Jonge mensen vragen . . .

Waarom wil ik toch altijd perfect zijn?

„Omdat mijn vader leraar was, verwachtte iedereen van me dat ik allemaal tienen had. Soms huilde ik mezelf in slaap.” — Leah. *

„Ik ben een perfectionist. Ik moet ergens de beste in zijn of het heel anders doen dan alle anderen of het heeft voor mij totaal geen zin.” — Caleb.

HEB je het gevoel dat je altijd perfect moet zijn? Maak je je er constant druk om dat hoe goed je ook je best doet, je toch nooit goed genoeg bent? Kun je met geen enkele vorm van kritiek omgaan? Als er iets verkeerd gaat, geef je dan jezelf de schuld en vind je dat je stom, inferieur of waardeloos bent? Vind je dat je iets zelf moet doen als je wilt dat het goed gebeurt? Ben je af en toe zo bang voor een misser dat je dingen uitstelt of niets meer doet?

En hoe is je relatie met anderen? Merk je dat je zonder vrienden zit omdat niemand om je heen goed genoeg is? Maak je je overdreven druk om de fouten en gebreken van anderen? Als het antwoord op een of meer van deze vragen ja is, zou je wel eens last kunnen hebben van perfectionisme. En als dat zo is, ben je echt niet de enige. Die neiging komt vaak voor bij jongeren — vooral onder begaafde of goed presterende jongeren. *

Wat is de oorzaak van perfectionisme? Onderzoekers hebben alleen theorieën. Het boek Perfectionism — What’s Bad About Being Too Good? zegt: „Perfectionisme is geen ziekte; je hebt het niet ergens opgelopen. Perfectionisme is niet erfelijk; je bent er niet mee geboren. Hoe komt het dan dat je een perfectionist bent? Sommige deskundigen geloven dat perfectionisme zich in de jeugd ontwikkelt. Druk van de familie, zelfopgelegde druk, sociale druk, druk van de media en onrealistische rolmodellen vormen bij elkaar een Megadruk die sommigen opjaagt naar een leven van bezorgd zijn, zich schuldig voelen en te hard werken.”

Wat de oorzaak ook mag zijn, het kan je leven schaden als je per se alles perfect wilt doen. Laten we eens kijken wat perfectionisme precies is en waarom het schadelijk voor je kan zijn.

Wat is perfectionisme?

Perfectionisme houdt meer in dan alleen naar uitmuntendheid streven of trots zijn op een taak die goed gedaan is. Tenslotte prijst de bijbel in Spreuken 22:29 de man die „vaardig in zijn werk”  is. De bijbel spreekt ook positief over een aantal personen die verschillende vaardigheden tot een hoog niveau hadden ontwikkeld (1 Samuël 16:18; 1 Koningen 7:13, 14). Het is dus goed om naar uitmuntendheid te streven, om hoge maar realistische doelen te stellen. Op die manier kan iemand ’zijn ziel het goede doen zien wegens zijn harde werk’. — Prediker 2:24.

Maar een perfectionist loopt die voldoening mis. Zijn kijk op prestatie is fundamenteel ongezond. Volgens enkele deskundigen houdt perfectionisme verband met „onbereikbare doelen (d.w.z. perfectie) en een constant gebrek aan voldoening, ongeacht de prestatie”. Als gevolg hiervan is perfectionisme „een chronische bron van stress en zorgt het er vaak voor dat de persoon denkt dat hij/zij een nul is”. Een bron definieert perfectionisme dan ook als „het irrationele idee dat jij en/of je omgeving volmaakt moeten zijn”. Het is „een allesoverheersende instelling dat wat je in het leven ook probeert, vlekkeloos moet gebeuren — zonder afwijkingen, fouten, missers of tegenstrijdigheden”.

Maar Jezus zei toch: „Gij moet daarom volmaakt zijn, evenals uw hemelse Vader volmaakt is”? (Mattheüs 5:48) Dat is waar, maar Jezus zei niet dat we in absolute zin volmaakt kunnen zijn. De bijbel leert tenslotte dat ’allen hebben gezondigd en niet de heerlijkheid Gods bereiken’ (Romeinen 3:23). Wat bedoelde Jezus dan? In de bijbel brengt het woord „volmaakt” de gedachte over van volledig zijn (Mattheüs 19:21). Toen Jezus zei dat we volmaakt moeten zijn, had hij het over liefde en moedigde hij zijn volgelingen aan vollediger te zijn in hun liefde. Hoe? Door hun liefde te verruimen zodat ze zelfs hun vijanden zouden liefhebben. De bijbelschrijver Lukas geeft Jezus’ woorden als volgt weer: „Blijft barmhartig worden, zoals uw Vader barmhartig is.” — Lukas 6:36.

Maar perfectionisten verkeren in de waan dat het mogelijk is om in absolute zin volmaakt te zijn. Daarom stellen ze misschien hoge eisen aan anderen. Volgens het boek Never Good Enough — Freeing Yourself From the Chains of Perfectionism zijn perfectionisten „mensen die geïrriteerd zijn door de manier waarop anderen hun werk doen . . . In hun ogen kan het de mensen om hen heen niet schelen of ze goed werk afleveren en zijn ze niet trots op hun prestaties.”

Carly doet het bijvoorbeeld goed op school en is in een programma voor begaafde leerlingen opgenomen. Maar in persoonlijke contacten heeft ze minder succes. Omdat ze wil dat alles perfect is, heeft ze bijna geen vrienden meer. „Ik denk dat ze niet perfect genoeg waren”, legt ze uit.

Anderen eisen misschien geen perfectie van anderen maar van zichzelf. Het boek Never Good Enough verklaart dat die mensen vinden dat „zij, of de dingen die ze doen, niet goed genoeg zijn . . . en [ze] maken zich vooral druk om wat anderen over hen denken”.

Het probleem van perfect willen zijn

In plaats dat streven naar perfectie dus gezond en nuttig is, blijkt het vaak ongezond en schadelijk te zijn. En in plaats dat zo’n kijk tot uitmuntendheid leidt, leidt het vaak tot mislukking. Een christelijke man genaamd  Daniel herinnert zich dat hij lang en hard had gewerkt aan een mondelinge presentatie die hij tijdens een les in een plaatselijke Koninkrijkszaal van Jehovah’s Getuigen moest houden. Velen uit het publiek zeiden dat hij het uitstekend had gedaan. Daarna kreeg Daniel enkele tactvolle, nuttige tips van de leraar. De bijbel moedigt ons aan te ’luisteren naar raad en streng onderricht te aanvaarden’ (Spreuken 19:20). Maar in plaats dat Daniel de opbouwende raad op prijs stelde, voelde hij zich een mislukkeling. „Ik wilde wel door de grond zakken”, herinnert hij zich. Wekenlang had hij slapeloze nachten.

Perfectionisme kan daarom het leerproces belemmeren. In een artikel op een website voor jongeren schrijft een meisje genaamd Rachel: „Toen ik naar de middelbare school ging, was ik echt van plan goed te presteren. Ik had altijd tienen gehad en ik zag geen reden waarom daar verandering in zou moeten komen.” Maar Rachel kwam er al gauw achter dat ze problemen had met algebra en „maar” een negen haalde. „Alle anderen vonden dat een goed cijfer,” zegt Rachel, „maar ik . . . schaamde me. Ik raakte in paniek en begon me zorgen te maken . . . Ik durfde mijn leraar geen hulp te vragen omdat ik dacht dat ik zou toegeven dat ik het niet begreep als ik bekende dat ik hulp nodig had met mijn huiswerk. . . . Soms was ik er bijna van overtuigd dat doodgaan beter was dan falen.”

Gedreven door faalangst hebben sommige jongeren zelfs aan zelfmoord gedacht. Gelukkig spelen de meeste jongeren niet met de gedachte zoiets drastisch te doen. Maar psychologe Sylvia Rimm merkt op dat ze een misser misschien proberen te voorkomen door hem helemaal niet te riskeren. Sommige perfectionisten „leveren opdrachten niet in, doen hun werk nonchalant, vergeten hun huiswerk en verzinnen smoesjes”, aldus Rimm.

Maar andere jongeren gaan misschien tot het uiterste om goed te presteren. „Ik was vaak tot diep in de nacht met schoolprojecten bezig zodat ze echt perfect zouden zijn”, bekent Daniel. Het probleem is dat zulke extremen meestal averechts werken. Een slaperige leerling zal eerder slecht presteren.

Geen wonder dus dat perfectionisme in verband is gebracht met chronische woede, weinig zelfrespect, schuldgevoel, pessimisme, eetstoornissen en depressiviteit. Maar het ergst van alles is dat perfectionisme iemand geestelijk kan schaden. De bijbel gebiedt christenen bijvoorbeeld hun geloof met anderen te delen (Romeinen 10:10; Hebreeën 10:24, 25). Maar een jongere genaamd Vivian durfde geen antwoorden te geven op vergaderingen omdat ze bang was dat ze het niet helemaal goed onder woorden zou brengen. Leah, een jonge vrouw met net zulke angsten, zegt: „Als ik iets verkeerds zeg, zullen anderen een verkeerde indruk van me krijgen. Dus hou ik mijn gedachten maar voor me.”

De drang om perfect te zijn is dus duidelijk schadelijk en ongezond. En als je een of meer van de neigingen bezit die in dit artikel beschreven zijn, vind je misschien dat je iets in je denken moet veranderen. Een volgend artikel zal bespreken hoe je dat kunt doen.

[Voetnoten]

[Illustratie op blz. 12]

Door faalangst maken sommige jongeren hun taken niet af

[Illustratie op blz. 13]

Perfectionisme kan depressiviteit en gebrek aan zelfrespect veroorzaken