1, 2. (a) Ko e heigoa e tau mahani ka lagomatai a tautolu ke fahia ke he tau kamatamata? (e) To fakamaama fēfē e koe e tua? Fakatai.

KUA tamai he fekafekauaga ha Iehova e fiafia ki a tautolu. Ka e, fehagai a tautolu mo e tau mena uka ne mahani ke he tau tagata oti, ti liga “fakamamahi a [ta]utolu ha ko e tututonu.” (1 Pete. 3:14; 5:8, 9; 1 Kori. 10:13) Ke fahia mai he tau kamatamata pihia, kua lata ke moua e tautolu e tua mo e fakamalolo.

² Ko e heigoa e tua? Ne tohi he aposetolo ko Paulo: “Ka ko e tua, ko e falanaki haia ke he tau mena kua amaamanaki ki ai, ko e fakamoli he tau mena nakai kitia atu.” (Hepe. 11:1) Taha fakaliliuaga foki ne totou: “Ko e tua ko e tonuhia he tau mena ne amaamanaki ki ai. Ko e tua ko e tau mena mooli ne nakai maeke ke kitia e tautolu.” (The Simple English Bible) Ka foaki matafakatufono mai e koloa ki a tautolu, kua mauokafua ai ko e ha tautolu a ia. Tali mai he tua a tautolu na fakamooli tumau he Atua e kupu haana, ne tuga kua moua e tautolu e koloa uho lahi. Kua taute he tua ha tautolu a tautolu ke moolioli to kitia e tautolu e fakamooliaga he tau maveheaga ne fakavē he Tohi Tapu ne amaamanaki a tautolu ki ai, ti mauokafua a tautolu ke he tau mena mooli fakaagaaga, pete he nakai kitia ai e tautolu.

3, 4. (a) Ko e heigoa e fakamalolo? (e) Ko e heigoa e taha puhala ke atihake e tua mo e fakamalolo ha tautolu?

³ Kua fakamaama e fakamalolo ko e “mauokafua he tuaga fakaagaaga, logonaaga, mo e mahani ke vagahau mo e nakai hopoate ka fehagai mo e tau mena vihi mo e tau hagahaga kelea.” (The New Interpreter’s Dictionary of the Bible) Ka moua e tautolu e fakamalolo, kua loto maō, toa, pihia mo e tuokafua a tautolu he falu magaaho.​—Mare. 6:49, 50; 2 Timo. 1:7.

⁴ Ko e tua mo e fakamalolo ko e tau mahani mitaki. Ka e liga kua mailoga e tautolu e lata fakatagata ke lahi atu foki e tua ti nakai logona hifo e fakamalolo. Totou afe he tau tagata he fakamauaga he Tohi Tapu ne fakafifitaki he  fakatātā e tau mahani nei. Ti ko e taha puhala ke atihake e tua mo e fakamalolo ha tautolu ko e fakatutala ke he tau fakafifitakiaga ia.

5. Ke kautū he kotofaaga ha Iosua, ko e heigoa ne lata ke moua e ia?

⁵ O mai la a tautolu ke vivilo ki tua e tulā kavi ke he 35 e senetenari. Fagofulu e tau he mole tali mai he totou miliona e tau Isaraela ne fakahao mai he tupaaga ha Aikupito i lalo he lima malolō ha Iehova. Ne takitaki he perofeta ko Mose. Mogonei he 120 e tau he moui, ne kitekite mai a ia ke he Motu he Maveheaga he mena mamao ati mate i luga he Mouga ko Nepo. Ko e hukui haana ko Iosua, ko ia ne ‘puke ke he agaga ke iloilo ai.’ (Teu. 34:1-9) Kua amanaki e tau Isaraela ke fofō a Kanana. Ke kautū ko e takitaki ha lautolu, ne lata a Iosua mo e pulotu ne foaki he Atua. To maeke foki a ia ke fakagahua e tua ki a Iehova mo e fakamooli ke fakamalolo mo e fakamanavalahi.​—Teu. 31:22, 23.

6. (a) Ia Iosua 23:6 kua lata he fakamalolo ke taute e heigoa? (e) Ko e heigoa kua fakaako e tautolu mai he tau kupu ia Gahua 4:18-20 mo e Gahua 5:29?

⁶ Ko e pulotu, fakamalolo, mo e tua ne fakakite e Iosua he leva e kautūaga ha Kanana ne lata ke atihake e tau Isaraela. Ka e lafi ke he loto toa he malētau, lata a lautolu ke moua e mena ne fakahigoa ko e fakamalolo fakaeneene ke taute e mena ne tomatoma e Iosua ki a lautolu ke taute. Ke he fakaotiaga he moui haana, he tau kupu mavehe haana, ne pehē a ia: “Ka kia fakamalolo a mutolu ke omaoma ke eke e tau mena oti kua tohia ke he tohi he fakatufono a Mose, aua neke o kehe a mutolu mo ia ke he fahi matau po ke fahi hema.” (Iosua 23:6) Kua lata foki a tautolu ke moua e fakamalolo ke omaoma ki a Iehova he tau magaaho oti. Kua putoia e mena nei he tau mogo ka poaki e tau tagata ke taute e tau mena ne totoko e finagalo he Atua. (Totou Gahua 4:18-20; 5:29.) Ka falanaki a tautolu ki a Iehova he liogi, to lagomatai e ia a tautolu ke tumauokafua fakamalolo.

7. Ke fakamalolo mo e kautū, ne lata ia Iosua ke taute e heigoa?

⁷ Ke moua e fakamalolo ke taute e finagalo he Atua, kua lata ia tautolu ke fakaako mo e fakagahua e Kupu haana. Ko e mena ia ne tala age ki a Iosua ke taute he mogo ne hukui e ia a Mose: “Ka e fakamalolo a koe, ti fakamanavalahi ni; kia taofi e koe ke eke ai ke lata mo e fakatufono oti ne poaki atu ai a Mose haku a fekafekau kia koe; . . . Nakai uta kehe mo e gutu hau e tohi he fakatufono nai, ka kia manamanatu ai a koe ke he aho katoa mo e po, kia taofi e koe ke eke ai ke lata mo e tau mena oti kua tohi ai; ti monuina [kautū] a koe ke he tau puhala oti ke fano ai a koe, ti monuina [kautū] ai ni.” (Iosua 1:7, 8) Ne muitua a Iosua ke he fakatonuaga ia, ti ‘kautū e puhala haana.’ Ka taute pihia foki a tautolu, to lahi atu e fakamalolo ha tautolu mo e kautū ke he fekafekauaga he Atua.

8. Ko e lauga he tau ma e 2013 kua moua mai he kupu tohi fe, ti fēfē e logonaaga haau ke he tau kupu ia ke lagomatai a koe?

⁸ Liga atihake lahi a Iosua he logona e ia e tau kupu foki ha Iehova: “Kia fakamalolo, mo e fakamanavalahi a koe; aua neke matakutaku a koe; ti ua fakaatukehe; ha ko e mena fakalataha a [koe] mo Iehova hau a Atua ke he tau mena oti ke fano a koe ki ai.” (Iosua 1:9) Fakalataha foki a Iehova mo tautolu. Ti “aua neke matakutaku . . . ti ua fakaatukehe” a tautolu  pete ne tau kamatamata ha tautolu. Kua aoga lahi e talahauaga: ‘Kia fakamalolo mo e fakamanavalahi, ha ko Iehova kua fakalataha mo koe.’ Ko e tau kupu ia ha Iosua 1:9 ne fifili mo lauga he tau ma e 2013. To atihake mooli ai a tautolu ke he tau mahina i mua, ti pihia foki mo e tau kupu mo e tau gahua he falu fakafifitakiaga he tua mo e fakamalolo.

9. Ko e tau puhala fe ne fakakite e Raava e tua mo e fakamalolo?

⁹ He fakafano atu e Iosua e tau toko tokoua ki Kanana, ko e fifine fakataka ko Raava ne fufū a laua mo e fakahehē e tau fī ha laua. Ha ko e tau gahua he tua mo e fakamalolo haana, ne fakamomoui a ia mo e magafaoa haana he mogo ne fofō e Isaraela e maaga ko Ieriko. (Hepe. 11:30, 31; Iako. 2:25) Mooli, ne tiaki e Raava e moui mahani faivao haana ke fakafiafia a Iehova. Falu ne eke mo tau Kerisiano ne atihake ke he tua, fakamalolo, mo e mahani ke taute e tau hikiaga pihia ke fakafiafia e Atua.

10. I lalo he tau tuaga fe ne tumauokafua a Ruta ke he tapuakiaga mooli, ti fua mai e tau monuina fe ki a ia?

¹⁰ He mole e mate ha Iosua, ne tumauokafua fakamalolo a Ruta ko e fifine Moapi ma e tapuakiaga mooli. Ha ko e fifine takape he tagata Isaraela, ne liga fai mena a ia ne iloa ki a Iehova. Ko e matua fugavai takape haana ko Naumi ne nofo i Moapi ka e fifili ke liu hiki ke he taone ha Isaraela ko Petelehema. He puhalatū, ne tomatoma a Naumi ki a Ruta ke liu ke he haana tau tagata, ka e tali atu e fifine Moapi: “Aua neke ole mai a koe kia au ke toka a koe, ke ua mui atu au kia koe . . . to eke e motu hau mo motu haku, to eke e Atua hau mo Atua haku.” (Ruta 1:16) Kakano lahi e mena ia ki a Ruta. Nakai leva, ko e matakainaga ha Naumi ko Poasa ne hoana a Ruta, mo e fanau e tama taane ti eke mo tupuna fifine ki a Tavita mo e ki a Iesu. E, ne fakamonuina e Iehova e tau gahua he tua mo e fakamalolo.​—Ruta 2:12; 4:17-22; Mata. 1:1-6.

11. Fakakite fēfē e Iehoiata mo Iosapa e fakamalolo, ti ko e heigoa ne fua mai he mena nei?

¹¹ Ko e ha tautolu a fakamalolo mo e tua kua atihake ka kitia e tautolu kua fakalataha e Atua mo lautolu kua tuku fakamua e tau mena Haana mo e tau momoui he tau matakainaga i mua he ha lautolu a tau manako. Ma e fakatai, manamanatu ke he Ekepoa ne Mua ko Iehoiata mo e haana hoana ko Iosapa. He mole e mate he Patuiki ko Ahasaia, ko Atalia ko e matua fifine haana ne kelipopo e tau tama patuiki ne toe ka e nakai ko Ioasa mo e fofō e nofoaiki. Ko Iehoiata mo Iosapa ne fakahagahaga kelea a laua he uta e tama taane ha Ahasaia ko Ioasa ti fufū mau a ia ke ono e tau. He tau ke fituaki, ne fakailoa e Iehoiata ko Ioasa e patuiki ti tamate a Atalia. (2 Patu. 11:1-16) Ne lalago e Iehoiata e Patuiki ko Ioasa he mogo fakamui he fakafoou e faituga. Ti ko e magaaho ne mate a Iehoiata he 130 e tau he moui, ne tanu a ia mo e tau patuiki ha kua “eke e ia e tau mena mitaki i Isaraela ke he Atua, katoa foki mo e hana fale.” (2 Nofo. 24:15, 16) Mua ue atu, ko e tau gahua fakamalolo ha Iehoiata mo e hoana haana ne fakatumau e laini fakapatuiki mai ia Tavita ke hoko ke he Mesia.

12. Ko e heigoa e gahua fakamalolo ne taute e Epetameleka?

¹² Ko Epetameleka ko e eunuka he fale he Patuiki ko Setekaia, ne fakahagahaga kelea e moui haana ma Ieremia. Ne tuku age he patuiki a Ieremia ke he tau lima he tau iki ha Iuta, ne fakahala fakakelea a ia ti tuku he vai he luo pelapela ke mate. (Iere. 38:4-6) Pete he hagahaga kelea e mena ne tuku ai a ia ha ko e vihiatia ki a Ieremia, ne tū a Epetameleka ki mua ha Setekaia ke lata mo e perofeta. Ne talia fiafia a Setekaia mo e 30 e tagata taane ne ō fakalataha mo Epetameleka ke fakahao a Ieremia. Puhala he perofeta, ne fakamafana he Atua a Epetameleka to nakai tamate a ia he magahala ka patakai he tau Papelonia a Ierusalema. (Iere. 39:15-18) Ko e fakamalolo faka-Atua kua palepale mitaki.

13. Ko e heigoa e tuaga fakamalolo ne taute he tau Heperu tokotolu, ti maeke fēfē a tautolu ke aoga mai he mena ne taute e lautolu?

 ¹³ He senetenari ke fituaki F.V.N., ko e tau fekafekau Heperu tokotolu ha Iehova ne fakakite fakamaali kua palepale he Atua e tua mo e fakamalolo. Ne fakapotopoto he Patuiki ko Nepukanesa e tau iki lilifu Papelonia mo e poaki kua lata a lautolu ke hufeilo ke he tupua auro ne tokoluga. Ko e ha tagata ne nakai hufeilo ki ai to liti ke he gutuumu kakā. Ne tala age fakalilifu he tau Heperu tokotolu ki a Nepukanesa: “Kua maeke ni ke he Atua ha mautolu, kua fekafekau ki ai a mautolu ke laveaki a mautolu mai he gutuumu ne puho ai e afi, to laveaki mai ni e ia a mautolu he pule hau, ko e patuiki na e. Ha ko e mena, ka nakai pihia, kia iloa e koe ko e patuiki na e, nakai fekafekau a mautolu ke he tau atua hau, ko e tupua auro foki kua fakatu e koe nakai ni hufeilo ki ai a mautolu.” (Tani. 3:16-18) Ko e fakahaoaga ofoofogia he tau Heperu tokotolu ne fakamaama lahi ia Tanielu 3:19-30. Pete ne nakaila fakamatakutaku a tautolu ke mamate ke he gutuumu kakā lahi mahaki, kua fehagai a tautolu mo e tau kamatamata he mahani fakamooli ti kua mooli to fakamonuina he Atua a tautolu ha ko e tua mo e fakamalolo ha tautolu.

14. Hagaao ki a Tanielu veveheaga 6, gahua fakamalolo fēfē a Tanielu, ti ko e heigoa e fua?

¹⁴ Ne fakakite e Tanielu e tua mo e fakamalolo he mogo ne kautū e tau fī haana ke he Patuiki ko Tariu ne poaki “kaeke ke ole e taha ha mena mai he taha atua, po ke taha tagata, ka ko koe hoko koe ke ole mena ki ai, ko e patuiki na e, ke he tau po tolugofulu, to liti ai a ia ke he ana leona.” He mogo ne iloa e Tanielu kua fakamau fakatufono e tau tohi, ne “fano a ia ke he fale hana, ne toka noa e tau fakamaama he hana poko ne hagao atu ki Ierusalema, ti taki laga tolu he tau aho ne fakatokotui ai a ia ke he hana tau tuli hui, mo e liogi, mo e fakaaue ki mua he Atua hana, tuga he mahani ai a ia.” (Tani. 6:6-10) Ko Tanielu ne fakamalolo ne liti ke he ana leona​—ka e fakahao e Iehova a ia.​—Tani. 6:16-23.

15. (a) Ko e heigoa e fakafifitakiaga ne fakatoka e Akula mo Pisila he tua mo e fakamalolo? (e) Ko e heigoa e kakano he tau kupu ha Iesu ne fakamau ia Ioane 13:34, ti fakakite fēfē he tau Kerisiano tokologa e fakaalofa pihia?

¹⁵ I lalo he tau tuaga ne fakakite he Tohi Tapu, ko Akula mo Pisila ‘ne tuku hifo ha laua a ua ke hukui aki a Paulo, kia moui ai a ia.’ (Gahua 18:2; Roma 16:3, 4) Ne gahua fakamalolo a laua he fakatatau mo e tau kupu ha Iesu: “Ko e poaki fou ke tuku atu e au kia mutolu, kia feofanaki a mutolu; tuga he fakaalofa atu au kia mutolu, kia feofanaki foki a mutolu.” (Ioane 13:34) Ne poaki he Fakatufono faka-Mose kua lata he tagata ke fakaalofa ke he katofia haana tuga ni a ia ne fakaalofa ki a ia ni. (Levi. 19:18) Ka ko e fakatufono ha Iesu ne “fou” he fakamaama e fakaalofa  kua hokotia atu ke he foaki e tau momoui ha tautolu ma e falu, tuga ne taute e ia. Tokologa he tau Kerisiano ne fakakite e fakaalofa he fakamalolo he ‘tuku hifo ha lautolu a ua’ ke kalo he fakakite e tau matakainaga ke he fakakelea lahi mahaki po ke tamate ke he tau lima he tau fī.​—Totou 1 Ioane 3:16.

16, 17. Ko e heigoa e kamatamata he tua ne fehagai ki ai e falu tutaki fakamua ha Keriso, ti fakatatai fēfē e mena nei mo e mena ne tupu ke he falu Kerisiano he vahā ha tautolu?

¹⁶ Tuga a Iesu, ne tapuaki fakamalolo e tau Kerisiano fakamua atu ki a Iehova tokotaha. (Mata. 4:8-10) Ne fakaheu e lautolu ke tugi e tau mena manogi ke fakalilifu aki e pule Roma. (Kikite e fakatino.) “Ne toko gahoa lahi e tau Kerisiano ne liliu tua,” he tohi e Daniel P. Mannix, “pete ne toka e fatapoa mo e afi ne puho tumau ke he lotopa ke fakamukamuka aki a lautolu. Ko e pagota noa ni ke ganagana e tama vala mena fakamanogi ke he puho afi ti foaki age ki a ia e Tohi he Poa ti age e fakaataaga. Ne fakamaama fakamitaki age foki ki a ia ko e nakai ko e hufeilo a ia ke he iki he fakatufono; ka ko e talahauaga noa ni ke he mena fakaatua he iki he fakatufono ke tuga ko e ulu he kautu a Roma. Ka e pete na ia ne nakai fai Kerisiano ke uta ma lautolu e tokanoaaga ia ke hola.”​—Those About to Die.

¹⁷ Ko e tau Kerisiano ne tuku he tau kemuaga pagotā Nasi he amanaki ke mamate he fehagai a lautolu mo e tuaga ke saini e tokanoaaga ke fakakite kua nakai liu a lautolu ke tapuaki ki a Iehova. Ka e fai ne saini. He fakahagahaga kelea ke he mate he kelipopoaga i Ruanata he tau mogo e kua mole, ne leveki he Tau Fakamoli Tutsi mo Hutu e taha mo e taha. Ko e tau kamatamata pihia ne lata ke fakamalolo mo e tua.

18, 19. Ko e heigoa e tau fakafifitakiaga he Tohi Tapu ke he tua mo e fakamalolo ka lagomatai a tautolu ke taute ha tautolu a gahua fakamatala?

¹⁸ Kua moua e tautolu e lilifu ke fakalataha ke he gahua lahi mahaki ne nakaila tuku age he Atua ke he tau fekafekau haana​—ko e fakapuloa he fekau he Kautu mo e taute tutaki. (Mata. 24:14; 28:19, 20) Ko e fakaaue ha ia ha tautolu ke he fakafifitakiaga mua ue atu ha Iesu! Ne “haele takai ai a ia ke he tau māga, mo e tau magamotu, kua ogoogo mo e fakamatala e vagahau mitaki he kautu he Atua.” (Luka 8:1) Tuga a ia, ne lata ke moua e tautolu e tua mo e fakamalolo ke fakamatala e fekau he Kautu. Mo e lagomatai he Atua, maeke ia tautolu ke tuga a Noa ne fakamalolo, he mauokafua ko e “ogo he tututonu” ke he “lalolagi matahavala” hagaao ke he moumouaga he fakapuke he lalolagi katoa.​—2 Pete. 2:4, 5.

¹⁹ Lagomatai he liogi a tautolu ke taute e gahua fakamatala. He liogi falu tutaki he Keriso ne kua favale ki ai ke maeke ia lautolu ke ‘talahau atu e kupu he Atua mo e fakamalolo ni,’ ne talia e olelalo ia. (Totou Gahua 4:29-31.) Ka mahani mā a koe he fakamatala mai he taha fale ke he taha fale, to tali e Iehova e tau liogi haau ma e lahi atu he tua mo e fakamalolo.​—Totou Salamo 66:19, 20. *

20. Ko e heigoa e lalagoaga kua moua e tautolu ko e tau fekafekau ha Iehova?

²⁰ Kua paleko ai ke tutuli e puhala faka-Atua he fehagai mo e tau kamatamata ne tapeehi mai ki a tautolu he lalolagi lekua lahi nei. Pete ia, kua nakai tokotaha a tautolu. Kua fakalataha e Atua mo tautolu. Ti pihia mo e haana Tama, ko e Ulu he fakapotopotoaga. Ti ha ha ia tautolu foki molea e 7,000,000 he Tau Fakamoli ha Iehova he lalolagi katoa. Fakalataha mo lautolu, kia tumau a tautolu ke fakagahuahua e tua mo e fakapuloa e tala mitaki ka e tokaloto ha tautolu a lauga he tau ma e 2013: Kia fakamalolo mo e fakamanavalahi, ha ko Iehova kua fakalataha mo koe.​—Iosua 1:9.