Samen op zoek naar paddestoelen

Door een Ontwaakt!-medewerker in Tsjechië

U HEBT ze misschien al vaak gegeten: op een pizza of in een salade, soep of saus. Of wellicht hebt u weleens genoten van hun grappige vorm, die veel tekenaars aanspreekt die gespecialiseerd zijn in het illustreren van kinderverhalen. Maar hebt u zich ooit afgevraagd wat een paddestoel nu precies is? Waardoor groeit hij? Wie plukken er paddestoelen en hoe doen ze dat? Laten we eens zien.

Over het algemeen zijn paddestoelen makkelijk te herkennen. Ze hebben geen bladeren, geen bloemen en geen chlorofyl dat ze groen kleurt. Dus vormen ze vaak een groot contrast met hun groene omgeving. Veel paddestoelen hebben een steel met daarbovenop een grote hoed. Maar ze kunnen heel uiteenlopende vormen en kleuren hebben. Er zijn bijvoorbeeld soorten die op zeekoralen lijken. Andere soorten groeien op bomen en lijken op boekenplankjes. Er zijn zelfs paddestoelen die licht geven in het donker.

Wat zijn paddestoelen?

Wetenschappers hebben lange tijd geloofd dat paddestoelen bijzondere, enigszins mysterieuze planten waren. Tegenwoordig classificeren de meeste biologen ze onder de hogere schimmels. Ze beschouwen paddestoelen en schimmels als een onafhankelijke groep organismen vanwege hun ongewone bouw, groei en manier om zich te voeden. Veel paddestoelen zijn eetbaar, en sommige hebben zelfs medicinale eigenschappen. Andere zijn echter hallucinogeen of giftig. De wetenschappelijke naam is Mycota of Mycetes. Daarom wordt de leer of studie van de paddestoelen en schimmels mycologie genoemd.

De verbazingwekkende paddestoel

Hoe planten paddestoelen zich voort? Dat is voor de wetenschap lang een raadsel geweest. Nu weten we dat de volwassen  paddestoel microscopisch kleine sporen uitstrooit, die door luchtstromen worden verspreid. In de grond veranderen de sporen in een compact net van dunne draden, het mycelium. Vanuit dit net groeien vruchtlichamen oftewel paddestoelen. Dat is het deel dat wij gewoonlijk zien en plukken.

Om te overleven hebben paddestoelen allerlei organisch materiaal nodig. Daarom groeien ze in het wild hoofdzakelijk in bossen, tuinen en grasrijke gebieden. Zieke en dode bomen vormen hun voornaamste voedselbron. Paddestoelen spelen dus een belangrijke rol in het schoonhouden van bossen. Door resten van planten, bladeren en takjes te verteren, maken paddestoelen natuurlijke humus, wat de grond verrijkt. Sommige paddestoelen leven in symbiose met gezonde bomen; het mycelium van de paddestoel absorbeert water en voedingsstoffen uit de grond en geeft daar wat van aan de boom. De boom geeft op zijn beurt voeding aan de paddestoel.

Paddestoelen hebben ook vocht en warmte nodig. Daarom schieten ze vaak na een zomerse bui plotseling op. Onder gunstige omstandigheden kunnen sommige soorten in één nacht hun volledige grootte bereiken. Eén soort heeft maar tien tot veertien dagen nodig om een diameter van wel een halve meter te bereiken. Andere soorten zijn bijzonder wegens hun levensduur. Het mycelium waaruit de vruchtlichamen groeien, kan honderden jaren leven. En de schimmels die deel uitmaken van korstmossen kunnen volgens sommige gegevens wel zeshonderd jaar oud worden.

Een bijzonder kenmerk van bepaalde soorten paddestoelen, zoals truffels, is hun intense geur. Daarom kunnen honden ze van een afstand van zo’n zes meter ruiken, hoewel het hele vruchtlichaam onder de grond groeit. *

Wie plukken paddestoelen?

Eeuwenlang zijn mensen op veel plaatsen eropuit getrokken om paddestoelen te plukken. Tegenwoordig wordt paddestoelen plukken in sommige streken van West-Europa en Noord-Amerika bijna uitsluitend door professionele plukkers gedaan, die ze aan handelaars verkopen. Maar in Midden- en Oost-Europa is paddestoelen plukken een populaire traditie onder liefhebbers. En die belangstelling voor paddestoelen is niet beperkt tot mensen die op het platteland wonen. Veel stadsbewoners brengen  hun weekends graag in de bossen door om paddestoelen te plukken. Ze doen dat om zich lichamelijk en mentaal te ontspannen — en tegelijkertijd om de kosten van voedsel te drukken. Hoe gaat het paddestoelen plukken in zijn werk?

De plukkers vertrekken vaak al vroeg in de ochtend omdat de paddestoelen dan vers zijn. Ze wandelen langzaam door het bos terwijl ze tussen het gras, het mos en de bomen kijken waar de paddestoelen groeien. Ze dragen kleding die tegen een stootje kan en stevige schoenen of laarzen, en in hun rugzak zit een regenjas voor als het plotseling gaat regenen. De paddestoelenplukker respecteert de natuur en probeert dan ook het milieu geen schade toe te brengen, en zal zelfs zo weinig mogelijk geluid maken om de dieren niet te verstoren.

Kijk! Een plukker heeft net een paddestoel gevonden. Hij buigt zich voorover en bekijkt hem heel goed, zonder hem aan te raken, om erachter te komen of hij eetbaar is. Hij plukt alleen volgroeide paddestoelen omdat je er alleen dan absoluut zeker van kunt zijn welke soort het is. Nadat hij heel zeker is van de soort, neemt hij hem voorzichtig bij de steel vast — nooit bij de hoed — en beweegt hem heen en weer zodat hij uit de aarde loskomt. Hij verwijdert onmiddellijk de aarde en het vuil wat eraan is blijven hangen en snijdt alle aangevreten en beschadigde delen weg. Wat hij van de paddestoel afsnijdt, bedekt hij met mos of aarde. De schoongemaakte paddestoelen legt hij in zijn mand. Hij doet ze niet in plastic zakken of dozen, want dan zouden de paddestoelen gaan gisten en zouden ze bedorven zijn nog voordat hij thuis is.

Paddestoelen plukken kan ook leuk zijn om als groep te doen. Een christelijke ouderling vertelt: „Eerst gaan we als groep in de velddienst, maar na afloop vinden we het leuk nog van elkaars gezelschap te genieten. Soms gaan we gewoon naar een bos in de buurt om samen paddestoelen te plukken. Tijdens het zoeken vertellen we dan ervaringen die we in de dienst hebben opgedaan en we hebben meestal veel plezier.”

De paddestoelen klaarmaken

Paddestoelen kunnen op veel manieren verwerkt worden. Sommige zijn heerlijk van smaak en kunnen een belangrijk deel van de maaltijd uitmaken. Veel mensen vinden het bijvoorbeeld lekker om de hoed van de portobello of reuzenchampignon als een steak te bakken of champignons in stukjes te snijden en die met groenten te roerbakken. Kruidige soorten kunnen gebruikt worden om een grote verscheidenheid van gerechten extra smaak te geven. Als ze door verhitting grondig gedroogd zijn, kunnen ze ook dienen als dieet- of gezondheidsvoedsel. Sommige soorten zijn rijk aan eiwitten, vitaminen en mineralen.

Paddestoelen zijn niet lang houdbaar. Daarom moeten ze op de dag van het plukken verwerkt worden. Volgens deskundigen kan een slecht bewaarde, eetbare paddestoel heel giftig worden. Als u de paddestoelen niet direct wilt eten, kunt u ze drogen of steriliseren. Zo kunt u ze het hele jaar door in maaltijden gebruiken. U zult waarschijnlijk nog meer informatie vinden in boeken over paddestoelen plukken.

Wees voorzichtig

Als u nog nooit paddestoelen hebt geplukt en het graag wilt proberen, is het heel belangrijk om eerst nauwkeurig nazoekwerk te doen. Ga na welke paddestoelen in uw omgeving eetbaar of giftig zijn. Leer hoe ze te herkennen zijn. Misschien kunt u ook enkele kenners raadplegen, zoals een mycoloog. Pluk nooit een paddestoel omdat hij er mooi uitziet of lekker ruikt. Als u niet helemaal zeker bent, doe het dan niet! Eén giftige paddestoel is genoeg om een heel gerecht oneetbaar of zelfs riskant te maken. Als u zich misselijk voelt of hoofdpijn hebt na het eten van een gerecht met paddestoelen, raadpleeg dan onmiddellijk een arts.

Of u nu paddestoelen gaat plukken of niet, u kunt altijd hun schoonheid bewonderen. Dat kan u er misschien aan herinneren dat deze complexe, belangrijke en verbazende creaties hier niet toevallig gekomen zijn. Net als de andere wonderen van de natuur zijn ze bewijzen van een wijze en liefdevolle Schepper. — Genesis 1:11-13; Psalm 104:24.

[Voetnoot]

[Illustratie op blz. 26]

Morielje

[Illustratie op blz. 26]

Shii-take

[Illustratie op blz. 26]

Portobello

[Illustratie op blz. 26]

Champignon