1. Likoki tɛ e ti tɛnɛngɔ tɛnɛ alo ka tɛ na?

 LIKOKI mɛ e na ni ti tɛnɛngɔ tɛnɛ adu nzɔ̃ ye mɛ alo ka tɛ Yehova Nzapa tɛ e mɛ wa songo. Bo na ngoi mɛndó ali Adamu zo ti uzu ko, lo ndó na likoki ti singɔ na lɛ tɛnɛ ti nɛngɔ ya, lo tɛnɛ tɛnɛ na To lo ti ndozu. Lo lengbi ngandó ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na se mɛ bɛ lo ye na singɔ na lɛ tɛnɛ mɛndɛ̃ ti fãnani. Adamu salela ngandó likoki niko ti hɛ̃ngɔ asa zu ila nga ma se mɛndó Yehova yɔ ka ti lo ya, lo li ni. (Eb. 2:19) Da bɛ mɔ na dengɔ bɛ mɛndó lo ma na ngoi mɛndó lo tɛnɛ tɛnɛ ti fãni ti uzu na zo mɛndɛ̃​—nzɔ̃ ya lo Eva!​—Eb. 2:22, 23.

2. Se ti siɔni mɛndó azi asalela na likoki tɛ la ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ngoi ti gã nɛ, wa ndɛ na ngoi tɛ e mɛ?

² Ta aningandó ma, aangelo na azi agbɛ̃ndó nzɔ̃ ye mɛ Yehova hɛ̃ la. Satana Zabulu pandó nvɛ̃nɛ hɛ̃ Eva, wa nvɛ̃nɛ ni atondó azi ya, ala ti awa siɔ kpale, nga azi ti zangangɔ lengbingɔ. (Eb. 3:1-4) Adamu salelandó likoki tɛ lo ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ndenge ti siɔni na ngoi mɛndó lo hɛ̃ Eva ná Yehova fotɛ na lo ti siɔ kpale tɛ lo nvɛ̃ni. (Eb. 3:12) Kaina pandó nvɛ̃nɛ hɛ̃ Yehova na pɛ hongɔ nyita lo Abɛlɛ. (Eb. 4:9) Na gesi, Lamɛkɛ tara Kaina asundó tɛnɛ kɔi mɛ ndo fa se mɛndó azi ndo li na aye ti mɔbulu na ngoi tɛ lo. (Eb. 4:23, 24) Wa ndɛ na ngoi tɛ e mɛ? Ta ambɛge agbia mɛndɛ̃ ti politikɛ ndo du na kamɛnɛ ti tɛnɛngɔ siɔ tɛnɛ ka gbɛlɛ azi ma. Adu pɛnɔ nvɛ̃ni ti nɛngɔ ya, zo luangɔ afilmɛ mɛ azanga atɛnɛ ti siɔni kaya ni. Abɛse ka kalasi bere ka kwa ko, azi gba ndo tɛnɛ bo siɔ tɛnɛ. Na vundu zu, aye niko zu ndo fa se mɛ seliye tɛ azi agbɛ̃ na ni ndɛ so ya gigi olo.

3. Kpale ti siɔni mɛ ayɔ ya, e du na kpengba lɛ ya, ta e li ma nɛ, wa aye mɛ ndɛ e na mandangɔ so ya tɛnɛ mɛ nɛ?

³ Se ta e du na kpengba lɛ ma ko, e na kpãngɔ ma e na ndo asiɔ tɛnɛ ngoi zu, wa e nvɛ̃ni nga na bandangɔ tɛnɛngɔ ni. Na lo mɛ ya, e du awakristo ko, e ye hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ, na lo  ni la, e ndo li zu ya, ta e tɛnɛ siɔ tɛnɛ ma. E ye salelangɔ likoki ti tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ Yehova hɛ̃ e na se ti nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ Nzapa tɛ e gonda. Na ya tɛnɛ mɛ ndɛ e na mandangɔ, e na bangɔ se mɛ elengbi ti lingɔ na ni, ti (1) na ngoi mɛ e ka kwa ti fangɔ tɛnɛ, ti (2) ngoi mɛ e ka bombi, wa ti (3) na ya tɛnɛ tɛ e ti bi kɔi na kɔi. Kanda, zia e ba uzu nda mɛ Yehova ndo kpã lɛ lo na ndo atɛnɛ mɛ e ndo tɛnɛ.

4. Na bangɔ Malaki 3:16, ye mɛ ndo fa ya, Yehova ndo kpã lɛ lo na ndo tɛnɛ tɛ e nɛ?

⁴ Di Malaki 3:16. Mɔ lengbi ti bingangɔ li mɔ na nda mɛndó Yehova su kaya “buku ti dangɔ bɛ” ili azi mɛndó ndo tɛnɛ tɛnɛ mɛ ndo fa ya, ala ndo kpɛ lo, ala ndo gbɔ̃ nga li la na ndo ili lo? Tɛnɛ mɛ e ndo tɛnɛ ndo fa ye mɛ kaya bɛ e. Yezo tɛnɛndó ya: “Tɛnɛ mɛ asĩ ka ya bɛ [zo] la nyɔ [lo] ndosi na ni yango.” (Mat. 12:34) Atɛnɛ mɛ e ndo pɔna tɛnɛngɔ ko, ando fa se mɛ e ndo ye na Yehova. Wa Yehova kokapa ya, azi ko la ndo ye ni ko, ala na luangɔ dungɔ lɛ ngɛ̃́ ti kaka kaya gigi ti fãnani.

5. (a) Mangbi mɛ ka popo ti sambela tɛ e ná atɛnɛ mɛ e ndo tɛnɛ nɛ? (b) Nga ma se ko la e hũ na ni kaya limɔ ti pajɛ 5, aye mɛ ayɔ ya, e kpɛ ni ti nɛngɔ ya, tɛnɛ tɛ e ahɛ̃ Yehova dengɔ bɛ nɛ?

⁵ Se mɛ e ndo tɛnɛ na tɛnɛ alengbi ti fangɔ bere Yehova na yengɔ sambela tɛ e bere ta lo na yengɔ ni ma. (Zk. 1:26) Ambɛge azi mɛ ta ala ndo ye tɛrɛ Nzapa ma ko, ala ndo tɛnɛ tɛnɛ na ngɔnzɔ, ala ndo tɛnɛ kakulu tɛnɛ, ala ndo tɛnɛ nga tɛnɛ na yakɛ. (2 Tim. 3:1-5) Ta elengbi ti dungɔ mabere ala ma. E na gwɛ̃ ti hɛ̃ngɔ Yehova dengɔ bɛ na ya tɛnɛ tɛ e. Kanda Yehova na dungɔ na dengɔ bɛ na lo tɛ e se du ya, e ndo tɛnɛ tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni kaya bombi tɛ awakristo bere kaya kwa ti fangɔ tɛnɛ, wa e ndo tɛnɛ tɛnɛ mɛ azanga songo hɛ̃ azi ti ndasewa tɛ e na ngoi mɛ ta azi mɛndɛ̃ alengbi ti hũngɔ e bere mangɔ e ma?​—1 Pet. 3:7.

6. Na lo mɛ ya, Kimberly ndo tɛnɛndó tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni ko, nzɔ̃ kpale mɛndó asi nɛ?

⁶ Na ngoi mɛ e ndo salela likoki mɛ e na ni ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni ko, e ndo hɛ̃ Yehova gonda, wa e na fangɔ na azi mɛndɛ̃ ya, e du wa kwa tɛ lo. Wa e nga na zangɔ azi mɛ so  gunda e ya, ala hũ yangondo ɔngbi mɛ na “popo tɛ zo mɛ ndo li kwa hɛ̃ Nzapa ná zo mɛ ta ndo li kwa hɛ̃ lo ma.” (Mal. 3:18) E ba se mɛndó kpale niko ati na seni ka tɛ nyita wali kɔi mɛ ili lo la, Kimberly. * Ayɔndó ka ti lo ya, lo li devuare ndoni kɔi ná fɔ̃ lo kɔi ti kalasi. Na pɛ lingɔ devuare ni ndoni kɔi ko, fɔ̃ lo niko ahũndó ya, Kimberly ɔngbi na awa kalasi mɛndɛ̃. Ta lo ndo tɛnɛndó tɛnɛ ti siɔni na lo tɛ afɔ̃ lo mɛndɛ̃ ma, lo ndo tɛnɛndó tɛnɛ na ndenge ti songo, wa ta lo ndo tɛnɛ ngandó kakulu tɛnɛ ma. Ni kamwisandó fɔ̃ Kimberly ti kalasi, wa na gesi lo ye ngandó mandangɔ Ngbangɔ ndoni kɔi na Kimberly. E ndo hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ na ngoi mɛ e ndo tɛnɛ tɛnɛ na ndenge mɛ alengbi ti tongɔ azi ya, ala li ya sambela ti mbilimbili!

7. Ye mɛ ayɔ ya, mɔ li na likoki ti tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ Nzapa hɛ̃ mɔ nɛ?

⁷ E zu e na gwɛ̃ ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na se mɛ ahɛ̃ Yehova gonda, wa ali nga ya, e dɔ dã na ayata e. Na lo ni la, zia e ba na olo se mɛ elengbi ti ngbãngɔ lá kwɛ dungɔ ‘se lɛlo ti nzɔ̃ni na omɛ aba tɛnɛngɔ tɛnɛ.’

8. Se lɛlo mɛ Yezo zia hɛ̃ e na omɛ aba se ti tɛnɛngɔ tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni na ngoi mɛndó lo ge lɛ sese nɛ?

⁸ Tɛnɛ tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni nga na tɔndɔngɔ na ngoi mɛ ahɛ̃ mɔ ngɔnzɔ. Na ngoi mɛndó Yezo ge lɛ sese ko, azi ndo tɛnɛndó ya, lo wa nyɔngɔ samba, lo wa zugbu, lo wa kwa tɛ Zabulu, ta lo ndo tɔndɔ bi ti Sabata ma, ta lo ndo tɔndɔ nga Nzapa ma. (Mat. 11:19; 26:65; Lk. 11:15; Yn. 9:16) Kanda, ta Yezo dirindó na tɛnɛ hɛ̃ la bɛ fãni kɔi na ndo ngɔnzɔ ma. Mabere Yezo, ngoi mɛ azi atɛnɛ tɛnɛ ti siɔni hɛ̃ e ko, ta e diri na siɔ tɛnɛ hɛ̃ la ma. (1 Pet. 2:21-23) Kanda ta ando du ngoi zu woni ti nɛngɔ ya, e gbe bɛ e wa e diri na nzɔ̃ tɛnɛ na ngoi mɛ azi mɛndɛ̃ atɛnɛ tɛnɛ ti siɔni hɛ̃ e ma. (Zk. 3:2) Ye mɛ alengbi ti zangɔ e nɛ?

9. Se zo tɛnɛ tɛnɛ hɛ̃ e na ngɔnzɔ kaya kwa ti fangɔ tɛnɛ, ye mɛ lengbi ti zangɔ e ya, e gbe bɛ e nɛ?

⁹ Se ambɛge azi atɛnɛ tɛnɛ ti siɔni hɛ̃ mɔ na ngoi mɛ mɔ ka kwa ti fangɔ tɛnɛ ko, li kpengbani ya, mɔ hĩnga ye mɛ hɛ̃ lo ngɔnzɔ. Nyita kɔli kɔi mɛ ili lo la Sam atɛnɛ ya, “Mbi ndo li kpengbani mbi kpã lɛ mbi na ndo gwɛ̃ mɛ zo na ni ti mandangɔ mbilimbili na ndo Nzapa, wa ta bɛ mbi ndo li na ni ma ya, ngoi mɛndɛ̃ lo lengbi ti gbinyangbingɔ.” Ngoi mɛndɛ̃ zo lengbi ti mangɔ ngɔnzɔ na lo mɛ ya, ta e gwe ka tɛ lo na ngoi mɛ nzɔ̃ni ma. Se e tengbi na zo mɛ ama ngɔnzɔ na lo tɛ e ko, elengbi ti lingɔ ye nga ma se mɛndó nyita wali Lucia ali na ni. Elengbi ti lingɔ sambela mɛ ndunu ni hɛ̃ Yehova ya, lo za e, e du so kpɔ, wa ta e tɛnɛ siɔni tɛnɛ bere e li ye mɛ lo hũ ya, e zanga tɔndɔngɔ na mbage tɛ lo ma.

10. Na bangɔ 1 Timɔte 4:13, mɔkanɔ mɛ elengbi ti dungɔ na ni nɛ?

¹⁰ Li ya mɔ ti zo mɛ ahĩnga hangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni.  Timɔte ndó wakristo mɛ ahĩnga kwa ti fangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni, kanda ayɔ ndó ya, lo li kpengbani lo ti zo mɛ ahĩnga hangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni. (Di 1 Timɔte 4:13.) Ngasia la, elengbi ti tingɔ anzɔ̃ awa hangɔ tɛnɛ na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ nɛ? Ayɔ ya, e ndo lɛkɛ tɛrɛ e nzɔ̃ni uzu ti e gwengɔ. Ye ti nzɔ̃ni du ya, e na ambeti ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛ alengbi ti zangɔ e ya, e ti awa hangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni. Mɔ na luangɔ atɛnɛ ti nzɔ̃ni kaya nyi buku Bongisá ndenge na yo ya kotánga mpe ya koteya, nga kaya Mokanda ya likita Bomoi mpe mosala ya bakristo na bɛli tɛnɛ mɛ atɛnɛ ya, “Omipesa na mosala ya kosakola.” Mɔ ndo salela ambeti niko? Se mɔ lɛkɛ tɛrɛ mɔ nzɔ̃ni ko, ta mɔ na dungɔ na mbɛtɔ gba ma, wa mɔ nga na tɛnɛngɔ tɛnɛ na ndenge ti nzɔ̃ni.

11. Ngasia la, awakristo mɛndɛ̃ ati awa hangɔ tɛnɛ ti nzɔ̃ni nɛ?

¹¹ Elengbi nga ti tingɔ azi mɛ ahĩnga hangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni na bangɔ se mɛ ayata mɛndɛ̃ ti ya bombi ndo li na ni. Nyita Sam mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo uzu ko, lo ndo ba na seni nvɛ̃ni ayata mɛ ahĩnga hangɔ tɛnɛ nzɔ̃ni. Lo ndo ba se mɛ ala ndo li na ni, wa lo ndo li nga kpengbani ti landa se lɛlo tɛ la. Nyita wali kɔi mɛ ili lo la, Talia ndo kpã lɛlo na ndo tɛnɛ mɛ azi mɛ ndo li diskur nzɔ̃ni ndo kambisa kaya diskur tɛ azi zu. Na lingɔ ngaso, lo mandandó se ti kambisangɔ na seni akpale mɛ azi ndo hũnda ndo na lo ni kaya kwa ti fangɔ tɛnɛ.

12. Ye mɛ ayata mɛndɛ̃ ndo hũ ya, adu pɛnɔ lingɔ ni nɛ?

¹² E zu elengbi ti lingɔ ya, bombi tɛ e aɔ nzɔ̃ni na yengɔ bia ndoni kɔi na ayata mɛndɛ̃ ti ya bombi, nga na hɛ̃ngɔ gbinya mɛ e lɛkɛ ni nzɔ̃ni. (Nz. 22:22) Kanda ando du pɛnɔ ka tɛ azi mɛndɛ̃ ti nɛngɔ ya, ala ye bia bere ala hɛ̃ gbinya ka gbɛlɛ azi gba. Ni du nga ngaso na lo tɛ mɔ? Se du ngaso ko, na dungɔ nzɔ̃ni ya, mɔ hĩnga ye mɛndó aza ayata mɛndɛ̃ ya, ala nwɔ mbɛtɔ tɛ la.

13. Aye mɛ alengbi ti zangɔ mɔ ya, mɔ ye bia na bɛ mɔ zu ka bombi nɛ?

¹³ Ye bia na bɛ mɔ zu. Ye ti uzu mɛ ndo to e ya, e ye bia na ngoi ti bombi tɛ e, adu na lo ti hɛ̃ngɔ Yehova gonda. Nyita wali kɔi mɛ ili lo la Sara ndo hũ ya, ta ni ndo ye bia nzɔ̃ni ma. Kanda, lo na gwɛ̃ ti hɛ̃ngɔ Yehova gonda na yengɔ bia ndoni kɔi na ayata kɔli ná ayata wali. Ni la, ngoi mɛ lo ndo lɛkɛ bombi kaya da ko, lo ndo manda nga abia mɛ ala na yengɔ ka bombi nga ma se mɛ lo ndo lɛkɛ na atɛnɛ mɛndɛ̃ mɛ ala na mandangɔ. Na ngoi mɛ lo ndo manda bia ko, lo ndo li kpengbani ti hĩngangɔ mangbi mɛ ka popo ti tɛnɛ mɛ kaya bia ni ná aye mɛ ala na mandangɔ ka bombi. Lo tɛnɛ ya “ni ndo za mbi ya, mbi kpã lɛ mbi gba na ndo tɛnɛ mɛ kaya bia ni, kanda ta na ndo se mɛ mbi ndo ye na bia ni ma.”

14. Se du ya, mɔ ndo du zo ti mbɛtɔ, ye mɛ na zangɔ mɔ ya, mɔ hɛ̃ gbinya ka bombi nɛ?

 ¹⁴ Ndo hɛ̃ gbinya ngoi zu. Ti biani, hɛ̃ngɔ gbinya ka bombi ndo du pɛnɔ na lo tɛ azi mɛndɛ̃. Talia mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo uzu atɛnɛ ya, “Mbi ndo ma mbɛtɔ kpengbani na tɛnɛngɔ tɛnɛ ka gbɛlɛ azi mɛndɛ̃. Ni la, hɛ̃ngɔ gbinya ka bombi adu nvɛ̃ni pɛnɔ na lo tɛ mbi.” Kanda ta Talia ziandó hɛ̃ngɔ gbinya ka bombi ma. Ngoi mɛ lo ndo lɛkɛ bombi ko, ta bɛ lo ndo li na ni ma ya, se ahũnda ndo ka bombi ko, ayɔ ya, zo ti uzu mɛ na hɛ̃ngɔ gbinya, ahɛ̃ gbinya mɛ ndunu ni, wa amangbi nga na hũnda ni. Lo tɛnɛ ya: “Afa ya, se gbinya tɛ mbi adu ndunu ni nga woni, wa amangbi na hũnda mɛ ahũnda ko, adu nzɔ̃ni, na lo mɛ ya, gbinya mɛ ayata na gwɛ̃ ti mangɔ ni la.”

15. Se du ya e ndo ma mbɛtɔ ti hɛ̃ngɔ gbinya ka bombi ko, ye mɛ ta bɛ e lengbi ti lingɔ na ni ma nɛ?

¹⁵ Abɛse awakristo mɛ ta ala ndo ma mbɛtɔ nvɛ̃ni ma ko, ngoi mɛndɛ̃ alengbi nga ti dungɔ pɛnɔ ka tɛ la ya, ala hɛ̃ gbinya ka bombi. Na lo nɛ? Nyita wali kɔi mɛ ili lo la Juliette kambisa ya, “Ngoi mɛndɛ̃ mbi ndo gbɔ̃ bɛ mbi na hɛ̃ngɔ gbinya na lo mɛ ya, mbi ndo hũ ya, gbinya tɛ mbi woni, ta ni nga na tina ma.” Ta bɛ mɔ ali na ni ma ya, gwɛ̃ tɛ Yehova adu ya, e hɛ̃ gbinya ti nzɔ̃ni mɛ elengbi ti hɛ̃ngɔ. * Lo ndo du nvɛ̃ni na dengɔ bɛ na ngoi mɛ lo ndo hũ e ndo li zu mɛ elengbi ti lingɔ ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ gbinya ka bombi, abɛse du ya ngoi mɛndɛ̃ e ndo du na mbɛtɔ.

16. Atɛnɛ mɛ ngasia la, elengbi ti kɛ̃ngɔ ni nɛ?

¹⁶ Kɛ̃ se ti tɛnɛngɔ asiɔ tɛnɛ zu. (Ef. 4:31) Nga ma se mɛ e lo ti mandangɔ na ni, ta wakristo lengbi ti tɛnɛngɔ siɔ tɛnɛ ma. Kanda ni nga na ndenge mɛndɛ̃ ti tɛnɛngɔ tɛnɛ mɛ elengbi ti kɛ̃ngɔ ni. Na ndakisa elengbi ti dungɔ na kpengba lɛ ya, ta e tɛnɛ tɛnɛ ti siɔni na ili azi mɛndɛ̃ na ngoi mɛ e ndo tɛnɛ tɛnɛ ti mimɛsɛnɔ, ale tɛ la, bere ti kɔdɔrɔ tɛ la ma. Ni la, ta elengbi ti tongɔ sasa ti siɔni tɛrɛ azi mɛndɛ̃ ma. Nyita kɔli kɔi tɛnɛ ya: “Ndó uzu ko, mbi ndo tondó sasa ti siɔni, kanda ta mbi ndo kpãndó lɛ mbi na ndo se mɛ azi mɛndɛ̃ ndo mandó na tɛrɛ la ma. Ya mbi zandó mbi na pɛ abulu gba, na ngoi mɛ ta mbi ndo tɛnɛ tɛnɛ ti nzɔ̃ni hɛ̃ lo bere hɛ̃ azi mɛndɛ̃ ma ko, lo ndo fandó mbi na yungɔ ndo tɛ mbi.”

17. Na bangɔ Efɛzɛ 4:29, ngasia la, elengbi ti sangɔ ngunu bɛ azi mɛndɛ̃ nɛ?

¹⁷ Tɛnɛ tɛnɛ na se mɛ alengbi ti sangɔ ngunu bɛ azi mɛndɛ̃. Na se lɛ tɛnɛngɔ ili la siɔni bere kpãngɔ bo lɛ mɔ na ndo siɔ kpale tɛ la ko, li kpengbani ya, mɔ hɛ̃ la sia kɔli. (Di Efɛzɛ 4:29.) Aya Izraɛlɛ ndó na aye gba mɛ alengbi ti tongɔ la ya, ala hɛ̃ sia kɔli na ndo ye mɛndó ando li tɛrɛ la, kanda ala ndo demandó tɛrɛ la  ngoi zu. Se e ndo dema tɛrɛ e ngoi zu ko, alengbi nga ti lingɔ ya, azi mɛndɛ̃ li nga ngaso. Da bɛ mɔ na kpale mɛndó asi na lo ti rapport ti nvɛ̃nɛ mɛndó abanɔngi sui kɔi ahɛ̃, alindó ya, “aya Izraɛlɛ zu abanda tɛnɛngɔ siɔni na lo tɛ Moizɛ.” (Mit. 13:31–14:4) Kanda hɛ̃ngɔ azi mɛndɛ̃ sia kɔli alengbi ti lingɔ ya, ala ti na dengɔ bɛ. Elengbi ti yengɔ na bɛ e kɔi ya, sia wali mɛndó akwa nyingambi tɛ Yefeta ti wali ndo hɛ̃ lo, asandó ngunu bɛ lo ya, lo ngbã bo lá kwɛ lingɔ kwa hɛ̃ Yehova ka tabɛrnaklɛ. (Bas. 11:40) Nyita wali Sara mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo uzu atɛnɛ ya, “Ngoi mɛ e ndo hɛ̃ azi mɛndɛ̃ sia kɔli ko, e ndo li ya, ala hũ ya, Yehova ndo ye la, wa ayata ti ya bombi ndo ye nga ala.” Ni la, ndo li kpengbani ya, mɔ hɛ̃ ngoi zu ayata kɔli ná ayata wali sia kɔli.

18. Na bangɔ Nzembo 15:1, 2, nda mɛ ta ayɔ ya, e pa nvɛ̃nɛ ma nɛ, wa ni ndo yɔ nga nɛ?

¹⁸ Tɛnɛ mbilimbili. Ti nɛngɔ ya, e hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ ko, ta elengbi ti pangɔ nvɛ̃nɛ ma. Bɛ lo sĩ na akpale zu mɛ aba pangɔ nvɛ̃nɛ. (Mas. 6:16, 17) Kanda ndɛ lo mɛ ko, azi gba ndo hũ ya, ta lengɔ nvɛ̃nɛ adu siɔni ma, e kɛ̃ lengɔ nvɛ̃nɛ na lo mɛ ya, Yehova tɛnɛ ya, lengɔ nvɛ̃nɛ du siɔni. (Di Nzembo 15:1, 2.) Na lo ni la, ta e ndo tɛnɛ nvɛ̃nɛ ma, wa ta e li nga ya, azi hũ ya, e ndo tɛnɛ bɛta tɛnɛ kanda e ndo pa nvɛ̃nɛ ma.

19. Atɛnɛ mɛndɛ̃ ti siɔni mɛ ayɔ ya, e kɛ̃ ni nɛ?

¹⁹ E kɛ̃ kpɔtɔngɔ ili azi. (Mas. 25:23; 2 Tɛs. 3:11) Juliette mɛ fale e tɛnɛ tɛnɛ tɛ lo uzu akambisa se mɛ lo ndo ma na tɛrɛ lo na ngoi mɛ zo kɔi tɛnɛ tɛnɛ ti siɔni na ili azi mɛndɛ̃. Lo tɛnɛ ya: “Na ngoi mɛ mbi ndo ma zo kɔi ndo tɛnɛ siɔ tɛnɛ na lo tɛ azi mɛndɛ̃ ko, ni ndo hɛ̃ mbi nzɛ̃ngɔ, wa ni ndo li nga ya, ta mbi di kpã bɛ mbi ndo zo ti ngaso ma. Ye mɛ fa ya, ta lo nga na tɛnɛngɔ siɔni na lo tɛ mbi hɛ̃ azi mɛndɛ̃ na ngoi mɛ ta mbi na dungɔ da ma nɛ?” Se mɔ hũ ya, tɛnɛ mɛ ĩ ndo tɛnɛ ati ti kpɔtɔngɔ azi mɛndɛ̃ ko, tɛnɛ tɛnɛ mɛndɛ̃ ti nɛngɔ ya, mɔ lonzi na ni.​—Kɔl. 4:6.

20. Ekateli mɛ mɔ mu na ndo atɛnɛ tɛ mɔ nɛ?

²⁰ Ndɛ lo mɛ ko, azi gba ndo tɛnɛ siɔ tɛnɛ, ayɔ ya, e li kpengbani ti nɛngɔ ya, tɛnɛ tɛ e ahɛ̃ Yehova dengɔ bɛ. Hĩnga ya, likoki tɛ e ti tɛnɛngɔ tɛnɛ a lo ka tɛ Yehova, wa lo ye nga ya, e salela likoki ni na ndenge ti nzɔ̃ni. Lo na sulungɔ e se du ya, e ndo li kpengbani e tɛnɛ nzɔ̃ tɛnɛ kaya kwa ti fangɔ tɛnɛ, na ngoi mɛ e ka bombi, nga na ya tɛnɛ tɛ e ti bi kɔi kɔi. Ngoi mɛ kpale ti siɔni ti gigi mɛ na wɛngɔ ko, na dungɔ woni ti nɛngɔ ya, e gonda Yehova na lége ti tɛnɛ tɛ e. (Yud 15) Kanda bandangɔ na olo ko, li kpengbani ya, mɔ hɛ̃ Yehova dengɔ bɛ na “atɛnɛ ti nyɔ” mɔ.​—Nz. 19:14.