Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

PANDƐ TI DUNGƆ LƐ NGƐ̃

“Ta mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi ma”

“Ta mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi ma”

AKPALE gba mɛndó mbi tengbi na ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi tondó mbi, mbi hũ ya, mbi ngbã mbi kɔi na bɛ mbi; mbi tindó na dangɔ bɛ niko na ngoi mɛndó azi mɛ mbi ndo ye la gba kpili, ngoi mɛndó mbi ndo gwe ka kɔdɔrɔ mɛndɛ̃, nga na ngoi mɛndó mbi ngbã mbi kɔi. Mbi ti na hĩngangɔ ndo na ya kpale niko zu. Kanda ngoi mɛ mbi ndo da bɛ mbi na seni na ndo kpale mɛndó ɔ na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi ko, mbi ndo hũ na olo ya, ta mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi ma. Zia mbi kambisa hɛ̃ ĩ nda mɛ mbi tɛnɛ ngaso.

SE LƐLO TƐ AWA DŨNGƆ MBI

To mbi ná ta mbi ndo gwendó sambela ka Katolikɛ. Kanda ngoi mɛ ala manda kaya Ngbangɔ ya, ili Nzapa la Yehova ko, ala zu sɛ ti Atɛmwɛ tɛ Yehova ti ge ge ge. To mbi ziandó lingɔ foto tɛ Yezo. Na se lɛ lingɔ ngaso ko, lo salelandó kɔdɛ tɛ lo ti lɛkɛngɔ na da tɛ e ti sese ya, ati da ti Lo-lengɔ Gbia ti uzu ka San Juan del Monte mɛ ka Philippines.

Ndoni kɔi na awa dũngɔ mbi ná azi ti ndasewa tɛ mbi

Adũndó mbi na 1952, so pɛni awa dũngɔ mbi bandandó hangɔ mbi na kpale mɛ aba Yehova wa ala ha ngandó na ayata mbi ti kɔli siɔ nga na ayata mbi ti wali taa. Ngoi mɛndó mbi ndo mai ko, to mbi ndo sandó ngunu bɛ mbi ya, mbi di shapitrɛ kɔi ti ya Ngbangɔ bi zu, wa lo ndo manda ngandó na mbi ambeti ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛ ndo kambisa atɛnɛ ti ya Ngbangɔ. Na ya ngoi mɛndɛ̃ awa dũngɔ e ndo ilindó awa bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ nga na ayata kɔli ná ayata wali mɛndó ndo lo ka bethel ya, ala ga kaya da tɛ e. Ndasewa tɛ e tindó na dengɔ bɛ gba, wa ni ndo sa ngandó ngunu bɛ e na ngoi mɛndó ala ndo kambisa hɛ̃ e akpale mɛ ala tengbi na ni na ya kwa tɛ la, wa ni to ngandó e ya, e zu e kpã kwa ti Lo-lengɔ Gbia na ndo ti uzu na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e.

Mbi mandandó kpale gba na ndo se lɛlo tɛ awa dũngɔ mbi mɛndó na loyengɔ ti kpengbani na mbage tɛ Yehova. Na pɛ kwá tɛ mama ko, mbi ná to mbi e bandandó lengɔ kwa tɛ awa sungɔ lége ndoni kɔi na 1971. Kanda na 1973 ngoi mɛndó mbi ti na bulu 20 ko, to mbi kpindó. Kwá tɛ awa dũngɔ mbi ziandó mbi gɛgɛrɛ wa mbi ngbã ngandó mbi kɔi na bɛ mbi. Kanda nzɔ̃ dangɔ bɛ mɛ “biani nga kpengbani” mɛ e lua kaya Ngbangɔ aza mbi ya, mbi ngbã dã na Yehova, wa ni za nga mbi ya mbi ngbã kpengbani na ya bingangɔ li nga na ya nyingɔ. (Aeb. 6:19) Na pɛ kwá tɛ to mbi ta ningandó ma, mbi tindó wa sungɔ lége ti kotani, wa mbi gwendó ka kɔdɔrɔ mɛ gwɛ̃ tɛ awa fangɔ tɛnɛ da gba ka Coron, mɛ du kɔi ti province ti Palawan.

MBI NGBÃNDÓ MBI KƆI NA YA KUMBA TI KPENGBANI

Mbi ndó na bulu 21 na ngoi mɛndó mbi si ka Coron. Ngama zo mɛ mai ka gbata ko, mbi kamwandó hũngɔ kɔdɔrɔ mɛ ta kurã ka da ma, ta ngu ti nzɔ̃ni ti nyɔngɔ da ma, wa ta trãspɔr nga kai ma. Abɛse du ya mbi tãndó ambanga ayata kai ko, ta mbi tengbindó na wa sungɔ lége ti ngoi zu kai ti nɛngɔ ya e na lo e ndo si kwa ti fangɔ tɛnɛ ndoni kɔi ma. Nzɛ ti uzu mɛndó mbi li kai ko, mbi ndo kanisandó azi ti ndasewa tɛ mbi ná akwa mbi mawoma. Na bi na ngoi mɛndó mbi ndo ba atongolo ti nzɔ̃ni ka ndozu ko, ngulɛ sandó lɛ mbi. Mbi hũndó ya, mbi zia kwa ni mbi diri ya da.

Ngoi mɛndó mbi ngbã mbi kɔi na bɛ mbi ko, mbi ndo lindó kpengbani ya mbi kpã bɛ mbi ka tɛ Yehova. Mbi ndo dandó bɛ mbi na atɛnɛ ti wambangɔ bɛ mɛ mbi ndo di ni kaya Ngbangɔ nga na ambeti mɛ ndo kambisa tɛnɛ ti ya Ngbangɔ. Mbi ndo dandó bɛ mbi ngoi zu na tɛnɛ ti Nzembo 19:14. Mbi hũndó ya Yehova du kota tɛ̃nɛ tɛ mbi nga ndo ti batangɔ na tɛrɛ mbi” na ngoi mɛ mbi gbɔ̃ li mbi na ndo ye mɛ ndo dɛ̃ na bɛ lo, kwa tɛ lo nga na aseliye tɛ lo. Linɔngi ti Sinzili mɛ bɛli tɛnɛ ni pa ya “Ta mɔ ngbã mɔ kɔi na bɛ mɔ ma” a ndó la za mbi gba nvɛ̃ni. Mbi dindó ni fãni gba. Na tɛnɛ mɛndɛ̃, mbi ngbã bondó na Yehova kɔi, wa ni lindó ya mbi li sambela hɛ̃ lo, mbi manda Ngbangɔ wa mbi gbɔ̃ nga li mbi na ndoni.

Ngoi yakere na pɛni ngoi mɛ mbi si ka Coron ko, mbi tindó biazo. Hũngɔ ya, bo mbi kɔi ndó la biazo ko, mbi bandandó tambwisangɔ bombi mɛ ndo li ni na ya pɔsɔ mɛ ndo ili ni ya, Eteyelo ya mosala ya teokrasi, Likita ya mosala, nga na Linɔngi ti Sinzili. Mbi ndo lingandó adiskur pɔsɔ zu. Ti bɛta kpale ko, ta mbi hũndó ya mbi ngbã mbi kɔi ma!

Mbi lindó kwa mɛ adũ le ti nzɔ̃ni ka Coron, ambanga azi mɛndó mbi manda na ala Ngbangɔ amundó batisimɔ. Kanda mbi tengbi ngandó na kpengba kpale. Ngoi mɛndɛ̃ mbi ndo nɔndó nɔ bandangɔ ndapelele tee midi ti nɛngɔ ya, mbi si ka teritwarɛ ni, zangangɔ ya, mbi hĩnga ndo mɛ mbi na langɔ na ni. Teritwarɛ ti abombi nikondó na azwa mawoma. Mbi ndo gwendó na bateau ka ndo lɛ ngu mɛ na akota mɔpo ti nɛngɔ ya, mbi si ka na ala, abɛse ta mbi hĩngandó najéngɔ ma! Na ya ngoi nikondó zu ti kpengba kpale ko, Yehova batandó mbi wa lo za ngandó mbi. Na gesi mbi ga gbɔ̃ ndani ya, Yehova ndo bongisandó mbi na lo ti kpengba kpale mɛ mbi na tengbingɔ na ni na ya akumba mɛ mbi na luangɔ gesi.

KA PAPOUASIE-NOUVELLE-GUINÉE

Na 1978, mbi luandó kumba ka Papouasie-Nouvelle-Guinée ka Nordi ti Australie. Papouasie-Nouvelle-Guinée adu kɔdɔrɔ kɔi mɛ na angomba, ni du nvɛ̃ni kotani ngama Espagne. Mbi kamwandó hũngɔ kɔdɔrɔ mɛ na azi miliɔ̃ taa wa ala ndo tɛnɛ ngandó ayanga ɔngɔ 800. Na dengɔ bɛ zu azi gba ti kɔdɔrɔ niko ndo tɛnɛ yanga ti Pidgin Melanisien mɛ ngoi mɛndɛ̃ ando ili ni ya Tok Pisin.

Atondó mbi na pɛ ndunu ngoi ka bombi ti Anglais mɛ ka capital ti Port Moresby. Kanda mbi ziandó bombi ti Tok Pisin wa mbi lindó kalasi ti nɛngɔ ya aza mbi, mbi manda yanga niko. Mbi salelandó mateya mɛ mbi lua ka kalasi niko ti lingɔ na kwa ti fangɔ tɛnɛ. Ni zandó mbi ya, mbi manda ayanga iɔ nvɛ̃ni. Uzu ndó ko, mbi ndo lindó adiskur na yanga ti Tok Pisin. Na pɛ bulu kɔi mbi kamwandó na ngoi mɛ mbi si ka Papouasie-Nouvelle-Guinée ko, ahɛ̃mbindó kumba ti bangɔ ndo kɛlɛ kɛlɛ na yanga ti Tok Pisin kaya abombi mɛ kaya province niko ti kotani.

Hũngɔ ya popo tɛ abombi nikondó yɔngɔrɔni ko, mbi lɛkɛndó ya kota bombi ti kɛlɛ kɛlɛ li tɛrɛ lo na ando niko zu, wa ni li ngandó ya e li avuayajɛ gba. Na ebandeli mbi hũndó ya, mbi ngbã mbi kɔi na bɛ mbi, na lo mɛ ya, kaya akɔdɔrɔ nikondó ti fãnani ko, ala ndo tɛnɛndó ayanga ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃, wa ala ngandó na akutimɛ ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃. Ta mbi lengbindó ti longɔ kaya bombi kɔi gwengɔ kaya bombi mɛndɛ̃ ti talége ma, na lo mɛ ya talége ni sĩndó na angomba nga na akpengba kpale. Ni yɔndó ya, mbi ndo li vuayajɛ na aviɔ̃ pɔsɔ zu. Ngoi mɛndɛ̃ mbi ndó kaya yakere aviɔ̃ niko mbi kɔi. Lingɔ vuayajɛ na aviɔ̃ niko ndo hɛ̃ndó mbi sɔngɔ bɛ gba ɔngɔ vuayajɛ mɛndó mbi ndo li na bateau!

Azi yakerendó la ndo solola na telefɔnɛ, wa mbi ndo sololandó na ayata ti ya bombi na lége ti ambeti. Ngoi gba, mbi ndo sindó kaya bombi niko uzu ti nɛngɔ ya mbeti mɛ mbi to hɛ̃ ala si, wa mbi ndo hũndandó zo mɛ lua mbeti ni. Ngoi zu mɛndó mbi ndo gwe tã ayata ko, ala ndo yambandó mbi na songo zu, wa mbi ndo hũ ngandó nda mɛ ayɔ ya mbi li ge ge ge na ya akpale niko zu. Mbi ga hĩngandó ya, Yehova la ndo za mbi na ya akpale gba wa mangbi tɛ mbi ná lo atindó nvɛ̃ni kpengbani.

Ngoi mɛ mbi si kaya zwá mɛ ngoi mɛndɛ̃ ndo ili ni ya Bougainville bu ko, nyita kɔli kɔi ná ya lo na ngia zu ala dɔ dã na mbi wa la hũnda mbi ya: “Mɔ ndo hĩnga e fãni mɛndɛ̃?” Mbi hɛ̃ ala gbinya ya, mbi ndo da bɛ mbi na ala, ala ndó la du azi ti uzu mɛndó mbi tengbi na ala na ngoi mɛndó mbi si ka Port Moresby. Ala ndó la mbi banda mandangɔ na ala Ngbangɔ. Wa na gesi mbi ziandó ala ka ti nyita ti kɔdɔrɔ niko ya, lo ngbã lá kwɛ mandangɔ na ala Ngbangɔ. Ndɛ lo mɛ ko, ala zu sɛ mu batisimɔ! Adu kɔi ti nzɔ̃ sulu mɛndó mbi lua na ya bulu taa mɛndó mbi li ka Papouasie-Nouvelle-Guinée.

NDASEWA KƆI TI YAKERE MƐ NA KWA TI LINGƆ GBA

Mbi ná Adel

Uzu ti nɛngɔ ya mbi lo kaya kɔdɔrɔ ti Coron na 1978 mbi si ko, mbi tengbindó na Adel wali ti nzɔ̃ni nga ti ge ge ge. Lo du wa sungɔ lége ti ngoi zu wa lo ndo kã ngandó ayangambi tɛ lo sɛ, Samuel ná Shirley. Na ya ngoi niko ko, lo ndó na sɔngɔ bɛ na lo tɛ mama tɛ lo mɛ ati bange. Na 05/1981, mbi dirindó ka Philippines ti lingɔ libala na Adel. Na pɛ libala tɛ e ko, e ndo lindó kwa tɛ awa sungɔ lége ti ngoi zu wa e ndo bata ngandó ndasewa tɛ e ndoni kɔi.

Lengɔ kwa ka Palawan ndoni kɔi ná Adel ná ayati e Samuel ná Shirley

Abɛse du ya, mbi ndó na ndasewa ko, e luandó nzɔ̃ tangɔ li gɛrɛ ti tingɔ awa sungɔ lége ti kotani na bulu ti 1983 ka Linapacan ka Island mɛ kaya province ti Palawan. Ni la mbi ná ndasewa tɛ mbi e gwendó ka teritwarɛ mɛ na gwɛ̃ tɛ awa fangɔ tɛnɛ da gba. Bulu kɔi na pɛni ta Adel kpindó. Kanda e hɛ̃ndó tɛrɛ e gba na ya kwa ti fangɔ tɛnɛ, nindó la za e ya e gbe bɛ e na ya pɛnɔ tɛ e. E bandandó mandangɔ Ngbangɔ na azi gba, ala banda ngandó gangɔ bombi ka Linapacan ni la, alindó ya e ti na gwɛ̃ ti kĩngɔ da ti Lo-lengɔ Gbia. Wa e kĩndó da ti Lo-lengɔ Gbia e nvɛ̃ni. Bulu taa mɛndó e li kai ko, e ndó na dengɔ bɛ ti hũngɔ azi 110 mɛndó ala ga bombi ti dangɔ bɛ na bi ti kwá tɛ Yezo, azi gba ka popo tɛ la maindó wa ala mu ngandó batisimɔ uzu ti nɛngɔ ya, e lo kaya kɔdɔrɔ niko e gwe ndo mɛndɛ̃.

Na 1986, atondó mbi ka Island kaya yakere zwá ti Culion mɛ azi mɛ na ngã ti ndiba da gba. Ngoi yakere na pɛni, Adel tindó wa sungɔ lége ti kotani. Na ebandeli, ta e ndó na gwɛ̃ ti nɛngɔ ya e fa tɛnɛ hɛ̃ azi mɛ na ngã ti ndiba ma. Kanda ayata ti ya kɔdɔrɔ niko pandó hɛ̃ e ya, azi ko na ngã niko ko, ala lengbi ti mungɔ yɔrɔ wa ala lengbi nga ti songɔ, ta ngã niko lengbi nga ti gbɔ̃ngɔ azi mɛndɛ̃ ma. Ambanga awa ngã niko banda gangɔ bombi kaya da tɛ nyita wali kɔi. E mɛsɛnɛndó na kɔdɔrɔ niko iɔ wa e mu ngandó ekateli ti kambisangɔ nzɔ̃ dangɔ bɛ ti ya Ngbangɔ hɛ̃ azi mɛ ndo da bɛ la ya, ta Nzapa ná azi mɛndɛ̃ ndo da bɛ la na ala ma. Ni dundó dengɔ bɛ ti hũngɔ azi mɛ na kpengba ngã wa ala ti na dengɔ bɛ ti dungɔ na nzɔ̃ dangɔ bɛ ya, bi kɔi gbanda ko, ala na dungɔ na tɛrɛ ti lengbingɔ.​—Luka 5:12, 13.

Ngasia la ayati e mɛsɛnɛndó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ ka Culion nɛ? Ti nɛngɔ ya e za ala ko, mbi ná Adel e ilindó ayata wali sɛ mɛ apalanga ti Coron ya, e na ala e du ndoni kɔi, ni la ayati e sɛ tindó na nzɔ̃ mangbi na ala. Samuel, Shirley, na ayata wali ti palanga niko sɛ atindó na dengɔ bɛ ti zangɔ ayangambi gba, wa mbi ná Adel e ndo mandandó ye na awa dũngɔ ayangambi niko. Wa ni lindó ya, e banda mandangɔ Ngbangɔ na ndasewa 11. E bandandó mandangɔ Ngbangɔ na azi gba mɛ ala mai, ni lindó ya e zi bombi ti fãnani!

Na ebandeli, mbi bondó kɔi la biazo ka kɔdɔrɔ niko. Ni la Bethel hũndandó mbi ya, mbi banda tambwisangɔ bombi ti ya pɔsɔ ndoni kɔi na awa fangɔ tɛnɛ mɛndɛ̃ 8 ka Culion wa ni du ngandó ngaso na lo tɛ awa fangɔ tɛnɛ mɛndɛ̃ 9 mɛndó kaya kɔdɔrɔ ti Marily, e ndo lindó ngoi 3 kaya bateau ti nɛngɔ ya e si kai. Na pɛ bombi e ndo nɔndó nɔ ndasewa mobimba na ya angoi gba, na ndo lɛ angomba ti nɛngɔ ya, e manda na azi Ngbangɔ kaya kɔdɔrɔ ti Halsey.

Biani azi gba hĩngandó mbilimbili kaya kɔdɔrɔ ti Marily na Halsey wa e kĩ ngandó da ti Lo-lengɔ Gbia ka ndo niko sɛ. Ayata kɔli ná azi mɛndɛ̃ mɛndó aye mangɔ mbilimbili ka Linapacan ahɛ̃ndó anwa ti kwa gba wa ala ye ngandó lengɔ kwa ndoni kɔi na e. Da mɛndó e kĩ ka Marily alengbindó ti yambangɔ azi 200 wa ni zangandó e ya, e li kota bombi ka da.

MBINDÓ NA VUNDU, MBI NGBÃNDÓ MBI KƆI NA BƐ MBI WA DENGƆ BƐ TƐ MBI DIRINDÓ

Na 1993 ngoi mɛndó ayati e mai ko, mbi ná Adel e bandandó lengɔ kwa ti kɛlɛkɛlɛ ka Philippines. Na bulu ti 2000 mbi gwendó kalasi mɛndó ndo ili ni ya, École de Formation Ministériel ti nɛngɔ ya, mbi lua fɔrmasiɔ̃ ti tingɔ wa hangɔ kalasi ni. Mbi hũndó ya ta mbi na likoki ti hangɔ kalasi ni ma, kanda Adel ndo sandó ngunu bɛ mbi ngoi zu. Lo ndo dandó na bɛ mbi ngoi zu ya, Yehova lengbi ti hɛ̃ngɔ mbi ngunu ya mbi kokisa na kumba niko tɛ mbi ti fãnani. (Fil. 4:13) Adel hĩngandó ya, ni du mbilimbili na lo mɛ ya, mbi lindó akumba gba abɛse na ngoi mɛndó mbi ndo tengbi na akpengba kpale mɛ aba sãte.

Na 2006 na ngoi mɛndó mbi ndo ha kalasi ko, aluandó Adel na ngã ti li. Tɛnɛ ni sɔndó bɛ e nvɛ̃ni! Ngoi mɛndó mbi tɛnɛ hɛ̃ lo ya, e zia kwa wa mbi kpã lɛ mbi na ndo ngã tɛ lo ko, Adel “tɛnɛndó hɛ̃ mbi ya, se mɔ ye tɛnɛ hɛ̃ dɔktɛrɛ lo za mbi na ya ngã tɛ mbi, wa mbi hĩnga ya Yehova na zangɔ e ti nɛngɔ ya, e ngbã lá kwɛ na ya kwa tɛ e.” Bulu mana na pɛni, Adel ngbã bondó lá kwɛ lingɔ kwa tɛ Yehova zangangɔ ya, lo dema tɛrɛ lo. Na ngoi mɛndó ta lo na likoki ti nɔngɔ nɔ na gɛrɛ lo ma ko, lo ndo fandó tɛnɛ kaya kiti tɛ awa ngbengule. Ngoi mɛndó lo ndo du na ngunu ti tɛnɛngɔ tɛnɛ ko, lo ndo hɛ̃ndó gbinya kɔi bere sɛ ka bombi. Tee ka lo kpi na ni na 2013 ko, ayata kɔli ná ayata wali ndo tondó hɛ̃ Adel amɛsajɛ na lo ti se lɛlo tɛ lo ti nzɔ̃ni, nga na lo ti gbengɔ bɛ tɛ lo. Mbi ná ya mbi Adel elekisandó bulu 30 na ya kwa tɛ e na mbilimbili nga na songo, wa na ngoi mɛndó lo kpi ko, mbi di ti na sɔngɔ bɛ wa mbi di mbi ngbã nga mbi kɔi na bɛ mbi fãni mɛndɛ̃.

Gwɛ̃ tɛ Adel dundó ya, mbi ngbã lá kwɛ lengɔ kwa tɛ mbi mɛ mbi ndo ye, wa mbi ndo li nga ngaso. Mbi ti na olo na akwa gba ti lingɔ, ni ndo za mbi ya, ta mbi hũ ya mbi ngbã mbi kɔi na bɛ mbi ma. Bandangɔ na 2014 tee 2017, mbi luandó kumba ti bangɔ abombi ti yanga ti Tagalog kaya kɔdɔrɔ mɛ agbanzi kwa tɛ e ka da. Na pɛni mbi gwendó ti bangɔ abombi ti Tagalog mɛ ka Taiwan, ka Etats-Unis nga ka Canada. Na 2019 mbi handó kalasi mɛ ndo ili ni ya, Eteyelo ya Bapalanganisi ya sango malamu ya Bokonzi na Anglais ka Inde nga ka Thailand. Mbi luandó dengɔ bɛ gba na ya akumba nikondó zu. Mbi ndo du na dengɔ bɛ gba na ngoi mɛ mbi ndo li akumba gba na ya kwa tɛ Yehova.

NGOI ZU E NDO LUANDÓ LISALISI MƐ E NA GWƐ̃ NI

Na ya kumba kɔi kɔi mɛndó mbi ndo lua ko, mbi ndo dɔndó dã na ayata kɔli ná ayata wali mɛndó mbi ndo tengbi na ala, kanda ta ziangɔ ala ndo dundó woni ma. Na ya ngoi kondó ko, mbi mandandó kpãngɔ bɛ mbi zu na ndo Yehova. Mbi luandó lisalisi tɛ lo ngoi zu, ni zandó mbi ya mbi ye na bɛ mbi kɔi agbinyangbi mɛ ali tɛrɛ lo na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi. Ndɛ lo mɛ ko mbi ndo le kwa ngama wa sungɔ lége ti kotani ka Philippines. Mbi hɛ̃ tɛrɛ mbi gba na ya bombi tɛ mbi ti fãnani mɛ ati ndasewa tɛ mbi ti songo wa ni yamba nga mbi nzɔ̃ni. Mbi nga na dengɔ bɛ na lo tɛ Samuel na Shirley mɛ ala landa se lɛlo ti loyengɔ tɛ mama tɛ la.​—3 Yn. 4

Bombi ati ngama ndasewa tɛ mbi ti songo

Ti biani ko, mbi ti na hĩngangɔ ndo na ndo ambanga akpale ti pɛnɔ mɛ mbi tengbi na ni na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi, nga na ndenge mɛ mbi hũ nzɔ̃ ya mbi ahũ pɛnɔ na ya ngã tee lo kpi na ni. Wa mbi li ngandó kpengbani ya mbi mɛsɛnɛ na akpale ndɛ̃ ndɛ̃ ndɛ̃ mɛndó mbi tengbi na ni. Ti biani mbi hũndó ya “ta Yehova yɔngɔrɔni na zo kɔi kɔi so popo tɛ e ma.” (Aw. 17:27) Ta ti Yehova “ndunu ni” ti nɛngɔ ya lo zia zangɔ nga sangɔ ngunu bɛ awa kwa tɛ lo ma, abɛse kaya teritwarɛ mɛ ta Atɛmwɛ tɛ Yehova ka da ma. (Yis. 59:1) Yehova du kota tɛnɛ tɛ mbi, lo ndó ndoni kɔi na mbi na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mbi zu, wa mbi ndo hɛ̃ lo sia kɔli na lo ni. Ta mbi ngbãndó mbi kɔi na bɛ mbi ma.

a Ba Linɔngi ti Sinzili ti 15/12/1972, p. 745-751.