1. ¿Toni Jiova kichiuani maj kisentoka moajsi porin kintasojta taltikpakneminij?

JIOVA, “Dios ten [...] yoltinemis sen nachipa”, techiluia tein moneki tikchiuaskej uan ijkon tikpiaskej nemilis nochipaya. Nejon tein techiluia amo keman mopatas, porin “Tajtoltsin [...] yetinemis sen nachipa” (1 Ped. 1:23-25). ¡Semi tiktasojkamatiliaj Dios maj technextiliani inetasojtalis ijkuak kichiuak maj moajsini nejon tamachtilis itech iTajtol, Biblia!

2. ¿Toni kichiuani Jiova maj kisentoka yeto itech iTajtol uan ijkon itekitikauan uelis kikuiskej?

² Dios kineki maj ixolal kitekitilti itokay, uan yejua ika, kichiuani maj kisentoka moajsi itech iTajtol. Itech Biblia, yekinika moijtoua itokay keman “peuak iluikak uan taltikpak” (Gén. 2:4). Satepan, ika ichikaualis Dios, miakpa moijkuiloj itech seki patauak tet tein kipiaya Majtakti Tanauatilmej. Tein melauj, yekinika tanauatil peua ijkon: “Nejua niJiova moDios” (Éx. 20:1-17). ToTajtsin Jiova akin okachi Ueyi Taixyekankej kichiuani maj itokay kisentoka yeto itech iTajtol, maski Satanás kitemouani kiixpolos (Sal. 73:28).

3. ¿Toni kichiuani Jiova maj kisentoka yeto tein kemej yeskia se tanex?

³ Itech iTajtol, Jiova no kichiuani maj kisentoka yeto tamachtilis tein melauak. Uan techyolpaktia maj Biblia techyekilui toni tein melauak (xikonixtajtolti Salmo 43:3, 4). Nejin tamati kemej se tanex tein techtauilia nikan taltikpak kampa kemej yeskia tayouayan (1 Juan 1:6, 7).

4, 5. ¿Toni ueyi tatiochiualis peuak tikpiaj itech xiuit 1931?

⁴ Tein yekmelauj tikchiuaj kemej Cristo tikpiaj se netetayokolil tein motelneki tein Dios techkauilia. Se netetayokolil tein tekauiliaj, yejua tein aksa kimakaj uan satepan kinpanoltilia ikoneuan uan oksekin tein satepan ualaskej. Netetayokolil tein Dios techkauilia yejua  keman techtiochiua maj tikyekixmatikan iTajtol uan maj tikyekajsikamatikan keniuj yekmelauj tamati yejuatsin uan katiyejua itanejnekilis. No kiualkui okse ueyi tatiochiualis.

⁵ Nejon tatiochiualis peuak poui itech netetayokolil tein Dios techkauilia keman mochiuak se ueyi nechikol itech xiuit 1931, ompa Estados Unidos itech altepet Columbus (Ohio). Itech programa moitaya letras JW. Se tokniuj siuat kijtoj: “Tokniuan kijtouayaj tanemililmej tein xa kijtosnekia nejon letras”. Nejon tein amo momatia, momelauak itech domingo 26 metsti julio keman moixtalij ke amo timotokaytiskiajok Momachtianij ika Biblia, ta tikpiaskiaj tokayit ijkon kemej ixnesi itech Biblia: itaixpantijkauan Jiova (Jehovah’s Witnesses itech tajtol inglés). Semi tel yolpakkej akin ompa moajsiaj (xikonixtajtolti Isaías 43:12). Se tokniuj takat kijtoj: “Amo keman nikelkauas keniuj yolpakkatsajtsikej uan peujkej momataxkalouaj nochin akin ompa monechikojtoyaj”. Okseki taneltokalismej amo kinekiaj nejon tokayit, sayoj ke tejuan tikpiaj tatiochiualis ijkon timoteixmatiltiskej panoua 80 xiujmejya. ¡Se ueyi tatiochiualis maj techixmatikan kemej itaixpantijkauan Jiova!

6. ¿Katiyejua tamachtilis no poui itech netetayokolil tein Dios techkauilia?

⁶ Okse taman tein no poui itech netetayokolil tein Dios techkauilia, yejua tel miak tamachtilis tein ajsitok uan tel tapaleuia tein moajsi itech Biblia kampa ika tajtoua takamej uan siuamej tein nenkej ne uejkauj. Kemej neskayot, maj tiknemilikan tein kichiujkej Abrahán, Isaac uan Jacob. Tikneltokaj ke yejuan uan ininchankauan monojnotsayaj keniuj kiyolpaktiskej Jiova. Yejua ika amo tikmoujkakakij maj José kiixtopeuani auilnemilis uan ijkon ‘amo tajtakoskia iixpan Dios’ (Gén. 39:7-9). Itech yekinika siglo, tokniuan kitematiltiayaj tamachtilis keman kitetapouiayaj oso kitemakayaj kuali neskayot, kemej ijkuak tatitanil Pablo kitematiltij itech nechikolmej tein Jesús tamachtij keniuj monekia mochiuas iTakualis toTekotsin (1 Cor. 11:2, 23). Axkan nejon tamachtilis tein technextilia keniuj tikueyichiuaskej Dios “ika espíritu uan ika tein melauak”, no moajsi itech iTajtol, Biblia (xikonixtajtolti Juan 4:23, 24, TNM). Maski nochin taltikpakneminij uelis kinpaleuis taixmatilis tein kipia Biblia, tejuan akin okachi tiktasojkamatij.

7. ¿Katiyejua netenkaualis tein techyolchikaua no poui itech netetayokolil tein Dios techkauilia?

⁷ Itech netetayokolil tein Dios techkauilia no moajsi tein axkan kiyeknextia ke Jiova yetok touan (Sal. 118:7). Keman tikixtajtoltiaj itech toamaixuan toni kichiua tein ika techpaleuia, techmaka yolseuilis maski techixnamikiskej. Se taman tein kipia netetayokolil tein Dios techkauilia, tein semi techyolchikaua uan kisentoka moskaltia, yejua netenkaualis tein Dios kitemaka: “‘Tein yeski tepos tein ika mitsixnamikiskej, amo uelis mitsixpolos, uan tein yeski tajtol tein moajokuis  kampa tamelauaj, tiknextis ke amo melauak. Yejua nejin netetayokolil tein kinkauiliaj itekitikauan Jiova, uan ininmelaujkayo ualeua nomako’ ijkon kijtoua Jiova” (Is. 54:17). Nion se taman tein Satanás ika techixnamiki, uelis techijtakos nochipaya.

8. ¿Toni tikitaskej itech nejin tamachtilis uan itech okse?

⁸ Satanás kitemouani kitamis iTajtol Dios, kipojpolos tokayit Jiova uan kitatis tamachtilis tein melauak. Sayoj ke yejua amo ueli kitani Jiova, ta yejuatsin kiuejuelouiliani nochi tein kiixtaliani kichiuas tein amo kuali. Itech nejin tamachtilis uan itech okse, tikitaskej 1) keniuj Jiova kichiuani maj kisentoka yeto iTajtol, 2) toni kichiuani tein tapaleuia maj tiuelikan tikixmatikan itokay uan 3) keniuj kichiuani maj axkan tikpiakan tamachtilis tein melauak.

9-11. ¿Katiyejua neskayomej moajsij tein kinextiaj ke Biblia momakixtiani maski miakej kitemouanij kiixpoloskej?

⁹ Jiova kichiuani maj kisentoka yeto iTajtol maski kitemouanij kiixpoloskej. Amaix Enciclopedia Cattolica kijtoua: “Itech xiuit 1229, Concilio de Toulouse, kintakaualtij taneltokanij maj amo kikuinij [Biblias itech inintajtol] porin kinixnamikiaj albigenses uan valdenses. [...] Itech nechikol tein kipiakej itech xiuit 1234 ompa Tarragona (España) tein kiixyekanak Jaime I, no ijkon tanauatijkej. [...] Taixyekananij itech taneltokalis ompa Roma, peuak no ijkon kichiujkej itech xiuit 1559, keman Pablo IV, itech iamaix Índice de libros prohibidos, kintakaualtij maj amo kikixtikan oso maj kipiakan Biblias itech inintajtol komo Santo Oficio amo tanauatiaya”.

¹⁰ Biblia kisentoka moajsi hasta axkan maski moajsinij tel miakej akin kinekinij kiixpoloskej. Kemej itech xiuit 1382, John Wyclef uan itapaleuijkauan kitajtolkepkej yekinika Biblia itech tajtol inglés. Okse akin no kichiuak yejua William Tyndale, akin kimiktijkej itech xiuit 1536. Moijtoua ke ijkuak ilpitoya itech se kouit, kijtoj: “NoTajtsin, xikixtajtapo tekiuaj tein moajsi Inglaterra”. Satepan, kijyokotonkej uan kichichinojkej.

¹¹ Maski moajsinij tel miakej akin kinekinij kiixpoloskej Biblia, amo uelinij kichiuanij. Kemej neskayot, itech xiuit 1535 moteixmatiltij Biblia tein kitajtolkepak Miles Coverdale itech tajtol inglés. Keman kichiuak nejon tekit, kitekitiltij Nuevo Testamento uan amaixmej Génesis hasta Crónicas tein moajsij itech Antiguo Testamento tein kitajtolkepak Tyndale. Uan no, keman kitajtolkepak okseki amaixmej tein kipolouayaok, kitekitiltij Biblia itech tajtol latín uan itech tajtol alemán tein kikixtij Martín Lutero. Axkan, miakej kitasojkamatij Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras porin kualtsin moajsikamati, ajsitok tanemililmej uan amo ouij se kitekitiltia itech tanojnotsalis. Techyolpaktia tikmatiskej ke nion Satanás uan nion taltikpakneminij uelis kitsakuiliskej maj Jiova kichiua maj kisentoka yeto iTajtol.

12. ¿Keniuj Traducción del Nuevo Mundo tapaleuiani maj kisentoka yeto itokay Dios?

¹² Jiova kichiuani maj kisentoka yeto itokay itech Biblia, uan Traducción del Nuevo Mundo tapaleuiani maj mochiua nejon. Keman nejin Biblia motajtolkeptoya, tokniuan kiyekitakej maj itokay Dios, Jiova, mokuini itech nochi kampa ixnesi itech yekinika tajkuilolmej. Itech Tajkuilolmej Hebreo ixnesi 6,973 itokay Dios, uan 237 itech Tajkuilolmej Griegas Cristianas. Biblia Traducción del Nuevo Mundo moajsi nochi oso sayoj seki, itech panoua 116 tataman tajtolmej uan mokixtiani panoua 178,545,862 Biblias.

13. ¿Keyej uelis tikyekijtoskej ke itokay Dios peuak moixmati keman yekinika moajsiaj taltikpakneminij?

¹³ Itokay Dios peuak mokui keman yekinika moajsiaj taltikpakneminij. Adán uan Eva kiixmatiaj, uan Biblia kinextia ke kitekitiltiayaj. Uan keman Cam amo kipoujkaitak ipopaj satepan ke panok Tetsaujkakiouit, Noé kijtoj: “Maj tatiochiual Jiova, iDios Sem, uan maj Canaán [ikonetsin Cam] mochiua itakeual” (Gén. 4:1; 9:26). Uan yejuatsin Dios kiyeknextij: “Nejua niJiova. Yejua nejin notokay; uan nion akin nikmakas noueyitilis”. No kijtoj: “Nejua niJiova, uan amo moajsi okse. Sayoj nejua niDios tein ninemi” (Is. 42:8; 45:5). Yejuatsin kichiuani maj kisentoka yeto itokay uan ijkon nochin taltikpakneminij uelis kiixmatiskej. ¿Uan melauj ke tikitaj se ueyi tatiochiualis maj tiiTaixpantijkauan uan maj tikuikakan itokay? (Sal. 20:5.)

14. Xikonijto neskayomej tein technextilia ke itokay Dios amo sayoj moajsi itech Biblia.

¹⁴ Itokay Dios amo sayoj moajsi itech Biblia. Maj ika titajtokan Estela de Mesá, oso Piedra Moabita, tein kiajsikej ompa Dhiban (Dibón), se xolal tein moajsi kemej 21 kilómetros itonalkisayampa mar Muerto. Itech nejin tet ijkuiliujtoya itokay Omrí akin tekiuajtia Israel, uan no ixnesia tein kijtoj Mesá akin tekiuajtia Moab keman ika tajtoj neteuilis tein kipiak iuan Israel (1 Rey. 16:28; 2 Rey. 1:1; 3:4, 5). Sayoj ke itech nejon tet no ixnesi itokay Dios tein ijkuiliujtok ika naui letra hebreo (YHWH) tein moixmati kemej Tetragrámaton. Nejon naui letra miakpa ixnesi itech Cartas de Lakís, seki tapalkakojkotol tein kiajsinij ompa Israel.

15. ¿Toni Septuaginta uan keyej monekia kitajtolkepaskej?

¹⁵ Akin yekinika kitajtolkepkej Biblia tapaleuijkej maj amo moelkauani itokay Dios. Judíos kinuikakaj Babilonia uan ompa moajsikej itech xiuit 607 hasta 537 achto itech totonaluan (a.i.t.), uan miakej amo mokepkej Judá uan Israel. Itech expatika siglo a.i.t., miakej judíos nemiaj Alejandría tein pouia Egipto, kampa motajtouaya griego. Yejua ika monekia motajtolkepas Tajkuilolmej Hebreo itech tajtol griego. Nejon Biblia kitamitajtolkepkej itech ojpatika siglo a.i.t. uan moixmati kemej Septuaginta. Seki tein kiixkopinkej nejon tajkuilol griego ixnesi itokay Jiova itech tajtol hebreo.

16. Xikonmelaua keniuj mokuik itokay Dios itech se amaix tein yekinika moteixmatiltij itech xiuit 1640.

¹⁶ Itokay Dios no moajsi itech Bay Psalm Book (Libro de Salmos de la Bahía), yekinika amaix tein moteixmatiltij itech xolalmej tein pouiaj América del Norte. Tein yekinika kikixtijkej itech xiuit 1640, kipia Salmos tein kikuikej itech tajtol hebreo uan kitajtolkepkej itech tajtol inglés tein mokuia nejon tonalmej. Ixnesi itokay Dios kemej itech Salmo 1:1, 2, kampa kijtoua ke “taltikpaknenkej tatiochiual”, amo kitojtoka inintayolmajxitilis akin amo yolkualmej, ta kinejneki itanauatil Jiova. Uelis tikajsiskej okachi tamachtilis kampa kimelaua itokay Dios itech folleto El nombre divino que durará para siempre.

17, 18. 1) ¿Keniuj tikonmelauaskia tein kijtosneki tajtol melauak? 2) ¿Toni kijtosneki “in tamelauak Tajtoltsin de Dios”?

¹⁷ Ika yolpakilis tiktekitiliaj Jiova, “Dios akin kijtoua tein melauak” (Sal. 31:5). ¿Toni  tein melauak? Yejua tein yekmelauj mochiua oso moajsi. Itech tajtol hebreo uan griego tein yekinika ika moijkuiloj Biblia, tajtolmej tein mokepani kemej “melauak”, kijtosneki teisa tein takuaujtamach oso tein moyeknextiani ke uelis se kineltokas.

¹⁸ Jiova kiyekpiani tamachtilis tein melauak uan kichiuani maj okachi tikixmatikan tein melauak (2 Juan 1, 2). Tiksentokaj tikajsikamatij tamachtilis tein melauak porin “ojti kampa nejnemij yolmelaujkej kemej yeskia tanex tein tatanextijtiuj hasta mokaua kualtsin tonayan” (Prov. 4:18). Tikitaj ke melauak tein Jesús kijtoj itech se netataujtil tein kichiuak iuan Dios: “Motajtolis yejua ne yek melau tajtolis” (Juan 17:17). ITajtol Jiova tein ijkuiliujtok itech Biblia, kipia “in tamelauak Tajtoltsin de Dios”, tein kijtosneki, nochi tein tikneltokaj kemej itatojtokakauan Cristo (Gál. 2:14). Ompa moajsi tamachtilis tein melauak tein techmelauilia itokay Jiova, iueyitaixyekanalis, inemilis Cristo tein kitemakak, neajokuilis uan iTekiuajyo. Axkan maj tikitakan keniuj kichiuani Dios maj kisentoka moajsi tamachtilis tein melauak maski Satanás kitemouani kitatis.

19, 20. ¿Akoni katka Nemrod uan toni tein kiixtalijka senkis amo kualtiak?

¹⁹ Tepitsin satepan ke panok Tetsaujkakiouit, motelijtouaya nejin tajtolmej: “Kemej Nemrod, se ueyi tatokakej akin kiixnamiki Jiova” (Gén. 10:9). Kemej Nemrod kiixnamikia Jiova, tein melauj, kiueyichiuaya Satanás, ijkon kemej kichiuayaj akin kiixnamikiaj Jesús, akin kiniluij: “Namejuan namotat yejua ne in amokuali Satanás. [...] Uan [...] sayo nankinekij nankichiutinemiske ijkon keme yejua kineki. [...] Uan yejua amo [...] kitekitiltia ten melau” (Juan 8:44).

²⁰ Nemrod kiixyekanaya Babel uan okseki altepemej tein moajsiaj itech ueyiat Tigris hasta Éufrates (Gén. 10:10). Xa yejua taixyekanak keman mochijchiuak Babel uan uejkapan kali, kemej itech xiuit 2269 achto itech totonaluan. Tekitinij kiixnamikiaj itanejnekilis Jiova akin kinekia maj taltikpakneminij momoyauanij itech nochi taltikpak, yejua ika kijtouayaj: “¡Xiualakan! Maj tikchijchiuakan se altepet uan no se uejkapan kali maj ajsi iluikak, uan maj tikchiuakan se tokayit tein techueyitalis, porin tikmouiliaj maj techmoyauakan itech nochi taltikpak”. Sayoj ke nejon taixnamikilis amo kualtiak porin “ompa Jiova kinpatilijka inintajtol taltikpakneminij”, uan tekitinij ‘momoyaujkej itech nochi taltikpak’ (Gén. 11:1-4, 8, 9). Komo Satanás kinekia kipeualtis se taneltokalis uan ijkon nochin kiueyichiuaskiaj yejua, senkis amo kualtiak. Ijkon kemej panouanij xiujmej, Jiova kiyekpiani taueyichiualis tein melauak uan axkan kisentokaj momiakiliaj akin kiueyichiuaj yejuatsin.

21, 22. 1) ¿Keyej taneltokalis tein amo melauak amo ueli kiixpoloua taneltokalis tein melauak? 2) ¿Toni tikitaskej itech okse tamachtilis?

²¹ Tein melauj, taneltokalis tein amo melauak amo uelini kiixpolouani taneltokalis tein melauak. ¿Keyej? Porin toUeyi Tamachtijkauj kichiuani maj kisentoka yeto iTajtol itech Biblia, maj taltikpakneminij kiixmatikan itokay uan kisentoka techmachtia tein melauak (Is. 30:20, 21). Keman tiktekitiliaj Dios kemej kineki, semi tiyolpakij. Yejua ika moneki maj sayoj tikneltokakan tein melauak uan maj senkis titakuaujtamatikan iuan Jiova uan itech taixyekanalis tein kitemaka yektikatsin espíritu.

²² Itech okse tamachtilis tikitaskej kani ualeuak tamachtilis tein amo melauak, uan tikajsikamatiskej ke nejon amo yejua tein kijtoua Biblia. Uan no, tikitaskej keniuj Jiova akin kitemaka sayoj tein melauak, techtatiochiuiani ika tamachtilismej tein tikteltasojkamatij uan tein poui itech netetayokolil tein techkauilia.