Ko e Heigoa e Tali ke he Vihiatia Fakamatakau?
Ko e Heigoa e Tali ke he Vihiatia Fakamatakau?
I SEPANIA ne taofi fakakū he fakamatino e pelē soka. Ko e ha? Ha kua tokologa lahi e tagata kitekite ne tauhea ekefakakelea ke he tagata pelē mai Kamerono ti taute a ia ke toka e malē. I Rusia ko e keli fakakelea he tau tagata Aferika, tau tagata Asia, mo e tau tagata Amerika Latini kua eke mo mena aga mau; he 2004 ne malikiti ke 55 e pasene ke hoko ke he 394 e lekua he tau favale he 2005 ha ko e fekehekeheaki he lanu. I Peritania, mai he tolu e tagata Asia mo e tagata uli ne tali ke he taha kumikumiaga ne manatu kua fakaoti e gahua ha lautolu ha ko e fili lanu tagata. Kua fakaata he tau fakatai nei e puhala hane holo ai e lalolagi katoa.
Kua kehekehe e hagahagakelea he tau vihiatia fakamatakau—mai he mahani hemu po ke tau vagahau fakahanoa ke hoko ke he tau laliaga ke fakaotioti e taha matakau tagata ke eke mo fakavēaga he motu. * Ko e heigoa e tupumaiaga he vihiatia fakamatakau? Kalo mai fēfē a tautolu neke mahani pihia? Kua lata nakai ke amaamanaki to hoko ke he taha aho ti nonofo mafola e tau magafaoa oti he tagata? Kua foaki mai he Tohi Tapu e tau fakamaamaaga mitaki ke he tau mena nei.
Pehia he Favale mo e Fakavihia
“Kua kelea e tau fatuakiloto he tau loto he tau tagata kua kamata mai he vaha tote,” he talahau he Tohi Tapu. (Kenese 8:21) Ati fiafia ai falu tagata he fakapehia e falu. Kua talahau foki he Tohi Tapu: “Kitiala foki e tau hihina mata ha lautolu ne pehia he favale, kua nakai ha ha i ai taha foki ke fakamafana a lautolu; ne lima malolo foki a lautolu ne favale kia lautolu.”—Fakamatalaaga 4:1.
Kua fakakite foki he Tohi Tapu nukua leva tigahau e vihiatia fakamatakau. Ma e fakatai, he senetenari ke 18 aki ato hoko ke he Vahā Nei ha tautolu, ne uiina he taha Farao i Aikupito e tagata Heperu ko Iakopo mo e magafaoa lahi haana ke nonofo i Aikupito. Ka e he magaaho fakamui, ne hopoate taha Farao ha ko e matakau lahi nei he tau tagata motu kehe. Ko e fakahikuaga, ne talahau he fakamauaga: “Ti pehe age a ia ke he hana motu, Kitiala, ko e motu he fanau Isaraela, kua mua tuai kia tautolu he tokologa mo e malolo. O mai a, kia eke e tautolu kia lautolu mo e pulotu, neke fakatokologa a lautolu . . . Ti kotofa ai e lautolu e tau leoleo gahua kia lautolu, kia fakamamahi a lautolu ke he tau kavega mamafa ha lautolu.” (Esoto 1:9-11) Ne poaki foki he tau Aikupito ke tamate oti e tau tama taane fanau foou he ohi a Iakopo.—Esoto 1:15, 16.
Ko e Heigoa e Tupumaiaga?
Ko e tau lotu he lalolagi kua lavea ke lagomatai ke totoko e vihiatia fakamatakau. Ti mooli kua totoko he falu tagata e favale, ka kua laulahi e lotu ne kau tumau mo lautolu ne favale. Pihia e mena ne tupu he Tau Faahi Kaufakalataha, ne fakatupa e tau tagata uli ti peehi he matafakatufono mo e he tamate, mo e tau matafakatufono ke pā e femauaki he tau lanu kehekehe ne matutaki ti hoko mai ke he 1967. Ne pihia foki i Aferika Toga i lalo hifo he vevehe fakamatakau, ne puipui matafakatufono he matakau tote e tuaga tokoluga ha lautolu ti putoia ke pā e femauaki he tau tagata lanu kehekehe. He tau tutūaga takitaha, ko lautolu i loto he matakau ne fakaohooho ke vihiatia, ko e tau tagata ne malolō lahi ke he lotu.
Pete ia, kua fakakite mai he Tohi Tapu e kakano kua au atu e vihiatia fakamatakau. Kua fakamaama e kakano ati favale falu matakau 1 Ioane 4:8, 20) Kua fakakite he talahauaga nei e tupumaiaga he vihiatia fakamatakau. Kua taute ai he tau tagata—pete he totoku a lautolu ko e tau tagata lotu po ke nakai—ha kua nakai iloa po ke nakai fakaalofa a lautolu ke he Atua.
ke he falu. Kua pehē: “Ko e tagata kua nakai fakaalofa, kua nakai iloa e ia e Atua; ha ko e Atua ko e fakaalofa a ia. Kaeke ke pehe age taha, Kua fakaalofa au ke he Atua, ka e vihiatia e ia hana matakainaga, ko e pikopiko a ia; ha ko ia kua nakai fakaalofa ke he matakainaga hana kua kitia, maeke fefe ia ia ke fakaalofa ke he Atua, kua nakai kitia e ia?” (Iloilo he Atua—Ko e Fakavēaga ma e Fetataiaki Fakamatakau
Maeke fēfē he iloa mo e fakaalofa ke he Atua ke tupu mai e fetataiaki fakamatakau? Ko e heigoa e iloilo ne fakakite mai he Kupu he Atua ati mataofi e tau tagata mai he fakapakia a lautolu ne kitia e lautolu kua kehe? Kua fakakite mai he Tohi Tapu ko Iehova ko e Matua he tau tagata oti kana. Kua pehē: “Ha ha ia tautolu e Atua tokotaha ni ko e Matua, kua tupu mai ia ia e tau mena oti.” (1 Korinito 8:6) Ne talahau ai: “Kua eke foki e ia e tau motu oti he tau tagata ke he toto taha.” (Gahua 17:26) Ti, kua tuga ko e tau matakainaga e tau tagata oti.
Kua maeke mogoia e tau matakau oti ke fiafia he moua e moui mai he Atua, ka e fai mena a lautolu oti kua tokihala ke he matohiaga ha lautolu. Ne talahau he tagata tohia Tohi Tapu ko Paulo: “He hoko mai ai e hala ke he lalolagi ke he tagata tokotaha.” Ti ko e mena ia, “nukua hala e tau tagata oti kana, to nakai hoko ke he fakahekeaga mai he Atua.” (Roma 3:23; 5:12) Ko Iehova ko e Atua ne maeke ke fakakehekehe—nakai maeke e ua e mena momoui ke tatai tonu. Ka e, kua nakai foaki age e ia ke he ha matakau e ha fakavēaga ke logona kua tokoluga hake a lautolu. Ko e logonaaga he lalolagi katoa kua mahomo hake e matakau he taha ke he taha kua nakai felauaki mo e tau talahauaga he tau Tohiaga Tapu. Maaliali ai, ko e iloilo ne moua e tautolu mai he Atua kua omoomoi e fetataiaki fakamatakau.
Manamanatu e Atua ke he Tau Motu Oti Kana
Kua liga manamanatu e falu kua fakaohooho he Atua e fekehekeheaki fakamatakau ha kua fiafia ke he tau Isaraela mo e fakaako ki a lautolu kia vevehe kehe mai he falu motu. (Esoto 34:12) He taha magaaho, ne fifili he Atua e motu ko Isaraela mo motu pauaki haana kakano kua mua e mitaki he tua he tupuna ha Isaraela ko Aperahamo. Ko e Atua ni ne takitaki a Isaraela i tuai, ti fifili e tau pule ma lautolu mo e foaki age e tau matafakatufono. He magahala ne talia agaia e Isaraela e fakaholoaga nei, ne maeke falu tagata ke kitia e tau fua he fakatufono he Atua ke fakatatai ke he tau fua he fakatufono he tagata he falu matakavi. Ne fakaako foki e Iehova e tau Isaraela he vahā ia hagaao ke he lata ma e poa ke liuaki mai e tau tagata ke he fakafetuiaga mitaki mo e Atua. Ti kua aoga e tau motu oti mai he puhala ne fehagai a Iehova mo Isaraela. Kua tatai e mena ia mo e talahauaga haana ki a Aperahamo: “Ko e hau a [“tega,” NW] foki ke monuina ai e tau motu oti kana he lalolagi; ha kua fanogonogo a koe ke he haku tau kupu.”—Kenese 22:18.
Lafi ki ai, ne kotofa e tau Iutaia ke moua e tau fakailoaaga tapu he Atua mo e eke mo motu ke fanau mai e Mesia. Ka kua taute pihia e mena nei ke liga aoga foki e tau motu oti. Ko e tau Tohiaga Tapu Heperu ne age ke he tau Iutaia ne kua toka i ai e tau fakamaamaaga mafanatia hagaao ke he magaaho ka moua he tau matakau oti e tau monuina loga: “To o mai foki e tau motu kehe loga, mo e pehe age a lautolu, O mai a, kia o hake a tautolu ke he mouga a Iehova, ko e fale foki he Atua a Iakopo; to fakaako mai e ia a tautolu ke he hana tau puhala, . . . to nakai nikiti atu he taha motu e pelu ke he taha motu, to nakai liu ako tau foki a lautolu. To takitokotaha a lautolu mo e nofo i lalo hana vine, mo lalo foki he hana mati; to nakai ha i ai foki taha ke fakamatakutaku ki ai.”—Mika 4:2-4.
Pete ne fakamatala a Iesu Keriso ke he tau Iutaia, ne pehē foki a ia: “To fakamatala atu foki e tala mitaki nai he kautu ke he lalolagi oti, ke eke mo talahau ke he tau atu motu oti.” (Mataio 24:14) To nakai kaumahala ai ha motu ke logona e tala mitaki. Ati fakatoka e Iehova e fakafifitakiaga mitaki katoatoa he fehagai fakatatai ke he tau matakau kehekehe oti kana. “Nakai fakamailoga tagata e Atua. Ka ko e tau tagata he tau motu oti kana ne matakutaku kia ia mo e mahani tututonu, kua talia ai e ia.”—Gahua 10:34, 35.
Ko e tau matafakatufono ne age he Atua ke he motu i tuai ko Isaraela ne fakakite foki kua fakaalofa a ia ke he tau motu oti kana. Mailoga e puhala ne taute he Fakatufono ke fakauka fakalahi ki a lautolu ne nakai ko e tau Isaraela ne nonofo he motu, he pehē: “Ko e tagata kehe ka nofo ia mutolu, tuga ne tagata kua fanau ke he motu a ia, ti fakaalofa atu a koe kia ia tuga na koe kia koe ni; ha ko e tau tagata paea a mutolu ke he motu ko Aikupito.” (Levitika 19:34) Loga e fakatufono he Atua ne fakaako ke he tau Isaraela ke mahani totonu ke he tau tagata ne o mai ke he motu. Ti, ko e magaaho ne kitia e Poasa, ko e tupuna ha Iesu, e fifine kehe hane oko mena ai, ne gahua fakatatau a ia ke he mena ne ako mai e ia he Atua ti matakite lahi kua toka mooli he tau tagata helehele haana ke loga e saito ke oko e fifine nei.—Ruta 2:1, 10, 16.
Fakaako e Iesu e Mahani Totonu
Ne mahomo hake a Iesu ke he ha tagata he fakakite e iloilo he Atua. Ne fakakite e ia ke he tau tutaki haana e puhala ke mahani totonu ke he tau tagata kehe. He taha magaaho ne kamata tutala a ia ke he fifine Samaria. Ko e tau Ioane 4:7-14.
Samaria e taha matakau ne fakavihia he tau Iutaia, ati ofo ai e fifine. He fakatutalaaga nei ne totonu a Iesu he lagomatai e fifine ke maama e puhala ke moua e ia e moui tukulagi.—Ne fakaako foki e Iesu ki a tautolu e puhala ke fehagai ke he tau tagata he matakau kehe he foaki e fakataiaga ke he katofia Samaria. Ne moua he tagata nei e Iutaia ne pakia lahi he keli he tau tagata fofō mena. Na mukamuka e tagata Samaria ke manamanatu: ‘Ko e lagomatai mohā e au e Iutaia? Na vihiatia he tau Iutaia e tau tagata he motu haaku.’ Ka e talahau e Iesu ne nakai onoono pihia e tagata Samaria ke he tau tagata kehe. Pete he fitā e momole falu tagata o fenoga he tagata ne pakia, ko e tagata Samaria ne “kua hofihofi ai hana fakaalofa kia ia” mo e lagomatai lahi. Ne fakahiku e Iesu e tala fakatai nei he talahau ko e ha tagata ne manako ke fakafiafia e Atua kua lata ke taute pihia foki.—Luka 10:30-37.
Ne fakaako he aposetolo ko Paulo e tau tagata ne manako ke fakafiafia e Atua ke hiki e aga ha lautolu mo e fifitaki e puhala ne fehagai e Atua ke he tau tagata. Ne tohi e Paulo: “Kua tuku kehe e mutolu e tagata tuai katoa mo e hana tau mahani. Ha kua fakatapulu a mutolu ke he tagata fou, ko ia kua fakafou ke he iloilo ke fakalata ke he fakatai hana kua eke a ia. Kua nakai ha i ai e tagata Heleni, po ke Iutaia, ko e peritome, po ke nakai peritome, ko e tagata he motu kehe po ke tagata Sakutia . . . Ka e ha i luga he tau mena oti ia e fakaalofa ko e pipi haia ke fakamaopoopo ai.”—Kolose 3:9-14.
Hiki Kia he Iloilo he Atua e Tau Tagata?
Kua maeke mooli kia he iloa a Iehova ko e Atua ke hiki e puhala ne fehagai e tau tagata mo e tau matakau kehekehe? Manamanatu ke he mena ne tupu ke he taha tagata Asia ne nofo i Kanata ne momoko he logona e fili tagata i ai. Ne feleveia a ia mo e Tau Fakamoli a Iehova, ti kamata a lautolu ke fakaako e Tohi Tapu mo ia. Fakamui, ne tohi e ia e tohi fakaaue ki a lautolu, he pehē: ‘Ko mutolu ko e tau tagata tea kua mitaki lahi mo e totonu. Magaaho ne mailoga e au kua kehe mooli a mutolu mai he falu tagata tea, ne manamanatu au ko e ha. Ne manamanatu lahi mahaki au ti fakakatoa ai, kakano ni ha ko mutolu ko e Tau Fakamoli he Atua. Liga fai mena pauaki ne ha ha i loto he Tohi Tapu. Ne kitia e au he tau feleveiaaga ha mutolu e tau matakau he tau tagata tea, uli, kula, mo e ago ne taha e lanu he tau loto—kua maaliali—kakano ko e tau matakainaga. Iloa e au mogonei a ia ne taute pihia a lautolu. Ko e Atua ha mutolu.’
Kua talahau mai he Kupu he Atua e magaaho ka “puke e lalolagi ke he maama kia Iehova.” (Isaia 11:9) Ti pihia he mogonei, hane fakamooli e perofetaaga he Tohi Tapu, ko e moto tagata tokologa kua hokotia ke he tau miliona “mai he tau motu oti, mo e tau faoa, mo e tau tagata kehekehe, mo e tau vagahau kehekehe” kua fakalataha he tapuakiaga mooli. (Fakakiteaga 7:9) Kua amaamanaki lahi a lautolu ke kitia e fakaalofa ka hukui e vihiatia he lalolagi katoa ka nakai leva ti fakamooli e finagalo ha Iehova ne tala age ki a Aperahamo: “Ke monuina ai e tau magafaoa oti he lalolagi.”—Gahua 3:25.
[Matahui Tala]
^ para. 3 Ko e fakamaamaaga he kupu “fakamatakau” kua hagaao ke he puke tagata ne kitia maali ha ko e lanu, motu, lotu, vagahau, po ke aga fakamotu.
[Fakatino he lau 4]
Fakaako he Fakatufono he Atua e tau Isaraela ke fakaalofa ke he tau tagata kehe
[Fakatino he lau 5]
Ko e heigoa ka ako e tautolu he tala fakatai ke he tagata Samaria mahani totonu?
[Tau Fakatino he lau 6]
Nakai age he Atua ke he ha matakau e logonaaga ke mua hake