1, 2. (a) Ko e heigoa e huhu hau ka manako ke huhu ke he Atua? (e) Ko e heigoa ne huhu e Mose ke he Atua?

MANAMANATU la kua tutala a koe mo e Atua? Ko e fakaofoofogia ha e manatu ia​—ha kua tutala e Pule Katoatoa he lalolagi mo e lagi ki a koe! Fakamua ne fakauaua a koe, ka e fakamui ti tali atu a koe. Ne fanogonogo atu a ia, tali atu a ia, ti fakaata foki e ia a koe ke huhu age ki a ia ha huhu ne manako a koe ke huhu. Mogonei, ko e heigoa e huhu ka huhu e koe?

² Mai i tuai tigahau, ha i ai e tagata tane ne putoia foki ke he tuaga pihia. Ko Mose hana higoa. Ka e liga ofo a koe ke he huhu ne fifili e ia ke huhu ke he Atua. Ne nakai huhu a ia hagaao ki a ia ni, ke he vaha anoiha hana, po ke tau mena tutupu he tagata. Ka kua huhu a ia ke he higoa he Atua. Liga kehe e mena ia ki a koe, ha kua fita he iloa e Mose e higoa he Atua. Ko e huhu hana, mogoia, kua liga hokulo e kakano. Haia, ko e huhu kua mua atu e aoga ki a Mose. Kua aamotia ai a tautolu oti he tali. Kua lagomatai a koe ke taute e lakaaga kua lata ke fakatata atu ke he Atua. Puhala fe? Kia hahaga atu a tautolu ke he fakatutalaaga talahaua ia.

3, 4. Ko e tau magaaho fe ne takitaki atu ke he fakatutalaaga ha Mose mo e Atua, mo e heigoa e kakano he matutakiaga ia?

³ Kua 80 e tau tau he moui a Mose. Ne fa e tau hogofulu tau ne fano kehe a ia mai he tau tagata hana, ko e tau Isaraela, ne fakatupa i Aikupito. He taha aho, he leveki e fuifui mamoe he hana matua tane fugavai, ne kitia e ia e mena kehe lahi. Kua puho e akau talatala, ka e nakai vela. Kua puho lahi, ti maamateka tuga ne maama he moli ne kikila he kau mouga. Ne afe atu a Mose ke kitekite. Ko e ofo ha ia hana he magaaho ne vagahau e leo ki a ia mai i loto he afi! He puhala he liliu kupu fakaagelu, ne fetutalaaki e  Atua mo Mose. Ti, tuga kua iloa e koe, ne poaki age e Atua ki a Mose fakauaua ke toka e moui mahuiga hana mo e liu ki Aikupito ke laveaki e tau Isaraela mai he tupaaga.​—Esoto 3:1-12.

⁴ He magaaho ia, kua maeke ia Mose ke huhu mena atu ke he Atua. Ka e mailoga la e huhu ne fifili e ia: “Kitiala, ka fano au ke he fanau Isaraela mo e pehe age au kia lautolu, Kua fakafano mai au kia mutolu he Atua he tau matua ha mutolu; ti pehe mai ai a lautolu kia au, Ko hai kia hau a higoa? To tala age ha ha e au kia lautolu?”​—Esoto 3:13.

5, 6. (a) Ko e heigoa ne fakaako he huhu ha Mose ki a tautolu ke he kupu moli mukamuka mo e aoga lahi? (e) Ko e heigoa e mena holifono nukua taute ke he higoa he Atua? (i) Ko e ha ne kakano lahi ai he fakakite he Atua hana higoa ke he tau tagata?

⁵ Ne fakaako fakamua mai he huhu ia ki a tautolu na fai higoa e Atua. Ti nakai lata ia tautolu ke uta fakateaga e kupu moli maaliali nei. Ka kua tokologa ne taute pihia. Kua utakehe e higoa he Atua mai he tau fakaliliuaga Tohi Tapu loga mo e hukui aki e tau mataulu higoa, tuga e “Iki” mo e “Atua.” Ko e taha ni anei he tau mena fakatokihala mo e holifono lahi nukua taute he higoa he lotu. Tuga ne fa mahani, ko e heigoa e mena fakamua ka taute e koe he magaaho ka feleveia a koe mo e taha tagata? Nakai kia huhu a koe ke he higoa hana? Kua pihia foki ka eke ke iloa e Atua. Nakai ko e mena moui ai fai higoa mo e mamao atu a ia ti nakai maeke ia tautolu ke iloa po ke maama. Pete kua nakai kitia a ia, ko ia ko e peresona, mo e fai higoa a ia​—ko Iehova.

⁶ Mua atu foki, he magaaho ne fakakite he Atua hana higoa, kua fai mena lahi mo e ofoofogia ne tata mai mua. Kua uiina e ia a tautolu ke o mai ke iloa a ia. Manako a ia ke taute e tautolu e fifiliaga mitaki lahi he ha tautolu a moui​—ke fakatata atu ki a ia. Ka kua mua atu e mena ne taute e Iehova mai he talamai ki a tautolu e higoa hana. Ne fakaako foki e ia ki a tautolu hagaao ki a ia ne hukui e higoa ia.

7. (a) Ko e heigoa e kakano he higoa he Atua? (e) Ko e heigoa ne manako moli a Mose ke iloa he magaaho ne huhu a ia ke he Atua hagaao ke he Hana higoa?

⁷ Ne fifili ni e Iehova hana higoa, ko e taha higoa mahuiga. Kua maama ai ko “Iehova” kua kakano “Ko Ia ne Taute ke Tupu Moli.” Kehe ue atu a ia he langi mo e lalolagi katoatoa, ha ko ia ati ha ha ai e tau mena oti kana, ti omoomoi e ia ke fakamooli e tau finagalo oti hana. Ko e manatu ofoofogia lahi a ia. Ka e fai kakano foki nakai e higoa he Atua? Kua kitia moli ai e manako ha Mose ke lahi e iloaaga. Mailoga ai, na iloa e ia ko Iehova ko e Tufuga, ti iloa e ia e higoa he Atua. Ko e mena nakai fou e higoa faka-Atua. Na kua fakaaoga ai he tau tagata ke he tau senetenari loga. Ti nakai taumaleku, he huhu ke he higoa he Atua, kua huhu a Mose hagaao ke he peresona ne fakakite he higoa. Kua tuga ne talahau e ia: ‘Ko e heigoa ka tala age e au ke he hau a tau tagata Isaraela hagaao ki a koe ka ati aki e tua ha lautolu ki a koe, ke talitonu ai a lautolu to laveaki moli e koe a lautolu?’

8, 9. (a) Tali fefe e Iehova e huhu ha Mose, mo e hepe he ha e puhala ne fa fakaliliu ai e tali Hana? (e) Ko e heigoa e kakano he talahauaga “To fakamoli ai au ke he mena ia ti to fakamoli ni au ki ai”?

⁸ He tali ne fakakite e Iehova e vala ofoofogia he aga haana,kua matutaki ai ke he kakano he higoa hana. Ne talahau e ia ki a Mose: “To fakamoli ai au ke he mena ia ti to fakamoli ni au ki ai.” (Esoto 3:14, NW) Kua loga e tau fakaliliuaga he Tohi Tapu ne totou pehenei: “Ko au ko e Moui, kua Moui ai ni.” Ka e fakakite he liliuaga fakamatafeiga kua nakai ni fakamoli he Atua e ha ha i ai hana. Ka kua fakaako e ia a Mose​—mo e fakalaulahi mai ki a tautolu oti​—to “fakamoli ai [a Iehova] ke he mena ia,” po ke fifili ni a ia ke tupu moli, ke he ha mena ni ka fakamoli aki e tau maveheaga hana. Ne talahau he fakaliliuaga ha J. B. Rotherham e kupu nei: “To Eke Ni Au mo ha mena kua fiafia au ki ai.” Ne fakamaama he taha tagata pulotu he Tohi Tapu Faka-Heperu e talahauaga ke he puhala nei: “Ko e heigoa ni e tuaga po ke manako . . . , to ‘eke’ e Atua mo tuluiaga ke he manako ia.”

⁹ Ko e heigoa e kakano he mena ia ke he tau Isaraela? Pete ko e heigoa ni e fakalavelave i mua ha lautolu, pete he uka e  tuaga ne fakafita a lautolu ki ai, to eke a Iehova mo ha mena ni kua lata ke laveaki a lautolu mai he fakatupa mo e tamai a lautolu ke he Motu he Maveheaga. Kua omoi ai he higoa ia e talitonu ke he Atua. Kua maeke foki ke taute pihia ma tautolu he vaha nei. (Salamo 9:10) Ko e ha?

10, 11. Uiina fefe he higoa ha Iehova a tautolu ke manamanatu ki a ia ko e Matua lahi e fakamolulu mo e mua ue atu e mitaki? Fakamaama.

¹⁰ Ke fakatai: Na iloa he tau matua e puhala kua lata a lautolu ke fakamolulu mo e hikihiki he leveki e fanau ha lautolu. He magahala he aho, kua liga eke e matua mo nosi, tagata tunu kai, faiaoga, tagata akonaki, iki fakafili, mo e loga atu foki. Tokologa kua logona hifo e kapaletu ke he tau matagahua loga nukua amanaki ke taute e lautolu. Ne mailoga e lautolu kua falanaki ha lautolu a fanau ki a lautolu, he mauokafua to uta kehe e Tete po ko Mami e mamahi, fakamafola e tau taufetoko oti, fakafou e tau toi ne malona, mo e tali ha huhu ka mafuta hake he tau loto manamanatu tuaha tumau ha lautolu. Ko e falu matua kua fakama mo e lavea ke ita ha kua kuku e tau iloaaga ha lautolu. Kua kapaletu lahi a lautolu ke fakapuke e tau matagahua loga nei.

¹¹ Ko e matua fakaalofa foki a Iehova. Ka e i loto he fakaholoaga he tau tutuaga mitaki katoatoa hana, kua nakai fai mena ne nakai maeke ia ia ke fakamoli ke leveki hana fanau he lalolagi ke he puhala mitaki lahi. Ti ko e higoa hana, ko Iehova, kua uiina ki a tautolu ke manamanatu ki a ia ko e Matua mitaki lahi. (Iakopo 1:17) Nakai leva ne iloa e Mose mo e falu a Isaraela tua fakamoli oti na fakamoli a Iehova ke he higoa hana. Ne kitekite mo e ofoofogia a lautolu he taute e ia a ia ke eke mo Takitaki Kautau ne kautu tumau, ko e Iki he tau tufuga oti, ko e Foaki Fakatufono mua ue atu, Iki Fakafili, Tagata Palana Fale, Foaki he tau kai mo e vai, Leveki he tau koloa tui mo e tau afi aloalohui​—mo e falu mena foki.

12. Kehe fefe e aga ha Farao ki a Iehova mai he ha Mose?

¹² Ti kua taute he Atua e higoa hana ke talahaua, kua fakakite  e ia e tau mena ofoofogia hagaao ki a ia hua hukui he higoa na, ti fakatātā foki e moli he kakano ia. Nakai fakauaua ai, kua manako e Atua ke iloa e tautolu a ia. Tali fefe mogoia a tautolu? Ne manako a Mose ke iloa e Atua. Ko e manako lahi ia ne fifili aki e puhala moui ha Mose mo e takitaki a ia ke fakatata lahi ke he hana Matua he lagi. (Numera 12:6-8; Heperu 11:27) Momoko ai, he tokogaogao ni e atuhau ha Mose ne moua e manako ia. He totoku e Mose e higoa a Iehova ki a Farao, ne tali fakakaka age e patuiki fakatokoluga Aikupito ia: “Ko hai kia a Iehova?” (Esoto 5:2) Ne nakai manako a Farao ke iloa lahi a Iehova. Ka e fakaheu e ia e Atua a Isaraela mo mena noa. Ko e onoonoaga ia kua tatai ke he vaha nei. Nukua fakapouli ai e tau tagata ke he kupu moli ne mua ue atu e aoga​—ko e Iki Pule Katoatoa a Iehova.

13, 14. (a) Ko e ha ne loga e mataulu higoa ha Iehova i loto he Tohi Tapu, mo e ko e heigoa falu ia? (Kikite puha he lau 14. “ Falu Mataulu Higoa ha Iehova.”) (e) Ko e ha nukua lata a Iehova ke ui ko e “Iki Pule Katoatoa”?

¹³ Kua lahi e fakamolulu mo e hikihiki ha Iehova, ti kua latatonu ni ke moua e tau mataulu higoa loga i loto he Tohiaga Tapu. Kua nakai mua e tau mataulu nei ke he higoa hana; ka kua lahi e fakaakoaga ki a tautolu hagaao ke he tau fakakiteaga he hana higoa. Ke fakatai ki ai, ne ui a ia ko “Iehova ko e Iki Pule Katoatoa.” (2 Samuela 7:22, NW) Ko e mataulu higoa ne mua ia, nukua tohi ke laga teau i loto he Tohi Tapu, kua talamai ki a tautolu e tuaga ha Iehova. Ko ia ni tokotaha nukua latatonu ke eke mo Pule he lalolagi mo e lagi katoatoa. Kikite ko e ha.

¹⁴ Ko Iehova ko e Tufuga tokotaha maka. Ne talahau he Fakakiteaga 4:11: “Ko e Iki na e, kua lata ni a koe ke tuku atu ki ai e fakahekeaga, mo e lilifu, mo e malolo; ha kua eke e koe e tau mena oti, ha ko e hau a finagalo foki ne ha ha i ai a lautolu, mo e eke ai a lautolu.” Ko e tau kupu mitaki ue atu nei kua nakai hagaao ke he taha tagata foki. Ko e tau mena oti he lalolagi mo e lagi katoatoa kua foaki e tau moui ki a Iehova! Nakai fakauaua ai, kua lata a Iehova ke moua e fakahekeaga, malolo,  mo e lilifu ha ko e Iki Pule Katoatoa mo e Tufuga he tau mena oti kana.

15. Ko e ha ne ui a Iehova ko e “Patuiki tukulagi”?

¹⁵ Taha foki e mataulu higoa ne hagaao pauaki ki a Iehova ko e “Patuiki tukulagi.” (1 Timoteo 1:17; Fakakiteaga 15:3) Ko e heigoa e kakano he mena nei? Kua uka he tau manamanatuaga nakai katoatoa ha tautolu ke maama, ka kua tukulagi a Iehova mai he vaha kua mole mo e anoiha. Ne talahau he Salamo 90:2: “Ko e Atua a koe mai i tuai tigahau, to hoko ke he tukulagi.” Ti nakai fai kamataaga a Iehova; kua ha ha ai tumau a ia! Kua latatonu a ia ke ui ko “Ia mai i tuai hana tau aho”​—ne mai a ia i tuai tigahau fakamua to fai tagata po ke ha mena foki i loto he lalolagi mo e lagi katoatoa! (Tanielu 7:​9, 13, 22) Ko hai ka huhu fakamoli e tonuhia hana ke eke mo Iki Pule Katoatoa?

16, 17. (a) Ko e ha kua nakai maeke a tautolu ke kitia a Iehova, mo e ko e ha kua nakai lata ke fakaofo he mena ia a tautolu? (e) Ko e kakano fe ne moli lahi a Iehova ke he ha mena ne kitia po ke aamo e tautolu?

¹⁶ Pete ia, kua ha ha ai falu ne huhu toko e tonu ia, tuga ne taute e Farao. Ko e taha vala he tau lekua, kua lahi e falanaki he tau tagata nakai mitaki katoatoa ke he mena ha lautolu ne kitia aki ha lautolu a tau mata. Kua nakai maeke a tautolu ke kitia e Iki Pule Katoatoa ha ko e mena moui fakaagaga a ia mo e nakai kitia ke he tau mata he tagata. (Ioane 4:24) Ti ka tu e tagata tino kakano mo e toto ki mua a Iehova ko e Atua, to matematekelea ni e fakahikuaga. Ne tala age a Iehova ki a Mose: “[Kua] nakai maeke ia koe ke kitia hoku mata; ha kua nakai kitia he tagata au mo e moui.”​—Esoto 33:20; Ioane 1:18.

¹⁷ Kua nakai lata ke ofo ai a tautolu. Ha kua kitia ni e Mose e tama vala he lilifu ha Iehova, he puhala he hukui fakaagelu. Ti ko e heigoa ne tupu? Ne fai magaaho he mole he “kikila” ai e fofoga ha Mose. Ati matakutaku e tau Isaraela ke ono fakatonu foki ke he fofoga ha Mose. (Esoto 33:​21-23; 34:​5-7, 29, 30) Kitia moli ai, kua nakai fai tagata ke ono ke he Iki Pule Katoatoa he hana tau lilifu oti! Pehe kia e mena nei kua tote e  moli hana ke he mena ne kitia mo e aamo e tautolu? Nakai, kua talia katoatoa e tautolu e moli he tau mena loga ne nakai kitia e tautolu​—ko e matagi, taogoogo he letio, mo e tau manatu, ke fakatai ki ai. Ke mua atu, kua tumau tukulagi a Iehova, nakai lauia he ha magaaho, mo e piliona e tau tau ne nakai la iloa ia foki! Ke he kakano ia, kua mua atu ne moli hana ke he ha mena ka aamo po ke kitia e tautolu, ha ko e mena to tuai mo e popo e lalolagi fakatino. (Mataio 6:19) Kua lata kia a tautolu ke manamanatu hagaao ki a ia, ke tuga ko e taha mena fakateaga po ke Punaaga Fakamua kua nakai mahino mitaki? Kia kikite a tautolu ki ai.

18. Ko e heigoa e fakakiteaga ne fakakite ki a Esekielu, mo e heigoa ne fakatino he tau mata ne fa he “tau mena momoui” ne tata ki a Iehova?

¹⁸ Pete kua nakai maeke a tautolu ke kitia e Atua, ne fakakite mai he falu kupu i loto he Tohi Tapu e tama vala tote he lagi ki a tautolu. Taha e fakataiaga ia mai he veveheaga fakamua ha Esekielu. Ne fakakite ki a Esekielu e fakakiteaga he fakatokatokaaga ha Iehova i luga he lagi, ne kitia ai e ia e peleo lahi. Mua atu e fulufuluola, ko e fakakiteaga he tau mena moui fakaagaga ne takai ia Iehova. (Esekielu 1:​4-10) Ko e “tau mena momoui” nei kua tata lahi ki a Iehova, ti talamai he tau mata ha lautolu ki a tautolu taha mena aoga lahi hagaao ke he Atua ne fekafekau a lautolu ki ai. Ne igatia a lautolu takitokotaha mo e fa e tau mata​—ko e povi, leona, aeto, mo e tagata. Kua fakakite moli he tau mena nei e tau fua ne mua he mahani a Iehova.​—Fakakiteaga 4:​6-8, 10.

19. Ko e heigoa e fua ne hukui he (a) tau mata he povi? (e) tau mata he leona? (i) tau mata he aeto? (o) tau mata he tagata?

¹⁹ I loto he Tohi Tapu, kua fakakite he povi e malolo, ti kua latatonu ai ha ko e manu ne mua atu e malolo a ia. Ko e leona, he taha fahi, kua fakatino e fakafili tonu, ha kua lata e fakafili tonu mo e toa, ko e fua ne talahaua ai e tau leona. Kua talahaua e tau aeto ma e maamateka he tau mata ha lautolu, ha kua kitia mai he tau kilomita mamao ligo e tau mena  ikiiki. Ti fakatino mogoia he tau mata he aeto e pulotu laulahi he Atua. Mo e tau mata he tagata? E, kua eke e tagata ke he fakatai he Atua, ti ko ia tokotaha maka kua maeke ke fakakite e fua ne mua he Atua​—ko e fakaalofa. (Kenese 1:26) Ko e tau fahi nei he mahani ha Iehova​—ko e malolo, fakafili tonu, pulotu, mo e fakaalofa​—kua talahau tumau i loto he Tohiaga Tapu ke liga hagaao ki ai ko e tau fua mua ue atu he Atua.

20. Lata kia a tautolu ke tupetupe neke hiki e mahani ha Iehova, mo e ko e ha ne tali pihia a koe?

²⁰ Lata nakai a tautolu ke tupetupe neke hiki e Atua he afe tau tali mai he fakamaama a ia i loto he Tohi Tapu? Nakai, ai hiki e mahani he Atua. Ne talamai a ia ki a tautolu: “Ko au ko Iehova nakai ni hiki e au haku mahani.” (Malaki 3:6) He nakai hikihiki noa ni e manatu hana, ne fakamoli e Iehova a ia ko e Matua mitaki lahi ke he puhala ne tali a ia ke he tau tuaga takitaha. Ne fakatata e ia e tau fahi nei he mahani hana nukua mitaki lahi. Mai he tau fua ne fa, ko e fua ne mua ue atu ko e fakaalofa. Kua kitia ai ke he tau mena oti ne taute he Atua. Ne fakagahuahua e ia hana malolo, fakafili tonu, mo e pulotu ke he puhala fakaalofa. Ti kua talahau foki he Tohi Tapu taha mena mitaki lahi hagaao ke he Atua mo e fua nei. Kua talahau: “Ko e Atua ko e fakaalofa a ia.” (1 Ioane 4:8) Mailoga kua  nakai pehe kua ha ha he Atua e fakaalofa po ke kua fakaalofa e Atua. Ka kua pehe mai ko e Atua ko e fakaalofa. Fakaalofa, ko e mahani pauaki ni hana ne omoi a ia he tau mena oti ne taute e ia.

21. To fefe e logonaaga ha tautolu he taute a tautolu ke iloa mitaki e tau fua ha Iehova?

²¹ Kua kitia nakai e koe e tama tote ne tuhi e matua tane hana ke he hana tau kapitiga ti talahau fiafia, “Ko e tete haku ai ko”? Kua ha ha he tau tagata tapuaki he Atua e tau kakano loga ke pihia foki e logonaaga hagaao ki a Iehova. Ne talahau tuai he Tohi Tapu e magaaho ka talahau he tau tagata tua fakamoli: “Kitiala, ko e ha tautolu a Atua hanai.” (Isaia 25:​8, 9) Ka lahi e maamaaga hau ke he tau fua ha Iehova, to logona lahi hifo foki e koe kua moua e koe e Matua ne mua ue atu e mitaki.

22, 23. Fakakite fefe he Tohi Tapu e Matua ha tautolu he lagi, mo e iloa fefe e tautolu kua manako a ia ke tata a tautolu ki a ia?

²² Kua nakai makalili, fakateaga, mo e fakamamao e Matua nei​—ti kehe mai he tau fakaakoaga he falu tagata lotu mo e tau pulotu. Ha ko e mena to nakai logona e tautolu e mafana ke he Atua makalili, mo e nakai fakakite foki he Tohi Tapu e Matua ha tautolu ke pihia. Ka kua ui a ia ko e “Atua fiafia.” (1 Timoteo 1:11, NW) Ha ha ia ia e tau logonaaga ne malolo mo e molulu. Ne “mamahi foki hana finagalo” he magaaho ne holitu he tau mena moui lotomatala hana e tau takitakiaga ne foaki e ia ma ha lautolu a levekiaga. (Kenese 6:6; Salamo 78:41) Ka e he magaaho ne fakapulotu a tautolu hagaao ke he Kupu hana, ne ‘fakafiafia e tautolu e loto’ hana.​—Tau Fakatai 27:11.

²³ Kua manako e Matua ha tautolu ke fakatata a tautolu ki a ia. Ne fakamafana mai he Kupu hana a tautolu ke ‘tomatoma mo e kitia a ia, ka e nakai ni mamao a ia mo tautolu takitokotaha.’ (Gahua 17:27) Ti maeke fefe mogoia he tau tagata ke fakatata atu ke he Iki Pule Katoatoa he lalolagi mo e lagi katoatoa?