Geneeskruiden — Kunnen ze u helpen?

SINDS mensenheugenis zijn kruiden gebruikt om ziekten te genezen. De Papyrus Ebers, die rond de zestiende eeuw voor onze jaartelling in Egypte werd samengesteld, beschrijft honderden volksgeneesmiddelen voor diverse kwalen. Gewoonlijk werd de kennis van geneeskruiden echter mondeling van generatie op generatie doorgegeven.

De westerse kruidkunde stoelt blijkbaar op het werk van de eerste-eeuwse Griekse arts Dioscorides, die De materia medica schreef. Dit boek werd vervolgens 1600 jaar de toonaangevende tekst op farmacologisch gebied. In veel delen van de wereld zijn traditionele kruidentherapieën nog steeds populair. In Duitsland worden de kosten van plantaardige middelen op recept vaak zelfs door de ziektekostenverzekeringen gedekt.

Hoewel soms beweerd wordt dat kruiden zoals ze in de traditionele en volksgeneeskunde gebruikt worden, veiliger zijn dan moderne farmaceutische middelen, zijn ze niet zonder risico. Vandaar dat de vraag rijst: waar moet iemand die een kruidentherapie overweegt, op letten? En ook: zijn er omstandigheden waaronder de ene therapie beter is dan de andere? *

Hoe kruiden kunnen helpen

Er worden aan kruiden heel wat therapeutische eigenschappen toegeschreven. Van sommige wordt aangenomen dat ze het lichaam helpen infecties te bestrijden. Andere zouden de spijsvertering bevorderen, een kalmerende werking hebben, als laxeermiddel dienen of de klierfuncties helpen reguleren.

Kruiden kunnen zowel medische als voedingswaarde hebben. Zo bevatten sommige planten die als urineafdrijvend middel dienst doen, zoals peterselie, ook aanzienlijke hoeveelheden kalium. Het kalium in deze planten compenseert het verlies van dit belangrijke element door urinelozing. Een ander voorbeeld is valeriaan (Valeriana officinalis), een kruid dat al heel lang als kalmerend middel wordt gebruikt, maar ook rijk is aan calcium. Het  calcium versterkt het kalmerende effect van het kruid op het zenuwstelsel.

Hoe kruiden gebruikt kunnen worden

Kruiden kunnen op heel wat manieren bereid worden, bijvoorbeeld als thee, afkooksel (decoct), tinctuur of kompres. Thee wordt gemaakt door kokend water over de kruiden te gieten. Wel waarschuwen deskundigen dat kruiden die voor thee worden gebruikt, over het algemeen niet in water gekookt mogen worden. Afkooksels worden vooral gemaakt van wortels en bast en dergelijke; door het koken in water komen de werkzame bestanddelen vrij.

Wat valt er te zeggen over tincturen? Volgens één boek zijn dat „kruidenaftreksels die gemaakt worden met behulp van zuivere of verdunde alcohol, brandy of wodka”. Dan zijn er nog de kompressen, die op verschillende manieren bereid kunnen worden. Ze worden meestal op zieke of pijnlijke lichaamsdelen gelegd.

De meeste kruiden worden, in tegenstelling tot veel vitaminen en medicijnen, als voedsel beschouwd en vaak zo, zonder iets erbij, op een nuchtere maag genomen. Ze kunnen ook in capsulevorm ingenomen worden, wat soms makkelijker en minder vies van smaak is. Als u besluit geneeskruiden te gebruiken, is het raadzaam dat onder medische begeleiding te doen.

Van oudsher worden kruiden aanbevolen als middel bij verkoudheid, maag- en darmstoornissen, verstopping, slapeloosheid en misselijkheid. Maar kruiden worden soms ook gebruikt voor ernstiger aandoeningen — niet alleen als geneesmiddel, maar ook als profylaxe, als middel ter voorkoming van ziekten. In Duitsland en Oostenrijk wordt bij een goedaardige prostaatvergroting bijvoorbeeld als eerste middel een extract van de zaagpalm (Serenoa repens) gegeven. In sommige landen krijgt uiteindelijk 50 tot 60 procent van de mannen met deze kwaal te maken. Het is echter wel belangrijk dat de oorzaak van de vergroting door een arts is vastgesteld om er zeker van te zijn dat er niet een meer rigoureuze aanpak nodig is, zoals in het geval van kanker.

Enkele waarschuwingen

Ook al wordt een kruid algemeen als veilig beschouwd, toch blijft voorzichtigheid geboden. Word nooit nonchalant alleen omdat er op een product staat dat het „natuurlijk” is. Een kruidenencyclopedie zegt: „Het is onaangenaam maar waar: sommige kruiden zijn gewoon gevaarlijk. [Helaas] nemen sommige mensen als het om kruiden gaat — of het nu schadelijke of heilzame zijn — niet de nodige voorzichtigheid in acht.” De chemische bestanddelen van kruiden kunnen iemands hartslag, bloeddruk en bloedsuikerspiegel beïnvloeden. Vandaar dat mensen met hartklachten, hoge bloeddruk of een verlaagde of verhoogde bloedsuikerspiegel, zoals bij diabetes, extra moeten oppassen.

Gewoonlijk beperken de bijwerkingen van kruiden zich echter tot allergische reacties, zoals hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid of huiduitslag. Naar verluidt kunnen kruiden ook een heftige reactie oproepen, een soort crisis met griepachtige of andere symptomen. De toestand van degene die de kruiden neemt, lijkt dan eerst te verslechteren voordat er sprake is van een verbetering. Er wordt gewoonlijk beweerd dat deze reactie ontstaat doordat het lichaam zich tijdens de beginfase van de kruidentherapie van gifstoffen ontdoet.

Het feit dat er zo nu en dan sterfgevallen op het conto van bepaalde geneeskruiden komen, beklemtoont de noodzaak voorzichtig te zijn en deskundige raad in te winnen. Het kruid ephedra bijvoorbeeld, dat vaak gebruikt wordt om af te vallen, kan ook de bloeddruk verhogen. Meer dan 100 sterfgevallen in de Verenigde Staten zijn met ephedra-producten in verband gebracht, al zegt Steven Karch, een patholoog uit San Francisco: „De enige mij bekende gevallen waarin mensen [die ephedra gebruikten] gestorven zijn, betroffen mensen met ernstige aandoeningen van de kransslagaders of mensen die een overdosis namen.”

Dr. Logan Chamberlain, schrijver van een boek over het gebruik van kruiden als voedingssupplementen, beweert: „Bijna elk bericht in de laatste jaren over de schadelijke uitwerkingen van kruiden is terug te voeren op gevallen waarin mensen de gebruiksaanwijzingen hebben genegeerd. . . . De aanbevolen doses op betrouwbare producten zijn veilig en zelfs aan de lage kant. Neem ze niet met een korreltje zout en wijk er alleen van af als een erkend kruidengenezer u dit adviseert.”

Kruidkundige Linda Page geeft de volgende waarschuwing: „Hoe ernstig iemand er ook aan toe is, het blijft het beste bescheiden hoeveelheden te nemen; megadoses zijn echt af te raden. Er worden veel betere resultaten bereikt wanneer u uzelf  meer tijd gunt en voor een minder rigoureuze aanpak kiest. Herstel kost nu eenmaal tijd.”

Volgens een boek over kruidkunde beschikken sommige kruiden over een ingebouwd mechanisme dat tegen een overdosis beschermt. Zo is er een kruid met een ontspannende werking dat braakneigingen oproept als iemand er te veel van inneemt. Dit kenmerk, dat niet alle kruiden bezitten, doet echter niets af aan de noodzaak om u aan de aangegeven dosis te houden.

Toch geloven veel mensen dat kruiden pas effectief zijn als er voldoende van wordt ingenomen en in de juiste vorm. Soms kan dat alleen als er een extract wordt genomen. Dat geldt bijvoorbeeld voor ginkgo biloba — een kruid dat al heel lang wordt gebruikt om het geheugen en de bloedsomloop te verbeteren — omdat er voor één enkele werkzame dosis kilo’s bladeren nodig zijn.

Een potentieel gevaarlijke mix

Kruiden en reguliere geneesmiddelen kunnen op verschillende manieren op elkaar inwerken. Zo kunnen kruiden de werking van een geneesmiddel versterken of verzwakken, ervoor zorgen dat het sneller dan normaal door het lichaam wordt uitgescheiden, of het risico van bijwerkingen vergroten. Sint-janskruid, dat in Duitsland vaak wordt voorgeschreven bij lichte tot middelzware depressies, zorgt ervoor dat veel medicijnen tweemaal zo snel als normaal worden uitgescheiden, waardoor hun werking vermindert. Als u dus een regulier geneesmiddel inneemt, waartoe ook de anticonceptiepil wordt gerekend, overleg dan met uw arts voordat u kruiden gaat gebruiken.

Een boek over de geneeskrachtige werking van kruiden zegt: „Alcohol, marihuana, cocaïne, andere stemmingsveranderende middelen en tabak kunnen levensgevaarlijke wisselwerkingen veroorzaken als ze in combinatie met bepaalde medicinale kruiden worden gebruikt. . . . Het gezonde verstand schrijft ons voor [zulke middelen] te mijden, vooral tijdens ziekte.” Ook zwangere vrouwen en moeders die hun kind de borst geven, doen er goed aan dat advies ter harte te nemen. Natuurlijk vormt het bijbelse gebod om ons te „reinigen van elke verontreiniging van vlees en geest” een bescherming voor christenen als het om tabak en verslavende middelen gaat. — 2 Korinthiërs 7:1.

Met betrekking tot de kruiden zelf geeft een naslagwerk de waarschuwing: „Als u zwanger wordt terwijl u geneeskruiden gebruikt, is het goed uw arts daarvan in kennis te stellen en met het gebruik van de kruiden te stoppen totdat u dit met hem of haar besproken hebt. Probeer u de exacte dosis te herinneren en hoe lang u het middel hebt gebruikt.”

„Er kleven diverse gevaren aan zelfmedicatie [met kruiden]”, zegt een kruidenencyclopedie. In het bijgaande kader, „Risico’s van zelfmedicatie”, vindt u een lijst met mogelijke risico’s van het gebruik van kruiden.

Wat voor alle andere gezondheidsproducten geldt, geldt ook voor kruiden: wie ze gebruikt, moet geen risico’s nemen, moet kennis van zaken hebben en natuurlijk ook evenwichtig zijn. En bedenk dat er voor sommige aandoeningen op dit moment gewoon geen geneesmiddel is. Ware christenen zien uit naar de tijd dat de grondoorzaak van ziekte en dood — de onvolmaaktheid die we van onze oorspronkelijke ouders hebben geërfd — onder de weldadige regering van Gods koninkrijk volledig weggenomen zal zijn. — Romeinen 5:12; Openbaring 21:3, 4.

[Voetnoot]

[Kader op blz. 14]

Risico’s van zelfmedicatie

Hieronder staan enkele risico’s van het op eigen houtje gebruiken van geneeskruiden.

U weet misschien niet precies wat u mankeert.

Als u wel de juiste diagnose hebt gesteld, kan het zijn dat u het door u gekozen middel verkeerd toepast of doseert.

Uw programma van zelfmedicatie kan ertoe leiden dat u een meer ingrijpende, maar niettemin noodzakelijke en passende behandeling uitstelt.

Uw zelfmedicatie gaat wellicht niet samen met door een arts voorgeschreven medicijnen, zoals middelen tegen allergie of hoge bloeddruk.

Het kan zijn dat u door uw zelfmedicatie een minder belangrijke kwaal verhelpt, maar een ander gezondheidsprobleem, zoals hoge bloeddruk, verergert.

[Verantwoording]

Bron: Rodale’s Illustrated Encyclopedia of Herbs