1, 2. 1) Keman tiyouij itech se nenamiktilis, ¿toni timotajtaniaj kemansa uan keyej? 2) ¿Katiyejua netajtanilmej tikitaskej itech nejin capítulo?

¿TIKONUELITA tionyas itech se nenamiktilis? Miakej kemaj kiuelitaj, porin nejon tonal onkak ueyi yolpakilis. Akin monamiktijtokej, tel kualtsin takentokej uan itech imin ixko moita ke tel yolpaktokej. Uan ijkon moajsij porin kichiaj kiseliskej tein motenkaujkej uan miak taman tein kuali.

² Sayoj ke moneki tikelnamikiskej ke axkan kipanouaj miak ouijkayomej namikuanij. Yejika, maski tiyouij itech se nenamiktilis uan tikinejnekiliaj akin monamiktiaj maj kuali kipanokan, xa kemansa timotajtaniaj: “¿Yolpakiskej kemej namikuanij uan nochipa senyetoskej?”. Nejon mochiuas komo takuaujtamatij itech itayolmajxitilis Dios uan mochikauaj kitakamatiskej (xikonixtajtolti Proverbios 3:​5, 6). Uan motelneki kichiuaskej, ta nejon kinpaleuis maj kuali kiniyoui kemej namikuanij uan maj kisentokakan itech inetasojtalis Dios. Maj tikitakan keniuj kinankilia Biblia nejin naui netajtanilmej: ¿Keyej kemansa tel kuali maj se tokniuj kinemili monamiktis? ¿Toni moneki kipias akin kiixpejpenas maj mochiua inamik? ¿Toni moneki kichiuas achto ke monamiktis? ¿Toni kinpaleuis namikuanij maj nochipa yolpakikan?

3. ¿Keyej tel amo kuali eskia maj aksa monamikti sayoj porin kichikaujkauiaj oksekin?

³ Sekin kinemiliaj ke komo aksa kineki yolpakis motelneki monamiktis, uan amo kuali momachilis komo amo kiajsi inamik. ¡Sayoj ke nejon nion tepitsin melauak! Sayoj maj titanemilikan itech Jesús. Yejua yolpakik maski amo keman monamiktij, uan kijtoj ke se yetos se iselti se netetayokolil oso se tatiochiualis. Yejika tayolchikauak maj amo monamiktikan akin ueliskiaj ijkon yetoskiaj (Mateo 19:11, 12). Tatitanil Pablo no kinextij ke akin amo monamiktiaj, uelis kichiuaskej miak taman tein kuali (1 Corintios 7:32-38). Sayoj ke Jesús uan Pablo amo kijtojkej kemej se tanauatil maj amo monamiktikan, ta nejon “tanextililis” ualeujtok imin mako amokuali ejekamej (1 Timoteo 4:1-3). Sayoj ke maski amo se tanauatil, akin kichiua kemej tayoleua Biblia, kipaleuia maj amo teyi kitsakuili kitekitilis Jiova. Yejika tel amo kuali eskia maj aksa monamikti sayoj porin kichikaujkauiaj oksekin.

4. ¿Keyej sayoj namikuanij uelis kinpiaskej konemej?

⁴ Sayoj ke ¿moajsi seki taman keyej tel kuali maj se tokniuj kinemili monamiktis? Kemaj. Ta Jiova no kitalij nenamiktilis kemej se netetayokolil, uan yejika kiniualkuilia miak taman tein kuali akin monamiktiaj uan kiniyolpaktia (xikonixtajtolti Génesis 2:18). ¿Keyej kemansa tel kuali maj se tokniuj kinemili monamiktis? Yekinika, porin sayoj namikuanij uelis kipiaskej konemej, ta yejuan moneki moskaltiskej imiuan imin tatuan, uan ijkon yejuan uelis kintasojtaskej, kiniyekanaskej uan kinimelauaskej (Salmo 127:3; Efesios 6:1-4). Sayoj ke moajsi okseki taman keyej se tokniuj monekis kinemilis monamiktis.

5, 6. 1) Kemej kijtoua Eclesiastés 4:9-12, ¿toni tein kuali kiualkui yekuikalis? 2) ¿Keniuj uelis mochiuas nenamiktilis kemej se mekat tein ixeyi kitetsilouaj?

⁵ Maj tikitakan nochi tanemilil tein kipia texto tein ixnesi  ipeujyan nejin capítulo: “Okachi kuali omen uan amo se porin kipiaj kuali taxtauil ika chikauak tekit tein kichiuaj. Porin komo se uetsi, okse uelis kiajokuis. Sayoj ke, ¿toni kipanos akin yetok iselti uan uetsi keman amo moajsi okse akin kiajokuis? Uan no, komo omen sekosaj motekaj, kemaj mototoxtiaj; sayoj ke ¿keniuj uelis mototoxtis aksa akin moajsi iselti? Uan aksa akin moajsi iselti uelis kitaniskej, sayoj ke komo omen moajsij, uelis kiixnamikiskej akin kineki kintanis. Uan se mekat ixeyi amo uelis ijsiujka kotonis” (Eclesiastés 4:9-12).

⁶ Itech nejin versículos okachi ika motajtoua ke kitelpia ipatiuj yekuikalis. Sayoj ke, ¿no uelis ijkon se kijtos itech nenamiktilis? Kemaj, ta yejuan kipiaj se yekuikalis tein amo akin okse ueli kipia, uan yejika uelij mopaleuiaj se iuan okse, moyolchikauaj uan moyekpiaj. Sayoj ke, takat uan siuat moneki kiajxitiskej okse mekat itech imin nenamiktilis uan ijkon eski okachi chikauak. Komo ijkon kichiuaj, eski kemej se mekat tein ixeyi kitetsilouaj, uan kemej kijtoj Eclesiastés, nejin okachi chikauak ke sayoj ome mekat. ¿Katiyejua expatika “mekat” tein kichikaua? Yejua Jiova. Keman namikuanij kikauaj maj Jiova kinixyekana uan kitayekanaltiaj kiyolpaktiskej, imin nenamiktilis okachi chikauak mochiua.

7, 8. 1) ¿Keniuj Pablo kiniyolmajxitia itekitikauan Jiova akin imin selti uan ouij kinkisa kitsakuiliskej imin tanejnekilis motekaskej iuan aksa? 2) ¿Toni kijtoua Biblia ke kipiaskej akin monamiktiaj?

⁷ Uan no, sayoj namikuanij uelis mosentekaskej. Sayoj yejuan uelis yekmelauj moyolpaktiskej keman mosentekaskej (Proverbios 5:18). Yejika, ¿toni uelis kichiuas se aksa komo xiuajsikya, tein kijtosneki, panokya xiujmej keman okachi chikauak itanejnekilis motekas iuan aksa? Komo ouij kikisa yetos iselti uan uelis kichiuas teisa tein pitsotik, Pablo kiyolmajxitia kemej Dios kimatiltij: “Komo amo uelis ijkon nanmokauaskej [...], ijkuakon kachi kuali ximonamiktikan [...] para maj amo [xisiuatanemilijtinemikan] [...] [oso] xitakatanemilijtinemikan” (1 Corintios 7:9, 36; Santiago 1:15).

⁸ Maski kemansa onkak keyej moneki monamiktis aksa, no moneki kiitas tein yekmelauj kipanos kemej namikuanij. Pablo  kijtoj ke akin monamiktiskej “kipiaskej ouijkayot” (1 Corintios 7:28). Namikuanij kipiaskej kuejmolmej tein amo kipiaj akin imin selti. Yejika, komo aksa kineki monamiktis, ¿toni kipaleuis maj amo tel miak ouijkayomej kipia uan maj momiakili tatiochiualismej? Se taman tein kipaleuis, komo kuali kiixpejpena akin iuan monamiktis.

9, 10. 1) ¿Toni kinextij Pablo ke kipanoua akin mosentilia iuan aksa akin amo taneltoka? 2) ¿Toni kinpanoua akin kitapanauiliaj kemej tayolmajxitia Biblia uan monamiktiaj iuan aksa akin amo taneltoka?

⁹ Dios kimatiltij Pablo se principio tein motelneki kitakamatiskej akin kitemouaj imin namik. Uan keman kijtoj, kinextij ke ijkuitik panoua kemej mochiua itech milajtekit. Yejua kijtoj ke maj amo tisenyetokan iuan aksa ‘kemej se yunta tein kinsenilpiaj se kuakuej uan se burro’ (2 Corintios 6:14). ¿Toni panoua keman kinsentaliaj nejin ome tapialmej maj tekitikan? Kemej se okachi ueyi oso okachi chikauak ke okse, nochin omen amo kuali momachiliaj uan tajyouiaj. No ijkon kipanoua se taneltokakej keman monamiktia iuan aksa akin amo taneltoka. Achka motajtolteuiaj porin amo se tamansaj kitayekanaltiaj: se kitelneki kisentokas itech inetasojtalis Dios uan okse tepitsinsaj oso nion teyi. Senkis tikneltokaj ke nochin omen amo kuali momachiliaj. Yejika Pablo kiniluij akin kichiuaj kemej Cristo maj monamiktikan sayoj iuan se “taneltokakej” (1 Corintios 7:39).

¹⁰ Sayoj ke sekin momachiliaj imin tel selti uan kinemiliaj ke okachi kuali kiniyas komo monamiktiaj iuan aksa akin amo taneltoka. Kemansa kinemiliaj kitapanauiliskej kemej tayolmajxitia Biblia uan monamiktiaj iuan aksa akin amo kitekitilia Jiova. Sayoj ke satepan kiitaj ke nejon nion tepitsin melauak. Kiajsikamatij ke kiixpejpenkej imin namik tein amo ueli kitapouiaj tein okachi tayekantok itech imin nemilis, uan yejika okachi momachiliaj imin selti ke achto. Tel teyolpaktij tikmatiskej ke miakej itatojtokakauan Cristo amo mokauaj maj kinpano nejon, porin takuaujtamatij itech  Jiova uan kitakamatij nochipaya (xikonixtajtolti Salmo 32:8). Kisentokaj yetokej imin selti, uan kichiaj ke se tonal kiajsiskej imin namik akin kitekitilia Dios.

11. ¿Toni kipaleuis aksa maj kuali kiixpejpena inamik? (No xikonita recuadro “ Tein kipaleuis aksa maj kuali kiixpejpena inamik”.)

¹¹ Sayoj ke ijkuak aksa kiixpejpenas inamik, amo sayoj kiitas aksa tein kitekitilia Jiova, ta moneki kiitas maj ijkuitik imin kualneskayouan, maj ijkuitik tekimej kinekikan kipiaskej itech inechikol Dios uan maj nochin omen kitasojtakan. Takeual takuaujtamach kikixtia miak amaixmej tein ika tajtoua nenamiktilis, uan kiualkui tayolmajxitilis tein kipia Biblia. Yejika tel kuali maj tikchiuakan se netataujtil, maj tikitakan nejin tayolmajxitilismej uan maj timokauakan maj techixyekana (xikonixtajtolti Salmo 119:105). *

12. Itech miak altepemej, ¿akoni kinixpejpeniliaj tekoneuan akin iuan monamiktiskej uan keniuj uelis kinpaleuis tein kichiuak Abrahán?

¹² Itech miak xolalmej, tetatmej kintemoliaj imin koneuan akoni iuan monamiktiskej. Moijtoua ke kemej tetatmej okachi tamattokej uan okachi ixmachmej, kuali kisa keman kintemoliaj imin koneuan akoni iuan monamiktiskej. Uan kemaj kuali kiniyoui namikuanij ijkon kemej ne uejkauj. Tetatmej tein moneki kichiuaskej nejon tein motelneki, kintelpaleuis tein kichiuak Abrahán. Keman kinemilij kitemolis ikonetsin Isaac akoni iuan monamiktis, amo kiitak se akin kipiaya miak tomin oso se akin ueyichiujkej katka. Ta maski katka ouij —itechkopa itekitikauj— kitemolij se siuat tein kitekitiliaya Jiova (Génesis 24:3, 67). *

13-15. 1) ¿Keniuj kipaleuia Proverbios 24:27 takaokichpil akin kitemoua inamik? 2) ¿Toni ika moneki motekitilis siuat achto ke monamiktis?

¹³ Komo aksa kinemilijtok monamiktis moneki motajtanis: “¿Yekmelauj uelisya nimonamiktis?”. Moneki maj amo tanankili ke kemaj sayoj porin kimachilia ke kineki kipias akoni iuan motasojtas, kineki kipias akin iuan motekas, momachilia iselti oso kineki kinpias ikoneuan. Ta achto moneki kichiuas seki taman.

¹⁴ Maj achto titanemilikan itech takaokichpil akin kitemoua inamik. Moneki tanemilis itech nejin versículo: “Xikchiua motekiuj kalampa, uan xikchiua nochi tein monekis motalpan; satepan xikchijchiua mochan” (Proverbios 24:27). ¿Toni technextilia nejin tajtolmej? Ne uejkauj, akin kinemiliaya kipias ichankauan, monekia motajtanis: “¿Uelisya nikinyekpias uan nikintekipanos nonamik uan nokoneuan tein ualaskej?”. Achto ke monamiktis, monekia taonkaltis italpan. Uan no yejua nejon principio kipaleuia axkan takaokichpil. Komo kineki monamiktis, achto moneki kiitas tein kipaleuis maj kichiua tein motajtani. Komo amo mokokoua, moneki tekitis. Biblia kijtoua ke takat akin amo kintekipanoua ichankauan, amo kinita tein kimachiliaj niono kinpaleuia maj kipiakan se kuali yekuikalis iuan Dios, okachi amo yolkuali ke se aksa akin amo taneltoka (xikonixtajtolti 1 Timoteo 5:8).

¹⁵ Siuat no moneki achto kipias tein kipaleuis maj kichiua tekit tein moneki kichiuas se siuat namikej. Biblia kinextia seki kualneskayomej uan okseki taman tein moneki kipias, uan ijkon uelis kipaleuis inamik uan kiniyekpias ichankauan (Proverbios 31:10-31). Takat oso siuat akin ijsiujka monamiktia kinextia ke yejuasaj motasojta. ¿Keyej? Porin amo kinemilia toni uelis kimakas akin eski inamik. Tein okachi tayekantok, moneki motekitilis kichiuas kemej kijtoua tanauatilmej tein Dios kinimaka namikuanij. Maj tikitakan toni kijtosneki nejin.

16, 17. ¿Itech toni principios moneki tanemiliskej akin motekitilijtokej achto ke monamiktiskej?

 ¹⁶ Yekinika, takat uan siuat moneki tanemiliskej itech seki taman tein Dios kichia maj kichiuakan keman monamiktiskej. Takat moneki kuali kimatis toni mochia maj kichiua kemej taixyekankej itech kalijtik. Amo uelis tachikaujkanauatis, ta taixyekanas kemej kichiuak Jesús (Efesios 5:23). No ijkon, siuat moneki kiajsikamatis toni kiiluia Dios maj kichiua se siuat namikej. Yejika moneki maj motajtani: “¿Ika miak pakilis niknekis ‘nipoujtos’ oso nimokauas maj nechixyekana akin eski notakauj?” (Romanos 7:2). Siuat akin iselti ipa mokaujtokya maj kiixyekana Jiova uan Cristo (Gálatas 6:2). Komo monamiktia monekis mokauas maj kiixyekana okse aksa, uan nejin yejua itakauj. Yejika oksepa moneki motajtanis: “¿Ika miak pakilis nimokauas maj nechixyekana se takat tajtakolej uan senkis nikpaleuis?”. Komo amo kiuelkaki nejin tanemilil, xa okachi kuali maj amo monamikti.

¹⁷ Uan no, akin monamiktis moneki kimakas inamik tein Biblia tanauatia. ¿Toni nejin? (Xikonixtajtolti Filipenses 2:4.) Pablo kijkuiloj ke tetakauj “moneki kitasojtas isiuauj ijkon kemej [...] [yejua] mopialijtinemi [...] tetasojtalis. Ika ya nojon cada se tesiuauj moneki maj momouiskauika iuan” itakauj. Kemej tikitaj, Dios kiajsikamatiltij Pablo ke takat motelneki kimachilis ke kipoujkaitaj, uan siuat moneki kimachilis ke kitasojtaj (Efesios 5:21-33).

18. Keman se takat uan se siuat yekin moixmattokej, ¿keyej moneki momachtiskej kitsakuiliskej imin tanejnekilis?

¹⁸ Yejika, keman se takat uan se siuat yekin moixmattokej, maj amo kiitakan sayoj kemej se neixpetanilis. Nochin omen moneki momachtiskej kuali mouikaskej, uan ijkon kiitaskej ox kuali eskia maj monamiktikan oso amo. Uan no, keman ijkon yetokej moneki kimatiskej kitsakuiliskej imin tanejnekilis. ¿Keyej? Porin kemej tikmatij, yejuan mouelitaskej, uan nejon uelis eski tel chikauak uan uelis kiniuikas maj motelpanoltikan keman monextiliskej netasojtalis. Sayoj ke komo yekmelauj motasojtaj, amo kichiuaskej nion teyi tein uelis kijtakos imin yekuikalis iuan Dios (1 Tesalonicenses 4:6). Yejika,  akin peuaj moixmatij, moneki momachtiskej kitsakuiliskej imin tanejnekilis, se teisa tein nochipa kinpaleuis, monamiktiskej oso amo.

19, 20. Xikonmelaua ika neskayomej keniuj miakej kiitaj nenamiktilis, uan keniuj moneki kiitaskej tein kichiuaj kemej Cristo.

¹⁹ Tein kinpaleuis namikuanij maj nochipa senyetokan, moneki maj amo kiauilmatikan nenamiktilis. Itamian se película oso se amaix, kinextia ke ijkuak omen monamiktiaj, tel senka yolpakij. Sayoj ke tein melauj amo ompa tami, ta keman monamiktiaj, kijtosneki ke yekin peua mosentiliaj kemej Jiova kitalij uan kichiuak maj uejkaua nochipaya (Génesis 2:24). Tetayokoltij tikmatiskej ke axkan amo ijkon kiitaj nenamiktilis. Itech miak xolalmej kiitaj nenamiktilis kemej se mekat tein kinsenilpia. Yejuan kinekij maj uejkaua imin nenamiktilis keman nochi kuali youi, uan keman amo, kinekij maj niman uelikan kiuejuelokan.

²⁰ Axkan miakej kiitaj nenamiktilis kemej se netenkaualis tein amo uejkaua. Yejika monamiktiaj ika miak pakilis, porin kiyekmatij ke uelis kiuejueloskej komo amo kiseliaj tein kichiayaj oso peua kuejmolmej. Sayoj ke moneki tikelnamikiskej ke Biblia kinextia ke yekuikalis —tein iuantia nenamiktilis— tamati kemej se mekat. Kemej tikmatij, onkak seki mekat tein amo niman kotoni. Semej yejua tein kikuij itech barco. Nejon mekat kixikoua kiouaejekat tein okachi chikauak uan niono ixkojkotoni. No ijkon tamati nenamiktilis: Jiova kitalij maj uejkaua nochipaya. Maj tikelnamikikan itajtoluan Jesús: “In tagat uan in siuat ten Dios kinsentalis namikuanij ya, [...] maj amo se tagat kinxexelos ok” (Mateo 19:6). Uan tejuan tein tikchiuaj kemej Cristo, no ijkon moneki tikitaskej nenamiktilis. Axkan, komo ijkon tikitaj, ¿amo tikmachiliskej kemej se tamamal? ¡Amo!

21. ¿Toni moneki momachtiskej kichiuaskej namikuanij, uan akoni kinkauilia se kuali neskayot?

²¹ Nenamiktilis uelis kiniualkuilis yolpakilis uan kichiuas  maj kuali momachilikan akin monamiktiaj. Sayoj ke moneki momachtis kiitas inamik kemej moneki. Maj amo kiita inepololuan, ta sayoj maj kiita kualneskayomej tein kipia, uan keniuj mochikaua kichiuas teisa. Sayoj ke ¿uelis mochiuas nejon? Kemaj. Jiova ijkon kichiua. Maski kiita tonepololuan, tikchiaj maj okachi kiita tokuali tachiualisuan. Titanemiliaj kemej salmista kijtoj: “Komo nepololmej tikitaskia tejua Jah , ¿akoni Jiova ueliskia ijkatoskia?” (Salmo 130:3). Namikuanij moneki momachtiskej moajsikamatiskej uan kimatiskej motapojpoluiskej kemej Jiova kichiua (xikonixtajtolti Colosenses 3:13).

22, 23. Abrahán uan Sara ¿toni kuali neskayot kinkauilijkej namikuanij?

 ²² Ijkon kemej panoua xiujmej, uelis moskaltis imin yolpakilis namikuanij. Maj tikitakan tein kinpanok Abrahán uan Sara. Yejuan kipanokej miak kuejmolmej keman katkaj xiuejkejya. Keman Sara nanotsinya katka —tein pane kipiaya kemej 60 xiujmej—, senkis tikneltokaj ke tel ouij kikisak kikauas kualtsin nemilis tein kipanouayaj imin chan, itech altepet Ur kampa motania miak tomin, uan satepan nemis itech kaltaken hasta keman momikiliskia. Sayoj ke kemej mokauaya maj kiixyekana itakauj, kichiuak nejon. Kemaj, nochipa kipaleuij maj nochi kuali kisani tein kiixtaliaya kichiuas itakauj. Nochi tonalmej mochiuak kemej itamajsikayo Abrahán uan nochipa kipaleuiaya. Uan amo kichiuaya sayoj porin kinekia maj kiitakan, ta Biblia kijtoua ke kiyolnotsaya itakauj kemej iteko (Génesis 18:12; 1 Pedro 3:6). Kipoujkaitaya ika nochi iyolo.

²³ Kemej tikmatij, yejuan amo nochipa mouelitilijkej tein kichiuayaj. Se tonal, Sara kiiluij Abrahán maj kichiuani teisa tein Abrahán “tel amo kiuelitak”. Sayoj ke kemej Jiova kiiluij maj kitajtolkakini inamik, moyolyemanij uan ijkon kichiuak. Nejon tapaleuij maj nochin kalyetouanij kuali yetonij (Génesis 21:9-13). Axkan namikuanij tein kiuikaskej miak xiujmejya senyetoskej oso amo, uelis kininextilis miak taman tein kichiujkej nejin namikuanij tein nochipa kitekitilijkej Dios.

24. ¿Katiyejuan namikuanij tein kiueyitaliaj Jiova Dios uan keyej?

²⁴ Itech inechikol Jiova, moajsij tel miakej namikuanij kampa siuat kipoujkaita itakauj, uan takat kitasojta uan kipatiuita inamik, uan nochin omen kitayekanaltiaj kichiuaskej itanejnekilis Jiova. Kemej tikitakejya, kemaj uelis yolpakiskej namikuanij. Uan timomachtijkej ke akin kinekij yolpakiskej kemej namikuanij, moneki kuali kiixpejpenaskej imin namik, motekitiliskej achto ke monamiktiskej uan mochikauaskej maj onka yolseuilis uan netasojtalis kalijtik. Se nenamiktilis kemej nejon, amo sayoj kiueyitalis Jiova, ta no kinpaleuis maj kisentokakan itech inetasojtalis Dios.