudie. „Beetje bij beetje drong de Bijbelse waarheid door in ons hart”, zegt Marcelino. „Dat gaf ons de moed om onze familie en vrienden te vertellen wat we uit de Bijbel leerden. Nu zijn we blij dat we bevrijd zijn van het bijgeloof waarin we verstrikt waren. We vinden het alleen jammer dat we er niet eerder mee begonnen zijn. We willen de verloren tijd inhalen door hard ons best te doen om anderen over de prachtige waarheden in de Bijbel te vertellen.”

Alfonso (73) was een overtuigd katholiek. In zijn woonplaats organiseerde hij altijd de religieuze feesten, waarbij de mis werd opgedragen, werd gedanst en de aanwezigen konden eten en drinken. Ook werden er stierengevechten gehouden. „Het was de normaalste zaak van de wereld dat deze feesten eindigden in dronkenmansruzies”, vertelt hij. „Hoewel ik van de feesten genoot, had ik het gevoel dat er iets aan mijn religie ontbrak.” Toen Jehovah’s Getuigen tot Alfonso predikten, aanvaardde hij een Bijbelstudie. Ondanks zijn slechte gezondheid begon hij naar de bijeenkomsten in de Koninkrijkszaal te gaan. Nu is hij gestopt met al zijn vroegere religieuze gebruiken en grijpt hij elke gelegenheid aan om zijn pas gevonden geloof te delen met mensen die hem thuis komen opzoeken.

Dit zijn maar een paar voorbeelden van de vele oprechte Maya die ware religieuze vrijheid hebben gevonden. De afstammelingen van de bouwers van de indrukwekkende piramiden in Yucatán wonen hier nog steeds. Ze spreken nog steeds dezelfde taal. Velen leven nog net zoals hun voorouders, in woningen van tenen vlechtwerk en leem, met daken van palmbladeren. Nog altijd verbouwen ze mais en katoen met gebruik van brandcultuur. Maar nu heeft de waarheid van Gods Woord velen van hen bevrijd van de slavernij aan religieuze leugens en bijgeloof. Ze zijn zich ten volle bewust van de betekenis van Jezus’ krachtige woorden: „Gij zult de waarheid kennen en de waarheid zal u vrijmaken.” — Johannes 8:32.

[Voetnoot]

[Kaart op blz. 13]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Gebied dat onder de invloed van de oude Maya stond

Golf van Mexico

MEXICO

Schiereiland Yucatán

Chichén Itzá

Cobá

BELIZE

GUATEMALA

HONDURAS

EL SALVADOR

[Illustratie op blz. 13]

Mayaruïnes in Chichén Itzá

[Illustratie op blz. 15]

Marcelino en Margarita tijdens de prediking in Yucatán