De calypso — Trinidads unieke volksmuziek

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER OP TRINIDAD

WAAR denkt u aan bij het horen van de namen Trinidad en Tobago? Veel mensen denken dan aan het geluid van steelbands en de levendige tonen van calypsomuziek. De goed in het gehoor liggende ritmes en de onmiskenbare stijl zijn zelfs populair geworden ver buiten deze eilandstaat in de zuidelijke Caribische Zee, de bakermat van deze muziek. *

Volgens het boek Calypso Calaloo kan de naam calypso slaan op „elk liedje dat vanaf 1898 tijdens het carnaval op Trinidad werd gezongen, door feestvierders op straat of door professionele en semi-professionele zangers in hun optredens”. De calypso kan zich hebben ontwikkeld uit de historische Afrikaanse traditie om verhalen te vertellen, een traditie die de Afrikaanse slaven hebben meegenomen toen ze naar Trinidad kwamen. Vervolgens vormden geliefde elementen van Afrikaanse liederen, dans en drums, samen met Franse, Latijns-Amerikaanse, Engelse en andere etnische invloeden een goede voedingsbodem die uiteindelijk de calypso voortbracht.

Het is niet zeker waar de naam calypso vandaan komt. Volgens sommigen is die afkomstig van het West-Afrikaanse woord kaiso, dat werd gebruikt als compliment voor een goed optreden. Al voor het einde van de slavernij op Trinidad en Tobago in de jaren dertig van de negentiende eeuw kwamen de mensen in groten getale bij elkaar tijdens de jaarlijkse viering van carnaval om te horen hoe chantuelles (zangers) hun eigen deugden bezongen en elkaar in liederen bespotten. Voor een groter effect nam elke calypsozanger een artiestennaam aan en koos hij een herkenbare stijl.

Stijl en invloed van de calypso

Calypsozangers zijn altijd gewaardeerd vanwege hun vlijmscherpe gevatheid. Bovendien hebben veel zangers de opmerkelijke bekwaamheid ontwikkeld om al improviserend verscheidene vlekkeloos rijmende verzen te produceren, vaak gekruid met beeldspraak die verbluffend toepasselijk is voor  het onderwerp van het lied. Vroeger waren de calypsozangers voornamelijk bewoners van Trinidad die van Afrikaanse afkomst waren en tot de armere klassen behoorden, maar tegenwoordig is elke raciale afkomst, kleur en maatschappelijke stand onder hen vertegenwoordigd.

Dr. Hollis Liverpool, voormalig cultuurdirecteur van Trinidad en Tobago, is historicus maar ook calypsozanger. Over de calypsozangers van vroeger vertelde hij aan Ontwaakt!: „Hun kracht was altijd humor, want mensen kwamen voornamelijk naar de [calypso]tent om zich te laten entertainen, om de roddels te horen, om bevestiging te krijgen van de gebeurtenissen waarover ze hadden gehoord. Vooral de hogere kringen kwamen om te horen waarmee de lagere kringen zich bezighielden, terwijl de gouverneur en zijn gevolg kwamen kijken hoe hoog of laag ze scoorden in politiek opzicht.”

Vaak dreven de calypsozangers de spot met de ambtenarij en de hogere klassen van de maatschappij. Het gevolg was dat de zangers door de gewone mensen als helden en kampioenen werden vereerd, maar door de mensen van aanzien als een probleem werden bezien. De calypsozangers componeerden soms zulke bijtende kritieken dat de koloniale autoriteiten zich genoodzaakt zagen wetten in te stellen om hen in toom te houden. De reactie van de zangers was dat ze dubbelzinnige teksten gingen gebruiken, iets waar ze heel bedreven in werden. De dubbelzinnigheid is tot op de dag van vandaag nog steeds een belangrijk element in de teksten van de calypso.

Calypsozangers maakten niet alleen gebruik van taal, ze verzonnen die ook. In feite hebben ze een belangrijke bijdrage geleverd aan de vocabulaire van de West-Indische spreektaal. Het wekt dan ook geen verbazing dat veel mensen en zelfs enkele politici vaak calypsozangers citeren om een punt te benadrukken.

De moderne calypso

In de afgelopen tijd zijn er veel soorten en mixen van calypso ontstaan die aanslaan bij mensen met uiteenlopende muzieksmaken. Zoals ook voor de meeste andere muziekvormen geldt, weerspiegelen de teksten van sommige calypsoliederen geen hoge morele waarden. Het is duidelijk verstandig om selectief te zijn in verband met de taal waaraan we ons blootstellen (Efeziërs 5:3, 4). We zouden ons kunnen afvragen: zou ik het gênant vinden om een bepaalde dubbelzinnige tekst uit te leggen aan mijn kinderen of aan iemand die niet bekend is met calypsomuziek?

Als u een bezoek brengt aan Trinidad en Tobago zult u ongetwijfeld genieten van de prachtige stranden en riffen en zult u geboeid raken door de mix van rassen en culturen op de eilanden. En misschien geniet u ook wel van de steelbands en de calypso — de levendige, pakkende sound die overal op aarde tot de verbeelding spreekt van jong en oud.

[Voetnoot]

[Illustraties op blz. 24, 25]

Steeldrums