Leidden alle wegen naar Rome?

DOOR EEN ONTWAAKT!-MEDEWERKER IN OOSTENRIJK

DE WEGEN van het Romeinse Rijk zorgden ervoor dat verafgelegen provincies hecht met de hoofdstad verbonden waren. Ze verbonden de dichte wouden van Gallië met Griekse steden, en de rivier de Eufraat met het Kanaal. Bovenal maakten ze vrijwel elk deel van het rijk toegankelijk voor de legioenen die het gezag van Rome uitdroegen. Deze geplaveide hoofdwegen vertakten zich in veel secundaire wegen tot in alle Romeinse provincies. Zo ontstond het spreekwoord „alle wegen leiden naar Rome”.

In het Romeinse Rijk lag een wegennet met een lengte van ruim 80.000 kilometer. Hoe kan iemand in deze tijd iets te weten komen over deze wegen en over het effect dat ze hadden op de wereld in de oudheid? Eén manier is door een wereldkaart uit de dertiende eeuw onder de loep te nemen: de zogenoemde Peutingerkaart.

Historici geloven dat de Peutingerkaart (Latijn: Tabula Peutingeriana) een kopie is van een kaart die nog dateert uit de tijd dat de Romeinse legers over de beroemde wegen marcheerden. In 1508 kreeg Konrad Peutinger, de gemeentesecretaris van Augsburg (Duitsland), deze met de hand gemaakte kopie, die later naar hem werd genoemd. Tegenwoordig bevindt deze kopie zich in de Nationalbibliothek in Wenen (Oostenrijk).

De Romeinse wereld op een rol

In de klaslokalen van tegenwoordig worden meestal nagenoeg vierkante wandkaarten gebruikt. De Peutingerkaart is echter een rol van 34 centimeter breed en (uitgerold) ruim 6,7 meter lang. Oorspronkelijk bestond ze uit twaalf afzonderlijke perkamentvellen die aan elkaar waren gelijmd. Daarvan zijn er elf bewaard gebleven. Op de kaart is de wereld van het Romeinse Rijk in zijn hoogtijdagen te zien, dat zich van Brittannië helemaal tot aan India uitstrekte. Hoewel u dat gebied mogelijk kent van de moderne kaarten, raakt  u misschien het spoor bijster als u de Peutingerkaart voor het eerst bekijkt. Hoe komt dat?

De Peutingerkaart werd niet voor moderne geografen getekend maar voor reizigers in de oudheid. Een opgerolde kaart was onderweg makkelijk te hanteren. Maar om de benodigde details op een rol te krijgen, moest de maker van de kaart de noord-zuiddimensies van het rijk comprimeren en de oost-westdimensies aanzienlijk uitrekken. Het resultaat was een vertekende kaart die makkelijk kon worden geopend, geraadpleegd, opgerold en meegenomen. Een reiziger kon snel zien hoe hij het beste van de ene plaats naar de andere kon komen. Voor mensen die onderweg waren, was dat belangrijker dan de vorm van Italië, de grootte van de Zwarte Zee of de feitelijke richting waarin ze reisden. *

Op de Peutingerkaart zijn de geografische kenmerken met verschillende kleuren weergegeven. Zo zijn de wegen rood, bergen bruin en rivieren groen. Op de kaart staan de namen van honderden steden, en de lokatie ervan wordt aangegeven met huizen, ommuurde binnenplaatsen en torens. Die symbolen schijnen te duiden op de faciliteiten die er in elke plaats waren. De kaart vermeldt ook afstanden tussen steden, halteplaatsen en pleisterplaatsen.

Op de Peutingerkaart staan diverse bijbelse plaatsen en gebeurtenissen. Bij de berg Sinaï staan twee Latijnse beschrijvingen. Het ene bijschrift luidt: „De woestijn waar de kinderen Israëls onder Mozes veertig jaar hebben rondgedoold” (Jozua 5:6). Het andere luidt: „Hier ontvingen zij de Wet op de berg Sinaï.” — Leviticus 27:34.

Jeruzalem wordt gemarkeerd door een bijschrift waarin ook een andere naam voor de stad staat, Aelia Capitolina, afgeleid van de naam Publius Aelius Hadrianus. In de tweede eeuw van onze jaartelling vernoemde deze Romeinse keizer de stad naar zichzelf. De Latijnse aanduiding voor de Olijfberg wordt ook vermeld. — Lukas 21:37.

Leidden alle wegen naar Rome?

Enkele wegen leidden naar Aquileia, een stad in het noordoosten van Italië. Op de kaart heeft de stad sterke muren en wachttorens. Omdat Aquileia een kruispunt van belangrijke wegen beheerste en een uitstekende haven had, was het een van de voornaamste steden in het Romeinse Rijk.

De Via Egnatia doorsneed het Balkanschiereiland vanaf de Adriatische kust tot aan Constantinopel, dat nu Istanbul heet. Op de Peutingerkaart wordt die stad gemarkeerd met het symbool van een godin die op een troon zit maar gereed is voor oorlog. Diverse wegen leidden naar Syrisch Antiochië, het huidige Antakya in Turkije. Antiochië was de op twee na grootste stad van het Romeinse Rijk, na Rome en Alexandrië. De kaart toont op die plek een zittende godin met een stralenkrans.

Op de Peutingerkaart zijn twaalf wegen te zien die naar Rome leiden. Een van die wegen is de Via Appia. Uit het boek Handelingen blijkt dat de apostel Paulus de eerste keer dat hij naar Rome ging, langs die weg reisde. Toen Paulus onderweg was, reisde een groep christenen hem vanuit Rome over de Via Appia tegemoet, waarna ze hem bij de Drie Taveernen, dat ook op de kaart staat, ontmoetten. — Handelingen 28:15.

 Welk symbool wordt er op de Peutingerkaart gebruikt om Rome af te beelden? Dat van een machtige keizerin in een purperen gewaad, zittend op een troon. De globe en de scepter in haar handen vertegenwoordigen de wereldheerschappij die vanuit die hoofdstad werd uitgeoefend.

Is het correct om te zeggen dat al die wegen naar Rome leidden? Inderdaad, gezien het uitgebreide netwerk van zijwegen die vanuit de hoofdwegen uitwaaierden. De Peutingerkaart toont hoe de hoofdwegen van het Rijk de omvang van de keizerlijke macht vergrootten, waardoor Rome bijna vijfhonderd jaar lang de provincies kon overheersen. In deze tijd kunt u nog steeds over die wegen uit de oudheid door het Romeinse Rijk trekken, maar dan wel in uw verbeelding en met de Peutingerkaart als uw gids.

[Voetnoot]

[Kaart op blz. 13-15]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

De Peutingerkaart: een bijzondere wegenkaart

SPANJE

MAROKKO

BRITTANNIË

FRANKRIJK

DUITSLAND

OOSTENRIJK

Aquileia

Rome

Uitvergroting op blz. 15

ITALIË

AFRIKA

GRIEKENLAND

Istanbul

EGYPTE

TURKIJE

Berg Sinaï

Jeruzalem

SYRIË

Antakya

Kaspische Zee

IRAN

INDIA

[Kaart op blz. 15]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

Detail van de Peutingerkaart met daarop Rome en omgeving

Rome

Aquileia

Istanbul

Jeruzalem

Antakya