1, 2. a) Ijkuak tiauej kampa yakaj nonamiktia, ¿tlenon uelis totlajtoltiskej, niman tleka? b) ¿Tlenon tlajtoltilistin tikinnankiliskej ipan yejuin capítulo?

 ¿TIKUELITA tias kampa yakaj nonamiktia? Miyekej kema, pampa melak kualtsin iluitl nochiua. Akin nonamiktiaj melak kualtsin notlakentiaj niman ipan inxayak nesi ika melak yolpakij. Ipan yejon tonajli, kichiaj ika paktli manochiua nochi tlen yokinemilijkej kichiuaskej ika tlayekapan.

² Noneki tikmatiskej ika akin nonamiktiaj melak ouijtika tlen kixnamikij. Ika yejon, maski tiauej kampa nonamiktilo niman tiknekij kuajli makisatij, kemantika totlajtoltiaj: “¿Nemiskej ika pakilistli?” “¿Uejkauiskej san sekan nemiskej?”. Yejuin uelis panos tla akin nonamiktiaj kineltokaj tlen kijtouaj itlajtolyekanalisuan toTajtsin niman nochikauaj kintlakamatiskej (xpoua Proverbios 3:5, 6). Tla nokojtiliaj kichiuaskej yejuin, melak kinpaleuis niman noijki uelis nemiskej nochipa itech itlasojtlalis toTajtsin. Aman, matikitakan kenon kinnankilia Biblia yejuin tlajtoltilistin: ¿Tleka tiknemilis timonamiktis? ¿Tlenon mitspaleuis kuajli xtlapejpeni moixnamik? ¿Tlenon noneki tikchiuas kachtopa tla tikneki timonamiktis? ¿Tlenon kinpaleuis akin yononamiktijkej manemikan nochipa ika pakilistli?

3. ¿Tleka timonamiktis xkuajli ijkuak tikchiuas san pampa oksekimej kijtouaj?

³ Sekimej kinemiliaj ika noneki timonamiktis pampa san ijkuakon melak tiyolpakis niman ika xakaj uelis nemis ika iyojlo tla xkinextia ixnamik. ¡Melak nopopolouaj itech tlen kinemiliaj! San matitlanemilikan itech Jesús. Yejua xkeman ononamikti, hasta okijto ika tla xtimonamiktis se tlateochiualistli niman okinyolchikauj nochimej akin ueliskiaj san ijkon manokauakan (Mateo 19:11, 12). Pablo, itlatitlankauj Cristo, noijki okiteneuj kenon melak tepaleui tla se xnonamiktia (1 Corintios 7:32-35). San ika, Pablo nion Jesús xokijtokej tla ijkon noneki nochiuas; pampa Biblia kijtoua ika tla xtitekauilis manonamiktilo, yejon kisa itech “temachtiltin yejuan ualeuaj intech on xkuajkualtin espíritus” (1 Timoteo 4:1-3). Aman, akin xkinekij itlaj makintsakuili ijkuak kitekichiuiliaj Jehová, kuajli kichiuaj tla xnonamiktiaj. Kuakon, xkuajli tla timonamiktis san pampa oksekimej mitschiualtiaj xmonamikti.

4. ¿Tleka tla yotimonamikti uelis melak kuajli tikimiskaltis mokoneuan?

⁴ Kuakon, ¿tleka se uelis kinemilis nonamiktis? Pampa timonamiktis noijki se tetlayokolijli tlen toTajtsin akin tetlasojtla kitemaka, tlen uelis kichiuas mapakikan tlaltikpakchanejkej (xpoua Génesis 2:18). Xnemili, tla yotimonamikti uelis melak kuajli tikimiskaltis mokoneuan, pampa yejuamej noneki manemikan kampa tajtin makintlasojtlakan, makinyekanakan niman makinyektlalikan (Salmo 127:3; Efesios 6:1-4). San ika, xtiknemilis timonamiktis san pampa tikneki tikinpiyas mokoneuan.

5, 6. a) ¿Tleka Eclesiastés 4:9-12 kijtoua ika melak tepaleui tla yakaj iuan timouika? b) ¿Kenon uelis nochiuaskej kentla yeyi ikpatl akin yononamiktijkej?

⁵ Matikitakan tlajtoltin tlen uajlauej ipan Eclesiastés 4:9-12: “Omemej melak kuajli xijkon ken san se, pampa ueyi tlaxtlauijli kiseliaj ika intekiyo. Pampa tla se uetsi, okse uelis  kipaleuis akin iuan nemi. San ika ¿tlenon panos ijkuak akin uetsi xakaj kipiya akin kipaleuis manokuiteua? Noijki, tla omemej san sekan notekaj, kuakon totonixtoskej, san ika ¿kenon uelis se totonixtos ijkuak san iselti? Niman se uelis kitlanis akin iselti nemi, san ika, omemej uelis nopaleuiskej kixnamikiskej. Niman se mekatl tetsiltik ika yeyi ikpatl xuelis nimantsin xeliuis”.

⁶ Ipan yejuin tlaxeloltin pitentsitsintin, tlajtoua ika tepaleui tla yakaj iuan timouika. Niman iTlajtol toTajtsin kijtoua ika ijkuak yakaj nonamiktia, ixnamik yejua akin melak kuajli iuan nouika pampa uelis iuan nopaleuis, noyolseuis niman iuan notlajpiyas. San ika, tla se tlakatl iuan se siuatl kinekij melak kuajli nouikaskej, noneki okse akin iuan nouikaskej. Ijkon yes kentla se mekatl tlen tetsiliujtos ika yeyi ikpatl, ken kijtoua Eclesiastés, niman melak chikauis xijkon ken ijkuak san ome. ¿Katlejua yejuin ika yeyi “ikpatl” tlen uelis kinchikauas? Jehová. Ijkuak tlakatl niman siuatl nochikauaj kiyolpaktiskej toTajtsin, yejua nochiua ika yeyi ikpatl niman melak kinchikaua.

7, 8. a) ¿Tlenon kinnauatia Pablo telpokamej akin kileuiyaj iuan yakaj notekaskej niman ouijtika kimachiliaj kiteltiskej yejon? b) ¿Tlenon techmelajkaijlia Biblia itech akin nonamiktiaj?

⁷ Niman noijki san tla se yononamikti uelis kiselis itech ixnamik tlen itlalnakayo kileuiya. Kuakon, san tla se yononamikti uelis notekas niman noyolpaktis iuan ixnamik (Proverbios 5:18). Kuakon, tla se akin iselti maski yopanok ijkuak melak kiyoltilana yakaj iuan notekas, ok kimachilia ouijtika kiteltis tlen kileuiya niman hasta uelis kichiuas tlen xkuajli, Pablo kinnauatia yejuin: “Tla xueli nemoteltlaliaj, xmonamiktikan, pampa más kuajli nemonamiktiskej xken nenkipiaskej eleuilistli hasta kampa xok ueli” (1 Corintios 7:9; Santiago 1:15).

⁸ Niman, akin kinekij nonamiktiskej kipiya ika kimatstoskej tlen yemelak panoua ijkuak se nonamiktia. Pablo okijto  ika akin “nonamiktiaj tlajtlamach kimpajsoloua ipan in nemilistli” (1 Corintios 7:28). Pampa kixnamikiskej tlauejli tlen xkipiyaj akin xnonamiktiaj. Kuakon, tla yakaj kineki nonamiktis, ¿tlenon kipaleuis makipiya miyek tlateochiualistin niman maka makipiya miyek tlauejli? Tla kitlapejpenia ixnamik ika tlamachilistli yejon se tlen uelis kipaleuis.

9, 10. a) ¿Kenon oteasikamachilti Pablo ika xkuajli tla timonamiktis iuan se akin xtlaneltoka ken tejua? b) ¿Tlenon ipan nochiua akin xkitlakamati tlen kijtoua Biblia niman nonamiktia iuan se akin xtlaneltoka ken yejua?

⁹ Iespíritu santo toTajtsin okiyekan Pablo ijkuak okijkuilo tlen melak noneki ipan matlanemili akin kitejtemoua ixnamik. Yejua okijto: “Ma ka xmosentlali [‘ipan se yugo’, TNM] iuan yakaj yejuan xtlaneltoka” (2 Corintios 6:14). Yejua tlajtouaya itech yejuin neskayotl, tla omemej yolkamej se ueyi niman kojtik iuan se pitentsin kinsalouaj san sekan makitilanakan arado, nion se xkuajli nomachilia niman nokokouaj omemej. Noijki ijkon panoua ijkuak se nonamiktia iuan akin xtlaneltoka ken yejua. Yejuamej san nochipa xnasikamatij, pampa tlamantik noso sejneka tlen kinekij kichiuaskej: se kineki nemis itech itlasojtlalis toTajtsin niman okse nion xkajmana kichiuas yejuin. Xika inyojlo nemiskej omemej. Tikasikamatij tleka Pablo okimijli akin kichiuaj ken Cristo ika manonamiktikan san imiuan akin kitekichiuiliaj toTajtsin (1 Corintios 7:39).

¹⁰ San ika, sekimej pampa melak inselti nomachiliaj, kinemiliaj melak kuajli nemiskej “iuan yakaj yejuan xtlaneltoka”. Kemantika kitlapejpeniaj xkitlakamatiskej tlen kijtoua Biblia niman nonamiktiaj iuan akin xkitekichiuiliaj Jehová. San ika, sakin nochipa ixtlapouij. Kasikamatij ika yokitlapejpenijkej imixnamik akin xuelis iuan kichiuaskej tlen kinekij ipan innemilis, niman ontlamij nomachiliaj inselti xijkon  ken ijkuak xnonamiktiayaj. Tiyolpakij ika miyekej akin kichiuaj ken Cristo xkichiuaj yejuin, pampa kineltokaj tlen Jehová kijtoua niman kitlakamatij (xpoua Salmo 32:8). Xnonamiktiaj pampa tlamachiaj kinextiskej imixnamik tlen noijki makitekichiuili toTajtsin.

11. ¿Tlenon mitspaleuis xtlapejpeni moixnamik ika tlamachilistli? (Noijki xkita recuadro  “Tlen mitspaleuis kuajli tiktlapejpenis”.)

¹¹ Kema, xsan pampa kitekichiuilia Jehová tikijtos ika yejua uelis iuan timonamiktis. Noneki tikitas ika makipiya ikualneskayouan ken tejua, makineki kichiuas tekitl itech toTajtsin niman noijki ijkon makitlasojtla toTajtsin ken tejua. Grupo akin Tlayekana ipan nochi tlanechikoltin, yokitlali ipan amatlajkuiloltin miyek tlen uelis techpaleuis itech yejuin, kuakon melak kuajli tla timomachtia tlajtolpaleuilistin itech Biblia ika teoyotl niman xmokauili mamitsyekanakan (xpoua Salmo 119:105). a

12. ¿Kenon nonamiktilo ipan oksekimej países niman tlen neskayotl kinpaleuis akin ijkon kichiuaj?

¹² Ipan miyek países, tajtin akin kintejtemouiliaj ixnamik inkoneuan. Kinemiliaj ika pampa yejuamej tlamachilisejkej niman melak kimatstokej, uelis kuajli kintejtemouiliskej ixnamik inkoneuan. Akin kichiuaj ijkon miyekpa kuajli onkisaj, ijkon ken okichiujkej akin kinteneuaj ipan Biblia. Tla ipan yejuin tonajli sekimej tajtin kichiuaj yejuin melak kinpaleuis tlen Abrahán okichiuj. Ijkuak yejua okitlapejpenili isiuauj Isaac, xokitejtemouili akin kipiya tomin, nion akin melak ueyixtoya. Tlen kema okichiuj, okitlatkiti itekipanojkauj makitejtemo se siuatl tlen kitekichiuilia Jehová (Génesis 24:3, 67). b

13-15. a) ¿Kenon kipaleuiya Proverbios 24:27 tlakatl akin kitejtemoua isiuauj? b) ¿Tlenon noneki kichiuas kachtopa se siuatl akin kineki nonamiktis?

¹³ Tla tiknemilijtokej tonamiktiskej, kipiya ika totlajtoltiskej: “¿Yemelak uelis ininonamiktis?”. Xtikijtoskej ika kema san ipampa itech tlen tikmachiliaj, ika tiknekij yakaj tiktlasojtlaskej, tiknekij yakaj iuan totekaskej, toselti tinemij noso ika tiknekij tikinpiyaskej tokoneuan. Tlakatl niman siuatl noneki kachtopa kinemiliskej tlen kichiuaskej ijkuak yononamiktijkej.

¹⁴ Matitlanemilikan itech telpochtli akin kitejtemoua ixnamik. Noneki tlanemilis itech yejuin tlajtoltin: “Kiyauak xyektlali motekiyo, niman xtlamiti nochi ipan tepek; kuakon xchijchiua mokal” (Proverbios 24:27). ¿Tlenon techititia yejuin tlajtoltin? Yeuejkaui, akin kinekiya kichijchiuas ikal, kijtosneki, nonamiktis, nonekiya notlajtoltis: “¿Uelis niktlajpiyas niman niktlakualtis se siuatl niman kokonej tlen uelis tikinpiyaskej?”. Kachtopa nonekiya tekitis ipan itlaluan niman sakin nonamiktis. Niman noijki noneki ijkon kichiuaskej tlakamej ipan yejuin tonajli. Tla kinekij nonamiktiskej, kipiyaj ika kichiuaskej tlen kinpaleuis makichiuakan itekiyo se teueuentsin. Tlakatl noneki tekitis tla xtlaj kitsakuilia. ToTajtsin iTlajtol kijtoua ika tlakatl akin xkinmaka ichanejkauan tlen kinpoloua, tla xnajmana itech tlen kimachiliaj niman xkinchikauilia intlaneltokil melak xkuajli tlen kichiujtika hasta xijkon ken akin xkipiya itlaneltokil (xpoua 1 Timoteo 5:8).

¹⁵ Siuatl noijki kipiya ika kichiuas tlen kipaleuis ijkuak nonamiktis. Ipan Biblia kiteneua seki kualneskayomej niman tlen uelis kichiuas niman ijkon kipaleuis iueuentsin niman kitlajpiyas ichan (Proverbios 31:10-31). Tlakatl niman siuatl akin san isiujkan nonamiktiaj kiteititiaj ika nexikolejkej. ¿Tleka? Pampa nion xkinemiliaj kenon uelis kipaleuiskej  imixnamik. Aman, akin kinekij nonamiktiskej melak noneki kitaskej kenon kitlakamatiskej tlajtolyekanalistin. Matikitakan tlenon kijtosneki yejuin.

16, 17. Akin kinemilijtokej nonamiktiskej, ¿itech katlejua tlajtolyekanalistin noneki matlanemilikan?

¹⁶ Kachtopa, tlakatl niman siuatl noneki tlanemiliskej itech tlen toTajtsin kichia ijkuak nonamiktiskej. Tlakatl noneki kuajli kimatstos katlejua itekiyo ken tlayekanketl itech ichanejkauan. Xuelis san chikauak tlanauatis, kipiya ika kichiuas ijkon ken Jesús (Efesios 5:23). Noijki ijkon, siuatl noneki kasikamatis kenon noneki kichiuas itekiyo. Ika yejon, kuajli tla notlajtoltia: “¿Niknekis niktlakamatis noueuentsin akin nechyekanas?” (1 Corintios 11:3). Ichpochtli akin xnonamiktia kitlakamati itlanauatil Jehová niman Cristo (Gálatas 6:2). Tla nonamiktia kipiya ika kitlakamatis okse tlanauatijli: itlanauatil iueuentsin. Oksejpa kipiya ika notlajtoltis: “¿Niuelis niktlakamatis se tlakatl akin tlajtlakole niman nikpaleuis itech nochi?”. Tla xkuelita kichiuas yejuin, kanaj melak kuajli maka makinemili nonamiktis.

¹⁷ Noijki, akin nonamiktis kipiya ika kimakas tlen kinamiki ixnamik, maski tlamantik noso sejneka tlen yejua kineki (xpoua Filipenses 2:4). Pablo okijkuilo: “On tlakatl noneki kitlajsojtlas isiuau sa no ken yejua notlajsojtla, niman on siuatl no noneki [melak] kitlakaitas iueuentsin”. Ken tikitaj, toTajtsin okasikamachilti Pablo makijkuilo ika teueuentsin kuelita makitlakaitakan niman siuatl makitlasojtlakan (Efesios 5:21-33).

18. ¿Tleka melak noneki uelis timoteltis ijkuak yakaj peua tikixmatij?

¹⁸ Kuakon, ijkuak se kixmatis yakaj, noneki maka makita ken san tlen ika noyolpaktis. Akin peuaj noixmatij noneki makitakan kenon nouikaskej niman makitakan tla kuajli yes nonamiktiskej. Noijki, noneki kuajli makiteltikan itech tlen kineki innakayo. ¿Tleka? Pampa peuas kimachiliskej tlen nochimej kimachiliaj, ika yejuin kinnekiltis kichiuaskej tlen san nochiua ijkuak yakaj yononamikti. San ika, tla  yemelak notlasojtlaj, xtlaj kichiuaskej tlen makijtlako itech ken nouikaj iuan toTajtsin (1 Tesalonicenses 4:6). Ijkon, akin peuaj noixmatij noneki kuajli manoteltikan, yejuin kualneskayotl kinpaleuis tla nonamiktiaj noso ka.

19, 20. Xkijto ika se neskayotl kenon noneki makitakan akin kichiuaj ken Cristo ijkuak yakaj nonamiktia niman kenon kitaj oksekimej.

¹⁹ Tla akin yononamiktijkej kinekij uejkauiskej, kipiyaj ika kasikamatiskej tlenon yemelak yokichiujkej niman xkauilmatiskej. Ipan amoxtin niman películas nesi ijkuak yakaj nonamiktia ompa ontlami niman nemij ika paktli. San ika, yejuin xmelauak ijkon panoua, pampa kemach peua. San kemach peujtokej tlen Jehová okitlali nochipa mauejkaui (Génesis 2:24). Teyolkoko ika tlaltikpakchanejkej tlamantik noso sejneka kitaj yejuin. Ipan miyek países, timonamiktis kitaj san ken tiksalos ome mekatl, san sekan nemiskej tla nochi kuajli onkisa, niman tla ka, oksejpa uelis notojtomas yejon mekatl.

²⁰ Ijkon, miyekej kinemiliaj ika uelis timonamiktis niman xtiuejkauis iuan tinemis. Ika yejon, ika paktli kichiuaj, pampa kuajli kimatstokej ika uelis noxeloskej tla xkuelitaj noso peuaj kipiyaj tlauejli. San ika, matikilnamikikan ika Biblia kineskayotia ijkuak yakaj nonamiktia kentla se mekatl. Seki mekatl noixmati ika pampa melak tlaxikoua. Onka mekatl tlen notekitiltiaj ipan barcos kixikoua ijkuak ajakakiyaui niman xkotoni. Noijki ijkon ijkuak nonamiktilo. Jehová okitlali mauejkaui. Matikilnamikikan tlen Jesús okijto: “Se tlakatl xuelis kixelos on tlen Dios okisentlalij” (Mateo 19:6). Niman ijkon noneki matitlanemilikan akin tikchiuaj ken Cristo. Aman, tla xsan tikauilmatiskej, ¿noneki matikitakan ken tlamamajli tlen melak yetik? Ka, xnoneki ijkon matitlanemilikan.

21. ¿Tlenon noneki nomachtiskej akin yononamiktijkej niman tlenon neskayotl kipiyaj?

²¹ Akin nonamiktiaj uelis kiseliskej tlemach tlen kuajli. Yejuin  panos, tla tikita moixnamik ken noneki, tikita ikualneskayouan niman kenon nokojtilia itech tlen kichiua, niman xsan tikita itech tlen xkuajli kichiua. San ika ¿kijtosneki yejon xtiknekis tikitas tlen melauak panoua? Ka. Maski Jehová kita nochi tlen panoua, nochipa tikchiaj san makita nochi tlen kuajli tikchiuaj. Salmista okitlajtolti: “Tla san tikitstoskia ijkuak yakaj nopopoloua, Jah, ¿akinon kuakon, Jehová, ueliskia ijkatos?” (Salmo 130:3). Kuakon, akin yononamiktijkej noneki nasikamatiskej niman mauelikan manotlapopoluikan (xpoua Colosenses 3:13).

22, 23. ¿Kenon Abrahán iuan Sara kinmakaj se kuajli neskayotl akin yononamiktijkej?

 ²² Ken panotiuj xiuitl, uelis noskaltis inpakilis akin yononamiktijkej. Matikitakan ineskayo Abrahán niman Sara, akin okipixkej tlauejli ijkuak youeuentsintiakaj. Sara, akin kipiaya kanaj 60 xiuitl, ouijtika okitak kikauas ichan tlen onkatka ipan ueyikalpan Ur, niman aman nochipa san nokajkaltijtinemis. San ika, okitlakamat itlanauatijkayo iueuentsin niman nochipa okipaleui niman ijkon nochi kuajli makisati itech tlen kitlapejpeniaya kichiuas. Nochipa okipaleui niman xkeman okikauj. Niman xsan kichiuaya pampa oksekimej kitayaj, pampa hasta “ipan iyojlo” kijliaya noteko (Génesis 18:12; 1 Pedro 3:6). Yejua kitlakaitaya iueuentsin ika nochi iyojlo.

²³ Ken miyekpa panoua, Abrahán xnochipa ijkon otlanemili ken isiuauj. Se tonajli, Sara okitlajtlanili Abrahán tlen yejua “melak xokuelitak”. San ika, pampa Jehová okijli, onoyolyemani niman okikak isiuauj, niman yejuin melak okinpaleui nochi ichanejkauan (Génesis 21:9-13). Ipan yejuin tonajli, akin kemach yononamiktijkej noso youejkaujkej, uelis nomachtiskej miyek tlemach itech yejuin omemej itekipanojkauan toTajtsin.

24. ¿Kenon kiueyichiuaj toTajtsin Jehová akin yononamiktijkej, niman tleka?

²⁴ Ipan tlanechikojli nemij melak miyekej akin yononamiktijkej. Teueuentsin kimachilia ika melak kitlakaitaj, tesiuauj kitlasojtlaj niman kitlasojkaitaj, niman kachtopa kichiuaj tlen Jehová kineki. Kema, uelis tipakis iuan akin yotimonamikti. Ken yotikitakej, akin kineki ijkon mapano noneki kuajli kitlapejpenis ixnamik, noyektlalis, nochikauas maonia yolseuilistli niman maonia tlasojtlalistli ipan ichan. Tla ijkon panoua xsan kiueyichiuas Jehová noijki kipaleuis nochipa manemi itech itlasojtlalis toTajtsin.