U kunt uw geheugen verbeteren!

„Ons geheugen verruimt onze wereld. Zonder geheugen zouden we geen gevoel van continuïteit hebben en zouden we elke ochtend in de spiegel een vreemde naar ons zien staren. Elke dag en elke gebeurtenis zouden op zichzelf staan; we zouden niet van het verleden kunnen leren noch kunnen uitkijken naar de toekomst.” — „MYSTERIES OF THE MIND”.

HOE komt het dat sommige vogels na maanden nog weten waar ze zaden voor de winter hebben verstopt en dat eekhoorns kunnen onthouden waar ze noten hebben begraven, maar dat wij vaak vergeten waar we een uur geleden onze sleutels hebben gelaten? Velen van ons klagen inderdaad over een slecht geheugen. Toch hebben de menselijke hersenen, ondanks onze onvolmaaktheid, een verbazingwekkend vermogen om te leren en te onthouden. Het geheim is om daar een optimaal gebruik van te maken.

Enorme capaciteit

De menselijke hersenen wegen zo’n 1,4 kilo en hebben ruwweg de grootte van een grapefruit. Toch bevatten ze zo’n honderd miljard neuronen of zenuwcellen, die samen een ongelofelijk ingewikkeld netwerk vormen. Eén enkele zenuwcel kan dan ook verbonden zijn met honderdduizend andere. Dankzij die verbindingen kunnen de hersenen een enorme hoeveelheid informatie verwerken en opslaan. De moeilijkheid voor ons is natuurlijk om die informatie terug te halen wanneer we die nodig hebben. Sommigen, met inbegrip van veel mensen die weinig of geen schoolopleiding hebben genoten, blinken hierin uit.

In West-Afrika bijvoorbeeld kan een griot (een ongeletterde volksverteller) de namen van vele generaties van mensen in zijn dorp opzeggen. De Amerikaanse schrijver Alex Haley, wiens boek Roots een Pulitzerprijs won, kon dankzij zulke volksvertellers zijn stamboom in Gambia tot zes generaties terug onderzoeken. Haley zei: „Ik [sta] diep in de schuld bij Afrika’s griots — van wie tegenwoordig terecht gezegd wordt dat als een griot sterft het is alsof een bibliotheek tot de grond is afgebrand.”

Een ander voorbeeld is de beroemde Italiaanse dirigent Arturo Toscanini, die op negentienjarige leeftijd werd ’ontdekt’ toen hem werd gevraagd in te vallen voor een andere dirigent. Ondanks zijn slechte gezichtsvermogen kon hij de hele opera Aïda uit zijn hoofd dirigeren!

Waarschijnlijk verbazen we ons over zulke prestaties. Toch hebben de meeste mensen het vermogen om veel meer te onthouden dan ze denken. Wilt u graag uw geheugen verbeteren?

 Uw geheugen verbeteren

Onthouden omvat drie stadia: coderen, opslaan en terughalen. Als onze hersenen informatie waarnemen en registreren, wordt die gecodeerd. Die informatie kan vervolgens worden opgeslagen om in de toekomst teruggehaald te worden. Als een van deze drie stadia niet meer functioneert, laat ons geheugen ons in de steek.

Het geheugen zelf wordt verdeeld in verschillende vormen, waaronder het sensorisch geheugen, het kortetermijngeheugen (of primair geheugen) en het langetermijngeheugen (of secundair geheugen). Het sensorisch geheugen ontvangt informatie van prikkels via de zintuigen, zoals reuk, gezicht en tastzin. Het kortetermijngeheugen houdt kleine hoeveelheden informatie voor korte perioden vast. Daardoor kunnen we getallen in ons hoofd optellen, een telefoonnummer lang genoeg onthouden om het te kunnen intoetsen en de eerste helft van een zin onthouden terwijl we de tweede helft lezen of beluisteren. Maar zoals we allemaal weten, heeft het kortetermijngeheugen zijn beperkingen.

Als we informatie voor onbepaalde tijd willen opslaan, moeten we ons langetermijngeheugen gebruiken. Hoe kunnen we de informatie daarin krijgen? Het volgende zal daarbij een hulp zijn.

▪ Belangstelling Ontwikkel belangstelling voor het onderwerp en denk aan de redenen waarom u het wilt leren. Zoals u misschien uit eigen ondervinding weet, kunt u meer onthouden als uw emoties erbij betrokken zijn. Dat kan een grote hulp zijn voor Bijbelstudenten. Als ze de Bijbel lezen met het tweeledige doel om een hechtere band met God te krijgen en anderen over hem te vertellen, kan dit hun geheugen aanmerkelijk verbeteren (Spreuken 7:3; 2 Timotheüs 3:16).

▪ Aandacht „De meeste gevallen waarin we iets niet kunnen onthouden, hebben feitelijk te maken met een gebrek aan aandacht”, zegt het boek Mysteries of the Mind. Wat kan u helpen uw aandacht erbij te houden? Toon belangstelling en maak waar mogelijk notities. Door notities te maken, richt een luisteraar zijn geest op het materiaal en kan hij het later nog eens bekijken.

▪ Begrip Als u een theorie niet begrijpt, zult u die waarschijnlijk moeilijk of niet onthouden. Begrip verheldert het verband tussen de verschillende delen en verbindt ze tot één logisch geheel. Als een student werktuigkunde bijvoorbeeld begrijpt hoe een motor werkt, zal hij details van die motor ook beter onthouden.

▪ Ordenen Rangschik soortgelijke concepten of verwante ideeën in categorieën. Een boodschappenlijst bijvoorbeeld is makkelijker te onthouden als we producten in categorieën onderbrengen: vlees, groente, fruit, enzovoorts. Verdeel informatie ook in hanteerbare porties van hoogstens vijf tot zeven dingen. Telefoonnummers worden gewoonlijk opgesplitst zodat ze makkelijker te onthouden zijn. Tot slot kan  het een hulp zijn een lijst in een bepaalde volgorde te zetten, misschien alfabetisch.

▪ Hardop herhalen Door hardop te herhalen wat u wilt onthouden (bijvoorbeeld een woord of uitdrukking in een andere taal) zullen de zenuwverbindingen versterkt worden. Hoe dat zo? Ten eerste wordt u door het woord hardop te zeggen gedwongen goed op te letten. Ten tweede kan een leraar onmiddellijk commentaar geven. En ten derde worden door te luisteren (ook naar uzelf) andere delen van uw hersenen geactiveerd.

▪ Visualisatie Maak een aanschouwelijke voorstelling van wat u wilt onthouden. Het kan ook een hulp zijn om er een tekening van te maken. Net als bij het hardop zeggen wordt bij het visualiseren gebruikgemaakt van verschillende delen van de hersenen. Hoe meer zintuigen u gebruikt, hoe dieper de informatie in uw geheugen wordt geprent.

▪ Associatie Als u iets nieuws leert, associeer het dan met iets wat u al weet. Door gedachten te koppelen aan herinneringen die reeds opgeslagen zijn, wordt het coderen en terughalen makkelijker, waarbij de associatie als een soort wachtwoord fungeert. Koppel bijvoorbeeld iemands naam aan een opvallend kenmerk van zijn uiterlijk of aan iets anders wat zijn naam te binnen zal brengen. Hoe grappiger of absurder de associatie, hoe beter u het zich zult herinneren. Kortom, we moeten nadenken over de mensen en dingen die we willen onthouden.

Het boek De kunst van het geheugen zegt: „Als we het grootste deel van de tijd op de automatische piloot draaien en niet nadenken over onze omgeving en onze ervaringen, kan ons dat duur te staan komen, want we zullen ons slechts vaag herinneren waar we zijn geweest en wat we hebben gedaan.”

▪ Bezinken Neem de tijd om de informatie te laten doordringen, te laten inwerken als het ware. Een van de beste manieren om dat te doen, is te herhalen wat u geleerd hebt, misschien door het aan iemand anders te vertellen. Als u een interessante ervaring of iets opbouwends in de Bijbel of in een Bijbelstudieboek hebt gelezen, vertel het dan aan een ander. Zo zult u er beiden profijt van hebben: uw geheugen wordt getraind en uw vriend zal aangemoedigd zijn. Herhaling kan terecht de moeder van het geheugen genoemd worden.

Mnemotechnieken — Een handig hulpmiddel

In het oude Griekenland en Rome konden redenaars lange toespraken houden zonder ook maar één notitie te raadplegen. Hoe deden ze dat? Ze maakten gebruik van mnemo- of geheugentechnieken. Een mnemotechniek is een methode om ons te helpen informatie in het langetermijngeheugen op te slaan en die wanneer nodig terug te halen.

Een van de mnemotechnieken die Griekse redenaars gebruikten was de loci- of plaatsingsmethode, die als eerste werd beschreven door  de Griekse dichter Simonides van Keos in 477 voor onze jaartelling. Deze techniek combineert de principes van het ordenen, visualiseren en associëren met iets bekends, zoals een herkenningspunt langs de weg of een voorwerp in iemands kamer of huis. Mensen die deze techniek gebruiken, maken een mentale wandeling terwijl ze elk stukje informatie dat ze willen onthouden associëren met bepaalde herkenningspunten of voorwerpen. Als ze de informatie willen terughalen, maken ze gewoon weer diezelfde wandeling. (Zie het kader „Maak een mentale wandeling”.)

Uit onderzoek bij mensen die hoog scoorden op het jaarlijkse Internationale Geheugenkampioenschap, bleek dat hun betere geheugen niet te danken was aan een uitzonderlijk intellect. Bovendien waren de meeste deelnemers tussen de veertig en vijftig jaar oud. Wat was hun geheim? Velen schreven hun bekwaamheid toe aan het efficiënte gebruik van mnemotechnieken.

Moet u weleens woordenlijstjes onthouden? Een efficiënte mnemotechniek hiervoor is het acroniem: het combineren van de eerste letter of letters van een groep woorden om een nieuw woord te vormen. Sommigen onthouden de namen van de vijf Nederlandse waddeneilanden (Texel, Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog) met het acroniem TV-TAS. Een soortgelijke geheugentechniek is het acrostichon, dat vaak door de Hebreeën in de oudheid gebruikt werd. In veel van de psalmen bijvoorbeeld begint het eerste woord van elk vers of elke groep verzen met een volgende letter van het Hebreeuwse alfabet. (Zie Psalm 25, 34, 37, 111, 112 en 119.) Dankzij dit handige geheugensteuntje konden zangers de 176 verzen van Psalm 119 allemaal onthouden!

U kunt uw geheugen dus trainen en verbeteren. Uit onderzoek is gebleken dat ons geheugen veel op een spier lijkt. Hoe meer we het gebruiken, hoe beter het wordt, zelfs naarmate we ouder worden.

[Kader op blz. 27]

NOG WAT TIPS

▪ Stimuleer uw geheugen door nieuwe vaardigheden of een nieuwe taal te leren of een muziekinstrument te leren bespelen.

▪ Concentreer u op de belangrijkste dingen.

▪ Leer mnemotechnieken.

▪ Drink voldoende water. Uitdroging kan verwardheid veroorzaken.

▪ Zorg voor voldoende slaap. Tijdens de slaap slaan de hersenen herinneringen op.

▪ Ontspan u terwijl u studeert. Bij stress komt cortisol vrij, dat de interactie tussen zenuwen kan verstoren.

▪ Vermijd alcoholmisbruik en roken. Alcohol beïnvloedt het kortetermijngeheugen en alcoholisme kan leiden tot een gebrek aan vitamine B1, die essentieel is voor het goed functioneren van het geheugen. Roken vermindert de zuurstoftoevoer naar de hersenen. *

[Voetnoot]

[Kader/Illustraties op blz. 28, 29]

MAAK EEN MENTALE WANDELING

Hoe zou u een boodschappenlijst onthouden met verschillende producten, zoals brood, eieren, melk en boter? Met de plaatsingsmethode zou u deze producten kunnen ’zien’ terwijl u een denkbeeldige wandeling door uw woonkamer maakt.

Maak u een voorstelling van een kussen van brood in de stoel,

eieren die onder de lamp worden uitgebroed,

uw goudvis die in een kom met melk zwemt

en het tv-scherm dat ingesmeerd is met boter

Hoe grappiger of vreemder, hoe beter! Als u naar de winkel gaat, maak dan diezelfde mentale wandeling.

[Kader op blz. 29]

WEES BLIJ DAT U KUNT VERGETEN!

Stel u eens voor hoe uw leven zou zijn als u alles (belangrijk of niet) zou onthouden. Uw geheugen zou vol komen te zitten met rommel. Een vrouw die praktisch alles kon onthouden wat er in haar leven gebeurde, „beschreef haar constante herinneringen als ’non-stop, oncontroleerbaar en bijzonder vermoeiend’ en als een ’last’”, aldus het tijdschrift New Scientist. Gelukkig hebben de meesten van ons dat probleem niet omdat onze geest, zo geloven onderzoekers, het vermogen heeft irrelevante of achterhaalde informatie uit te filteren. „Het efficiënt vergeten”, zo zegt New Scientist, „is een cruciaal deel van een goed functionerend geheugen. Als we iets nuttigs vergeten, (...) blijkt gewoon dat dit filtersysteem een beetje te goed werkt.”